Galaksi Olağan Dışı Dinamik Ve Etkinlikler

Olağan dışı dinamik ve etkinlikler
Etkileşim




Antenler adlı iki galaksi kaynaşmayla sonuçlanacak bir çarpışma halindedir İki galaksinin çekirdekleri büyük bir galaksi oluşturmak üzere yol almaktadır [not 3]


Bir galaksi kümesinde bulunan galaksiler arasındaki etkileşimler nispeten sıklık göstermekte olup, evrimlerinde önemli bir rol oynarlar Etkileşime geçmiş iki galaksi çarpışmasa da gelgit etkileşiminden dolayı hem birtakım eğrilip bükülme deformasyonlarına uğrar, hem de aralarında bir miktar gaz ve toz alışverişi olur[58] İki galaksi arasında çarpışma, birbirlerinin tam üzerine geldikleri ve birleşmelerine imkan tanımayacak ölçüde bir momentuma sahip oldukları zaman meydana gelir Bu denli etkileşime girmiş galaksilerdeki yıldızlar, birbirleriyle çarpışmadan, birbirlerinin arasından geçerler Bununla birlikte gaz ve tozları etkileşime geçerler Bu da, yıldızlararası ortamın bozulup ve parçalanıp sıkışmış hale gelmesiyle "yıldız doğumları"nın patlak vermesine neden olur Galaksilerin çarpışması birinde ya da her ikisinde ciddi anlamda, çubuk, halka veya kuyruk benzeri eğilip bükülme bozulmalarına yol açar[58]
İki galaksinin momentumu yeterince düşük olduğu takdirde, yani birbirlerinin içinden geçmelerini sağlayacak derecede güçlü olmadığı takdirde, etkileşim birleşmeyle sonuçlanır Bu durumda iki galaksi daha büyük bir galaksiyi yaratacak şekilde kaynaşırlar Bu kaynaşma etkinlikleri yeni galakside her iki galaksinin orijinal biçimlerine kıyasla farklı bir biçimsel yapıyı meydana getirici değişiklikler yaratabilir İki galaksiden birinin daha büyük kütleye sahip olması halinde, biri diğeri tarafından, deyim yerindeyse, "yutulmuş" olur Buna galaktik kanibalizm adı verilir Bu tür denk olmayan kaynaşmalarda küçük galaksi yırtılır veya tamamen parçalanırken büyük galaksi pek fazla bozulmaya uğramaz İşte galaksimiz Samanyolu halihazırda Sagittarius (Yay Takımyıldızı) cüce eliptik galaksisini ve Canis Major (Büyük Köpek Takımyıldızı) cüce galaksisini yutmak üzere "galaktik kanibalizm" sürecinde bulunmaktadır[58]
Aşırı yıldız üreten galaksiler




Starburst galaksilerıne tipik bir örnek sayılan M82 (Messier 82) Normal bir galaksinin on misli oranında yıldız doğumuna sahne olmuştur


Galaksilerdeki yıldızlar dev moleküler bulutlarda oluşan soğuk gaz rezervlerinden üretilirler Yıldız doğumları oranının istisnai derecede yüksek olduğu galaksiler "starburst galaksi"ler adıyla bilinir Bu galaksiler aşırı miktarda yıldız üretmeye sürekli olarak devam etselerdi gaz rezervlerini tüketerek ömürlerini iyice azaltırlardı Fakat bu etkinlikleri genellikle yalnızca on milyon yıl kadar sürer ki, bu süre bir galaksinin ömür süresine nazaran nisbeten kısa bir süredir "Starburst galaksi"ler evren tarihinin erken dönemlerinde daha yaygındılar[59] Günümüzde bile bu galaksilerin, yıldız doğumları toplamına katkıları tahminen % 15 civarındadır[60]
Starburst galaksiler tozlu gaz yoğunlaşmalarıyla ve yeni doğmuş yıldızların çokluğuyla nitelenirler ki, bu yıldızlardan bazıları çevredeki bulutları iyonize ederek içerisinde yıldız oluşumlarının gerçekleştiği H II bölgeleri yaratan büyük yıldızlardır[61] Bu büyük yıldızlar süpernova patlamaları da üretirler ve bu patlamalarda saçtıkları maddeler çevredeki gazla çok güçlü bir etkileşime girerler Bu patlamalar gaz bölgesinde yıldız oluşumunu sağlayan zincirleme reaksiyonları tetikler Öyle ki bu etkinlik ancak sözkonusu bölgedeki gaz tüketildiğinde ya da dağıldığında son bulur[59]
Starburst tipi galaksiler, genellikle galaksilerin birleşmesiyle ya da etkileşime geçmesiyle açıklanır Starburst galaksilerin bu tür bir etkileşimle oluşmasına, M82 galaksisi tipik bir örnek oluşturur M 82 kendisinden daha büyük bir galaksi olan M 81 ile yüzyüze gelecek şekilde yakınlaşmış ve normal bir galaksinin on misli oranında yıldız üreten bir starburst galaksi haline gelmiştir Düzensiz galaksiler genellikle belirli aralarla starburst etkinliği sergilerler[62]
Etkin çekirdekli galaksiler




Eliptik bir "radyo galaksi" olan M87'den yayılan parçacık akışı


Gözlemleyebildiğimiz galaksilerin bir kısmı "etkin" olarak sınıflandırılır Galaksiden çıkan toplam enerjinin önemli bir kısmı yıldızlar, toz ve yıldızlararası ortamdan değil, bir başka kaynaktan yayılmaktadır Etkin galaksi çekirdeği için standart örnek, çekirdek bölgesindeki bir dev karadeliğin (SMBH) çevresinde oluşan bir katılım diskine dayanır Bir etkin galaksi çekirdeğinin ışınımı maddenin diskten hareketle kara deliğe doğru düşmesi sırasındaki kütleçekimsel enerjiden kaynaklanır[63] Bu tür kozmik cisimlerin % 10'unda, yarıçapları bakımından birbirine zıt bir enerji akışı çifti, çekirdekten ışık hızına yakın hızlarda parçacıklar fırlatır Bu akışları üreten mekanizma, yani bu akışların işleyişi henüz anlaşılamamıştır[64]
X ışınları şeklinde yüksek enerji ışınımları yayan etkin galaksiler ışıklılıklarına bağlı olarak "Seyfert galaksileri" ya da kuasar'lar olarak sınıflanırlar Kuasar'lara benzeyen bir başka etkin galaksi türü de blazarlardır Bunların Dünya'ya doğru yönelmiş bir rölativistik akışı oldukları gözlemlenmiştir Radyo galaksi denilen etkin galaksiler ise bu rölativistik akışlarından radyo frekansları yayılan galaksilerdir Muhtemelen, bir galaksi çekirdeği türü olan ve LINER (İng Low-Ionization Nuclear Emission-line Regions) kısa adıyla tanınan çekirdekler de etkin çekirdeklerdir LINER tipindeki galaksilerin yaydıklarında düşük ölçüde iyonize öğeler baskındır Bize yakın galaksilerin yaklaşık üçte biri LINER çekirdek türüne sahip galaksiler olarak sınıflanırlar[65][66][67]

Kaynak : Wikipedia