Çingeneler

Çingeneler
Vikipedi, özgür ansiklopedi

Çingeneler, Hindistan'ın Pencap-Sind nehir havzası boyunca Pakistan ve Afganistan'ın da içinde bulunduğu bölgelerden dünyaya yayılmış koyu renkli, Hint kökenli halk topluluğudur

Yayılışları
Gazneli Mahmud'un Hindistan'ı işgali sırasında göçetmeye başladılar Arabistan ve Mısır üzerinden kuzey Afrika'ya; İran ve Türkiye üzerinden de Avrupa'ya ve dünyaya yayıldılar
İlk kez 1505'te İrlanda'da, 1514'te de İngiltere'de nüfus kayıtlarına geçirildiler Aynı tarihlerde, Avrupa'nın birçok ülkesinde gezgin çalgıcı ve falcılardan oluşan bazı göçebe toplulukların kayıtlarına rastlanır Günümüzde Çingeneler dünyanın dört bir yanına dağılmış olarak yaşarlar Büyük bölümü Avrupa'nın güney kesiminde toplanmıştır 19 yyın sonlarına doğru Kuzey Amerika'ya da göç etmişlerdir Çingeneler yaşadıkları her ülkede değişik adlarla anılırlar
Çingeneler, dünyanın en renkli göçebe topluluklarından biridir Büyük bölümü yerleşik hayata geçmiştir Ülkemizde yoğun olarak yaşadıkları yerlerin başında Trakya'da, Çanakkale, Edirne, Tekirdağ ve İstanbul gelir
Çingenelerin büyük bölümü gelenek, göreneklerini ve topluluklarının yönetim biçimlerini korumuştur İlk olarak 19 yyda Avrupa'da, sayıları 10-100 aile arasında değişen Çingene toplulukları şefler seçmeye başladı
Çingene sözcüğü yerleşik düzeni olmayan göçebe insanları çağrıştırır Oysa Çingenelerin çok azı günümüzde göçebedir Bazıları kendi istekleriyle göçebeliği bırakmış, yaşadıkları ülkenin yaşam biçimini benimsemişlerdir Çingene olmayanlarla evlenen Çingeneler de vardır Edirne'de çingenelerle kürtlerin evliliklerine sık rastlanır Bazı ülkelerde de yerleşik yaşama zorlanmışlardır
Yarı göçebe, yarı yerleşik bir topluluğun sayımının yapılması güç olduğu için Çingenelerin kesin nüfusu bilinmemektedir Bununla birlikte bugün dünyada 3-4 milyon dolayında Çingene olduğu tahmin edilmektedir Türkiye'de ise 500000 dolayında Çingene olduğu tahmin edilmektedir
Nisan 1971'de, Çingenelerin sorunlarını tartışmak üzere Londra yakınlarında ilk Uluslararası Roman Kongresi toplandı Bu kongreye atfen, 1990'dan itibaren 8 nisan Dünya Çingeneler Günü olarak kutlanmaktadır

Dilleri
Romani Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran kolundan olup Sanskritçeyle benzerlikler göstermektedir Çingeneler kendilerine Rom derler Rom, Çingenece'de (Romani dili) erkek ya da koca anlamına gelir Bu dilin, eski ve artık ölü bir Hint dili olan Sanskritçeden (diğer Hint dilleri gibi) türediğinden sanılmaktadır Bununla birlikte sözcük dağarcığında Yunanca, Türkçe ve Farsça sözcükler de vardır Anayurtlarının Hindistan olduğu sanılmakla birlikte, Çingenelerin kökeni hâlâ tartışma konusudur Tarihleri ile ilgili kayıt yoktur Çoğu, yaşadıkları ülkenin dilini konuşur Çingenece ile yaşadıkları yörede konuşulan dilin karışımı bir lehçe konuşanlar da vardır Örneğin, Fransa'dakilerin bir bölümü ve Almanya'daki Çingeneler Romani ve Almanca karışımı bir dil konuşurlar İngiltere ve Fransa'dakilerin başka bir bölümünün ise İspanyolca ile karışık bir lehçesi vardır Bundan dolayı Çingene dili konuşulduğu yerlere göre farklılıklar gösterir

Hayat tarzları
Barışçı, sanatsever, yaşam filozofu insanlardır Kendilerine özgü yasaları vardır ama genellikle yaşadıkları toplumun dinsel inançlarını benimserler Öte yandan, kutsama, düğün ve ölü gömme törenlerinde kendi gelenek ve törelerini sürdürürler
Doğudan getirdikleri metal işleme ve yeni sayılabilecek demir, kalay teknikleri sayesinde Avrupa'da endüstri devriminin hazırlayıcısı olmuşlardır Yaşam felsefelerinde maddeye önem vermedikleri için, genellikle gelir düzeyleri düşüktür
Eskiden göçebe yaşamlarına uygun işler yaparlardı Kadınlar falcılık yapar, dilenir ya da dans ederdi Erkekler ise çalgı çalar, kap kacak lehimciliği, kalaycılık, hayvan ticareti, hayvan eğiticiliği gibi işlerle uğraşırlardı Geçmişte atlarla çekilen arabalarla yapılan göçlerde artık kamyon ya da karavanlar kullanılmaktadır Eski uğraşlarının yerini ise, meyve toplama, asfalt dökme, kullanılmış araba ticareti, sirklerde hayvan bakıcılığı ya da eğiticiliği, hurda maden ve antika eşya alım satımı gibi işler almıştır Birçok Çingene müzik ve dans sanatını zenginleştirecek katkılarda bulunmuştur Bazı ünlü İspanyol gitaristler ve flamenko dansçıları Çingene ya da yarı Çingene'dir Çingenecenin yazılı bir dil olmayışı yüzünden edebiyat yapıtları yoktur
Çingenelerin göçebe yaşamları yerleşik toplumlarınkinden çok farklıdır Bu yüzden çoğu zaman, yerel halk tarafından hırsızlık, büyücülük, çocuk kaçırma gibi eylemlerle suçlanmışlardır 1554'te İngiltere'de Çingene olduğu söylenen herhangi bir kişinin asılması işten bile değildi Hemen hiçbir yerde istenmeyen Çingeneler, birçok ülkeden sürülmelerine karşın, bir süre sonra bu ülkelere geri dönmeyi başarırlardı II Dünya Savaşı'nda Yahudiler gibi Çingeneler de Almanlar tarafından büyük bir kıyıma uğratıldılar Yaklaşık 500000 Çingene, aşağı ırktan oldukları gerekçesiyle Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya'daki Nazi kamplarında yok edildi Günümüzde de Çingeneler yaşadıkları bütün ülkelerde ayrımcılığa tabi tutulmaktadır

Osmanlı'da Çingeneler
Osmanlı İmparatorluğu’nda da Rumeli topraklarında yaşayan Çingeneler ayrı yönetim sayılmışlardı Çingene Sancağı olarak adlandırılan bu yönetim biriminde, Çingenelerin yönetsel, mali ve askeri işleri düzenlenirdi

Türkçe Çingene terminolojisi
cingan (Espiye, Eynesil)
ċin-gan (Sürmene)
çingan (Maçka)
çincane (İkizdere)
çingân (Akçaabat)
çingit “göçebe, çingene” (Amasya, Samsun)
cingane “yaramaz, haşarı”
cıngan (Şalpazarı, Ordu)
cingen, cingit (Samsun-Bafra)
Poşa, Boşa (Artvin)
abdal (K Maraş)
cingan (Şereflikoçhisar-Ankara)
esmer vatandaş, kara kuvvetleri (Edirne)
dom ( Van, Hakkari) roman (çingeneler)

Dünya dillerinde Çingene

• Adsincani (Gürcistan)
• Athingani, Atzinganoi (Yunanistan)
• Cadegipti, Cingali, Cinguli, Zingari (İtalya)
• Cascarots (Baskça)
• Cigani (Slovenya)
• Ciganyok (Macaristan)
• Cikan (Çek)
• Cyganie (Polonya)
• Giofog (Galce, İrlanda)
• Gipcyan, Gipson, Gypsy (İngiltere)
• Gitano (İspanya)
• Luri, Luli (İran)
• Manouches, Tsiganes (Fransa)
• Nuri (Mısır, Suriye, Filistin)
• Pharaones "Firavun'un halkı" (Macaristan)
• Rom/Roma/Rroma (birçok dilde)
• Saracens "Araplar" (Fransa)
• Tatarre "Tatarlar",
• Zigenari (İsveç)
• Ţsigani (Romanya)
• Zegynen (İsviçre)
• Zigeuner, Sinti (Almanya)

Etimoloji

• Yunanca tsinganos (τσιγγάνος), Farsça çingâne
• Yunanca athinganos "dokunma"

Kimler Çingenedir?
Çingene adı altında toplanan bütün büyük etnik grupların listesi
(Sınıflandırma bizzat Çingeneler tarafından yapılmış ve uzmanlar tarafından da kabul edilmiştir)
Çingene kanı taşıdığını iddia eden üç ana grup bulunmaktadır: Kaldera, Gitano ve Manuşlar

1 Kaldera Çingeneleri : Yalnız kendilerinin gerçek Çingeneler olduğunu iddia ederler Adlarından da anlaşıldığı üzere, çoğu kazancılıkla uğraşmaktadır Rumence’de kazanın adı caldera’dır Önce Balkan Yarımadası’ndan çıkmışlar, sonra Orta Avrupa’dan Fransa’ya geçip beş kola ayrılmışlardıra Lovariler : Macaristan’da uzun süre yaşadıklarından dolayı, Fransa’da Macar adıyla çağrılırlar
b Boybalar : Transilvanya’dan gelmişlerdir ve savaştan önce, evcilleştirilmiş hayvanlarla gösteri yapan Çingeneler’in çoğunluğunu oluşturmaktaydılar
c Luri ya da Luliler : Bugün de Firdevsî’nin anmış olduğu Hint kavminin adını taşırlar
d Çurariler : Diğer Kaldera Çingeneleri’nden ayrı olarak yaşarlar Vaktiyle at alıp satan Çurariler, bugün kullanılmış araba alım satımıyla uğraşmaktadır
e Turko-Amerikalılar : Avrupa’ya gelmeden önce, Türkiye'den Amerika Birleşik devletleri’ne göç etmiş oldukları için kendilerine bu isim verilmektedir
2 Gitanolar : Kendilerine yalnızca İspanya, Portekiz, Kuzey Afrika ve Güney Fransa’da rastlamak mümkündür Dış görünüşleri, lehçeleri ve gelenekleriyle Kalderalılar’dan ayrılırlar Kendi içlerinde İspanyol ya da Endülüslüler ve Katalonyalılar diye ayrılırlar
3 Manuşlar : Orta Avrupa’daki Çingeneler’dir Muhtemelen İndus kıyılarından geldikleri için, kendilerine Sinti de denmektedir Üç alt gruba ayrılırlar3a Valsikanlar ya da Fransız Sintileri: Pazarcılık yapar ve sirklerde çalışırlar
3b Gaygikanlar ya da Alman, Alsalsı Sintiler : Bunlar çoğu kez, Çingene olmayan, ancak aynı gelenek ve göreneklere göre yaşayan Avrupalı göçebelerle karıştırılmaktadır
3c Piemontesliler ya da İtalyan Sintileri : Örneğin İtalya’nın tanınmış ailelerinden Buglioneler bu gruba girmektedir
Bu üç grubun dışında İngiltere, İrlanda ve İskoçya’da yaşayan Gypsieler, Kaldera, Manuş ve Tinkerler’e benzerler Bunlar gezginci kazancılardır ve Çingene asıllı olup olmadıkları kesin değildir
Bütün bu ayrımlar elbette keyfidir Bu gruplardan her biri yalnız kendilerinin gerçek Çingene olduğunu iddia eder ve diğer grupları kendilerinden aşağı görür Her grubun kendi lehçesi, kendi yasaları ve gelenekleri bulunmaktadır Ancak, Çingene kavimleri konusunda her bir grubun kendine özgü bir sınıflandırma tasarımına sahip olması çok daha önemlidir
Kendi kavimlerinin mensupları dışındaki insanları nitelendirmek için, genellikle onların meslekleri belirtilir İşte böylece Ursariler, yani ayı oynatıcılarından söz edilir Örnek olarak, Romanya’daki değişik Çingene gruplarının bir listesi verilmektedir Bu isimler, oldukça farklı bir lonca oluşturan Laieşi ve Ursari Çingenelerince kullanılmaktadır:
Blidariler, ahşap mutfak araç gereci yapıp satar
Chivutseler, bunların karıları badanacıdır ve dolayısıyla oturdukları evlerin dış cephelerini her yıl yeniden boyamakla görevlidirler
Ciobatoriler, ayakkabı yapımı ve onarımıyla uğraşırlar
Costorariler, kalaycıdır
Ghilabariler, çalgıcıdırlar
Lautariler, çalgıcı ve lüt yapımcısıdırlar
Ligurariler, ahşap ve araç gereçler yapıp satarlar
Meshteri Lacatuşiler, çilingirdirler
Rudariler, ahşap araç ve gereç yaparlar
Salaboriler, duvarcıdırlar
Vatraşiler, çiftçi ve bahçıvandırlar
Zlatariler, ırmak kıyılarında altın ararlar
Bu liste henüz tam değildir Popp Serboianu, on dört ayrı Rumen Çingene grubundan söz etmektedir Ancak bunlar da yine listenin tamamı değildir

(Hermann Berger, Çingene Mitolojisi)