Türkiye'nin Akarsularından - Fırat Nehri ...

Siverek ilçesi, Dağbaşı Bucağı yakınındaki Maktalan civarında Şanlıurfa topraklarına giren Fırat nehri Adıyaman ve Gaziantep il sınırını belirledikten sonra Suriye, daha sonra Irak topraklarına girer Irak'ta denize uzak olmayan bir noktada Dicle Nehri ile birleşerek Şatt'ul Arab'ı oluşturur ve Basra Körfezi'ne dökülür Nehrin en önemli kolları Murat, Karasu, Tohma, Peri, Çaltı ve Munzur Çayları'dır Toplam uzunluğu 2800 km ile Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu ise 971 km'dir 720000 km² su toplama havzasına sahiptir Fırat Nehri'nin rejimi Türkiye'deki diğer akarsulara göre daha düzenlidir Mart ile Haziran ayları arasında yavaş yavaş kabarır, Temmuz ile Ocak ayları arasında çekilmiş olmasına rağmen yine de bol su akışı olur Nehir üzerine Türkiye’nin en büyük barajları inşa edilmiştir Bu barajlardan Keban, Karakaya, Atatürk ve Birecik Barajları tamamlanmıştır Ayrıca Fırat'ın suyu inşa edilen 2 adet Şanlıurfa tüneli de Harran Ovası ve çevresine yıllardan beri suya hasret topraklara suyu ulaştırmıştır

Fırat isminin kökeni

Batı dillerinde Fırat nehri, Euphrates olarak geçer Euphrates adı Yunanca'dan gelen bir sözcüktür İsmin asıl kaynağı konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır:
Eski Farsça'daki Ufratu ve Akad dilindeki Purattu 'dur Eski Farsça'daki sözcüğün Avesta Farsça'sında geçen huperethuua (geçmesi kolay) olduğu tahmin edilmektedir
Arapça tasasızlık, rahatlık anlamına gelen "ferahat" kelimesinden gelmektedir
Kürtçe'deki "Fere", "Ra" ve "Hat" kelimelerinden gelmektedir İki tane re olduğu için teki telaffuz edilmez, dolayısıyla Ferehat "Geniş akan su" anlamını gelmektedir Zamanla ise kısaltılmış şekli Fırat adını almıştır
Fırat; Akadcada Pu-rat-tu, Sümercede Buranun olarak geçmektedir Kelimenin Hint-Avrupa kökenli olmadığı, Akadca ve Sümerceden kaynaklandığı, Eski Farsça ve Farsça aracılığıyla diğer dillere geçtiği görüşü ağırlık kazanmaktadır
Havzada yer alan ülkeler Türkiye, kuzuluk, kızılcık
Uzunluk 2800 km
Denizden yüksekliği
Debi
Su toplama havzası 123000 km²

Doğu Anadolu'nun ve Mezopotamya'nın en uzun akarsuyu olan Fırat, Türkiye toprakları*nın yaklaşık yedide birinin suyunu toplar Fırat Irmağı'nı oluşturan iki koldan Murat Irmağı kaynağından 720 km sonra, Karasu Irmağı ise 460 km sonra Fuat kavşağında buluşurlar Yatağının toplam uzunluğu 2800 km olan Fırat Türkiye, Suriye, Irak toprakla*rında aktıktan sonra Dicle ile birleşerek Basra Körfezi'ne dökülür

Erzurum Ovası'nın kuzeyindeki dağlardan kaynaklanan suların birleşmesiyle oluşan Ka*rasu Irmağı'nın başlangıç kolu Dumlu Suyu adıyla anılır Çayırlı yakınlarında yaptığı dir*sekler dışında genellikle doğu-batı doğrultu*sunda akan Karasu, İliç'in güneybatısında güneye yönelir Erzurum, Tercan ve Erzincan ovalarını sulayan Karasu Irmağı'nı Erzincan yöresinde yaşayanlar çoğunlukla Fırat, batılı kaynaklar ise Batı Fırat adıyla anar Birçok boğazdan geçen, dar ve derin vadilerden akan Karasu'ya katılan başlıca kollar Tuzla, Çaltı ve Arapkir sularıdır

Karasu-Aras Dağları iie Aladağ'dan kay*naklanan suların birleşmesiyle oluşan Murat Irmağı, batılı kaynaklarda Doğu Fırat adıyla geçer Eleşkirt, Malazgirt, Muş ve Uluova (Elazığ) ovalarını sulayan Murat, genellikle dar ve derin vadilerde akar Önce kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda aktıktan sonra batı*ya yönelen Murat'ın başlıca kolları, Muş'un kuzeyinde kendisine katılan Karasu Çayı ile daha batıda kuzeyden gelen Peri Suyu'dur

Eskiden Karasu ve Murat ırmaklarının Keban kentinin kuzeyinde birleşerek Fırat'ı oluşturdukları kavşakta bugün, Keban kenti yakınında kurulan barajın ardında suların birikmesiyle ortaya çıkan büyük bir yapay göl bulunmaktadır Böylece artık Karasu Kemali*ye yakınlarında, Murat da Palu yakınlarında Keban baraj gölüne dökülmektedir
Keban'ın güneybatısındaki Malatya Ovası' nı sulayan Fırat Irmağı, önüne çıkan Güney*doğu Toroslar'ı dik ve derin vadi ve boğazlar*la yardıktan sonra Güneydoğu Anadolu Böl-gesi'ne geçer Bu bölgede Şanlıurfa ile Adıya*man ve Gaziantep illerini birbirinden ayıran Fırat, güneyde yer alan Karkamış'taki (Kar-gamış) demiryolu köprüsünün altından geçip hemen Suriye topraklarına girer Keban ile Karkamış arasında Fırat'a katılan başlıca kol Tohma Suyu'dur Fırat kenarında kurulmuş olan en önemli Suriye kentleri Rakka, Deyrizor ve Ebukemal'dir Fırat, bu kesimde Tür*kiye topraklarından kaynaklanarak gelen bazı akarsularla beslenir Bu akarsulardan başlıcası Mardin yöresinin sularını toplayan Habur Çayı'dır Ancak bu akarsu, Hakkâri yöresin*den kaynaklanarak Türkiye-Irak sınırında Dicle'ye katılan Habur Çayı'yla karıştırılma*malıdır Ebukemal'den sonra Irak'a geçen Fırat Irmağı kıyısı yakınlarında yer alan başlı*ca kentler Kerbela, Hille, Necef ve Nasıriye' dir Bu topraklarda çeşitli bataklıklar oluş*masına neden olan Fırat, Kurna kenti yakı*nında Dicle ile birleşerek Şattü'l-Arap (Büyük Arap Irmağı) adını alır ve daha sonra Basra Körfezi'ne dökülür

Kıraç ve zaman zaman da çölleşmiş toprak*lar arasında akan Fırat Irmağı kenarında eskiçağlardan beri sulama amacıyla bazı tesis*ler kurulmuştur Bunlardan en önemlisi, gü*nümüzden yaklaşık 5000 yıl önce Mezopotam*ya'da kurulmuş olan sulama kanallarıdır Bugün de Fırat üzerin*de enerji üretme ve sulama amaçlarıyla kurul*muş çeşitli tesisler vardır ve yenilerinin kurul*ması için çalışmalar yürütülmektedir Bunlar*dan en önemlisi, Türkiye'nin bu alanda en kapsamlı girişimi olan Güneydoğu Anadolu Projesi'dir Kısa adı GAP olan bu proje tamamlan*dığında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde başta Harran Ovası olmak üzere topraklar sulanıp bitkisel üre*timin önemli ölçüde artması sağlanacak, enerji üretiminde artış olacaktır Çüngüş ile Pötürge arasında yer alan Karakaya Barajı' nin yapımı tamamlanmış ve baraj 1987'de hizmete girmiştir GAP kapsamındaki en önemli tesis olan Atatürk Barajı ile burada toplanan suları Harran Ovası'na taşıyacak Şanlıurfa Tünelleri'nin yapımı sürmektedir (1989)
"İki ırmak arasındaki ülke" anlamına gelen ve Arapça'da el-Cezire diye adlandırılan Me*zopotamya'nın güneyindeki topraklar, kuze*ye göre daha verimlidir Bu topraklar birçok eskiçağ uygarlığının beşiğiydi Önemli bir eskiçağ kenti olan Babil'in kalıntıları Fırat kıyısı yakınlarındadır Türkiye toprakları dı*şında Fırat üzerinde kurulan başlıca sulama tesisi, Suriye'deki el-Tabka Barajı'dır

Eskiden Basra'dan Türkiye topraklarındaki Birecik'e kadar ırmak yoluyla ulaşım yapıla*bilen Fırat'ta bugün ancak aşağı kesimlerde teknelerle ulaşım yapılabilmektedir Başlıca kara ve demiryolları da Fırat, Murat ve Karasu vadilerini izler
Doğu Anadolu Bölgesi'nin karlı dağların*dan çıkan sularla beslenen Fırat'ın sulama, buharlaşma ve sızma gibi nedenlerle suları güneye doğru gittikçe azalır Türkiye-Suriye sınırı yakınında 909 mVsn olan debisi, Irak topraklarında Dicle'yle birleşmeden önce 850 mVsn'ye düşer