Sülümenli, Afyonkarahisar Tarihi

Tarihi
Rivayete göre Danişmentlileri oluşturan Avşar boylarından Sülümenli (Süleymanlı) koluna mensup bir grup tarafindan kurulmustur Kasabanin kurucusunun isminin Süleyman bey oldugu rivayet edilir Çobanlar ve Işıklar beldelerini de aynı oymak kurmuştur, hatta kurucuların kardeşler oldukları rivayet edilir Bilindiği gibi Danişmendlilerin dağılmasıyla onlara bağlı bir çok oymak ve boy başta batı anadolu olmak üzere bir çok yere dağılmışlardır Balıkesirdeki Karesioğulları beğliğini de danişmendli boyları kurmuştur Danişmend Gazi'nin asıl adı Gümüştekin Ahmed Gazi dir ve Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın dayısıdır
Baska bir rivayete göre de, Dulkadiroğulları beyliğine mensup Oğuzların Avşar boyunun Civanşirli kolundan Selmanlı, Sülmenli, Süleymanlı veya Sülümenli aşireti tarafından kurulmuştur
Ebul Gazi Bahadır Han'a göre; Azerbaycan'ın Karabağ bölgesi, Oğuz Han'ın üçüncü oğlu Yıldız Han'ın büyük oğlu olan Afşar (Avşar)'ın çocuklarından Cevanşir Türk kabilesinin Sarıçalı sülalesine ait, atadan kalma bir mülktü, Bu Türk sülalesinin Karabağ'daki köklerinin İslamlıktan öncelere kadar gittiği de bilinmektedir Arran (Karabağ) hakimi ve Gürcistan hükümdarları olan Cevanşirler, Hülagu Han'ın Anadolu'ya getirdiği ve Azerbaycan'a yerleştirdiği, Timur'un ise Anadolu'dan Karabağ'a naklettiği Afşarlar ile birleşerek Otuz İki Cevanşir (32 boydan müteşekkil) adını almışlardır Bu birlik içinde başka boydan Türklerde bulunuyordu Bunlardan 8 boy Kıpçaklara mensuptu Bu Afşarlar, daha sonra Akkoyunlular döneminde, Güney Azerbaycan'ın merkezi ve batı bölgelerine toplu halde yerleşmişlerdi Van, Tebriz, Urumiye, Ağrı, Kars, Ahıska, Gümrü, Revan (şimdi Erivan deniliyor), Nahcevan (adı bile Cevanşirlerden geliyor) ve Karabağ gibi geniş bir bölgede yaşıyorlardı Bu bölgedeki , rivayete göre Van ve civarındaki bölgeden, bir grup civanşirli obası, Osmanlı-Rus-İran devletleri arasındaki uzun süren savaş ve sıkıntılardan dolayı Anadolu içlerine göç ettiler, Süleymanlı aşiretine mensup iki kardeş ve sülalesi ve mensupları Karahisar-ı Sahip bölgesine gelerek Sülümenli,Çobanlar ve Işıklar beldelerini kurmuşlardır
Kurulduktan sonra değişik bazı boylardan ve civar yerleşim yerlerinden gelen göçlerle büyümüştür 93 harbinde (1877-1878) Kafkaslardan ve Balkanlardan Anadoluya göç yapıldığı sırada Sülümenli de nasibini almış ve Ahıska Türklerinden bir aile de belde ye yerleşmiştir Bu ailenin reisi olan Ahıskalı Molla Mehmed efendi ismi ile maruf zat, o zamanlar Medrese-i Kuzat denilen İstanbul Hukuk Fakültesini bitirip KADI olmuş ve çeşitli beldelerde kadılık ve müftülük yapmıştır Ailesi beldede Ayanlar Sülalesi olarak bilinmektedir
Beldeye değişik vesilelerle Çerkez, Karaçay ve Beyaz Rus asıllı gelinler de gelmiş olup beldenin kültür yapısını zenginleştirmişlerdir
Bir ara kasabanın isminin Beşkuyu olarak değiştirildiği fakat kabul görmeyip yeniden Sülümenli'ye çevrildiği bilinmektedir
Kasaba da eski ismiyle İnbeşik olarak adlandırılan Altındağ mahallesinde yer alan höyükler dikkat çekici olup buralardan ve kasaba merkezinde yer alan bazı höyüklerden Afyonkarahisar kalesine dek giden yeraltı kanalları ve mağaralarının olduğu rivayet edilir
SALMANLI AVŞARI
Salmanlıların adı Süleymanlı şeklinde de geçer Bu ikisi aynı topluluktur 16 yy'da Kadirli'de bulunan 5-6 boydan birisi de Salmanlılardı Zamantı bölgesinde ise henüz erken devirlerde Salmanlılara rastlıyoruz Onlar bu bölgede Kalelice Pirselik ve Kalecik (Alibeyli) köylerinde bulunuyordu Daha sonra Salmanlılardan önemli bölüklerin dağıldıklarını görüyoruz 1613 yılında Çankırı bölgesindeki Türkmenler arasında Büyük ve Küçük Salmanlı olarak adı geçiyor Bunların daha sonra Batı Anadolu'ya doğru yayıldıklarını görüyoruz
1691 yılında Köse İbrahim, Balı ve Kubad Kethüdaların emrindeki Büyük Salmanlılar ile Ali ve Ketiş Oğlu Bekir Kethüdaların emrindeki Küçük Salmanlılar, Batı Anadolu'da çevre köylere zarar vermekteydiler Bu tarihlerde Büyük Salmanlılar, Köse Musa (Diğer adı Köse Köselisi), Pekmezli, Karahaliloğulları, Fakihli, Güllüce, Keleşoğlu, Emmioğlu, Karahacı Ebubekir, Hacıemir şamoğlu, Hacı Yusuf, Abdullahoğlu, Abdioğlu, Katipoğlu ve Ceridoğlu, Küçük Salmanlılar ise Ali Kethüda, Hacı Kasım-Oğlu, Kara Bayram ve Kara Bayrak adlı obalara ayrılmıştı
Bunlardan Köse Musa obası, Sandıklı'da iskan edildi Kara Halil Oğulları ise 1691'de Hama ve Humus'a iskan edilen oymaklar arasındadır (Hama'da Barin nahiyesinde Akrep ve Rubah köyleri ile Saguna mezrasına) Diğer kısımları da 1730'da Karaman'da bulunan Atlantı 'ya iskan edildi Bazıları Maraş'ta Güvercinlik kazasının Gercayin ve Emre (Gökçetepe) köylerinde yerleştiKara Halilli cemaatinin İfraz'a dahil edilen bölükleri ise 1725'te Adana'da Kurtkulağı'na yerleştrildi Bunlar, Karaman, Kütahya, Bursa, İçel, Aydın ve Saruhan taraflarına kaçtıysa da tekrar Çukurova'ya nakledildiler
Danişmentli Türkmenleri arasında görülen Salmanlıların, 1691 yılında başlayan iskanları 1701'de Keçi Borlu, Geyikler (Dinar), Sandıklı ve Çölabat (Haydarlı) kazalarına iskanı ile tamamlandı Önce mera ve tarlalar yetersiz diye itiraz ettiler Bunun üzerine tahrir yapıldı ve bölge yöneticilerine emir gönderilerek buna göre iskanları gerçekleşti (1702) Ancak ertesi yıl bir kısmı iskanı terk edip zulme başladı (1703) Uzun uğraşlardan sonra (1708) bunlar tekrar eski yerlerine yerleştiler
Büyük Salmanlılar, Geyikler (Dinar) kazasının Yorgalar, Akça, Yüreğil, Gökçeli, Alacaatlı, Yarımca, Dombay, Eskiköy, Engürük, Yenice, Yeregiren, Seyidli, Budaklı, Karabedirli, Eldere ve Porsama, Sandıklı'nın Kötüağıl, Urla'nın Okçular köylerine, Kara Halilli obası ise Sandıklı'nın Karakuyu, Karahalilli ve Saidli köylerine; Küçük Salmanlılar, Geyikler (Dinar) kazasının Mayalı, Çapalı, Eldere, Kulu ve Torumlu köylerine, Küçük Salmanlıların Hacı Kasımoğlu obası ise Kuyuköy, Bahşayış, Haceröyük ve Tulu köylerine yerleşti Ancak çevreye zararları önlenemediği için 1720'de Rakka'ya iskanları emredildiyse de bundan vazgeçilerek 1728'de aşiretin miri yöneticilerine gönderilen emirle itaatleri sağlandı Böylece buralara kesin yerleşmiş oldular Günümüzde Afyon il merkezi ile Sülümenli, Çobanlar ve Işıklar kasabaları bu cemaattendir
Çankırı bölgesindeki Salmanlılardan bazı grupların Yozgat tarafına geçtiklerini anlıyoruz Nitekim Boz-Ok'ta sakin Selmanlı ve Dede Sülü cemaatine tabi diğer Selmanlı cemaati, içlerinden çıkan eşkıya sebebiyle vergilerine zam yapılmak suretiyle cezalandırılmışlar ve Yeni-İl'e dahil edilerek iskanları emredilmiştir (1714) Bunlardan bir bölük, Davudeli ve Elmahacılı köyüne yerleşti Onlar, Maraş'ta Gündeşli aşiretine tabi bulunmaktaydılar Bu Salmanlılar, Kangal ile Hasançelebi arasında bulunan Alaca Han ve Ulaş mevkine diğer cemaatlerle 1723-29 da kendi rızaları ile iskan edilmişti Ancak bir takım cemaatlerin taarruzları sonucu 1733'te devlete yaptıkları şikayet sonucu Sofular hariç diğerleri iskandan affedilmiştir
Salmanlılar Adana, Aksaray, Alanya, Amasya, Ankara, Antep, Aydın, Bigadiç, Bor, Boyabat, Boz-Ok (Kocalı kazası), Çankırı, Çorlu, Çorum, Çöl-Abat (Haydarlı), Çukurova, Danişmentli, Dazkırı, Diyarbakır, Edirne, Eyüpeli, Geyikler (Dinar), Göksun, Gördük ve Timurcu - Saruhan, Gülnar, Halep, Hamit, Isparta, İzmir, Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar), Karahisar-ı şarki, Kangal, Kars-ı Maraş, Kastamonu, Kaş, Kayseri, Keçiborlu, Keskin, Kırşehir, Kilis, Kirmastı (Mustafakemalpaşa), Konya, Kozan, Kütahya, Malatya, Maraş, Niğde, Rakka, Sandıklı, Sivas, Sungurlu, Tarsus, Teke, Tire, Yeni-İl, Yenişehir - Aydın, Zamantı ve Zeyne - İç-El'de ve Balkanlarda Kili ve Akkerman, Selanik, Kırcaali, Çirmen'de yerleşmiştir

Kaynak : Wikipedia