İlk Feminist Aşiret

Şanlıurfalı Türkan Aşireti Tarihi Bir Kararla Berdele, Başlığa, Kan Davasına Savaş Açtı



Şanlıurfa'nın Siverek İlçesi'ne bağlı Çıkrık Köyü'nde biraraya gelen Türkan Aşireti ileri gelenleri bir ilki gerçekleştirdi Türkan Aşireti Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği çatısı altında "berdele, başlık parasına, kan davasına son" dedi

Çocukların çalışmak zorunda oldukları için okula gidemediği, hamile kadınların taşlı köy yollarında sarsılarak 60 kilometre mesafedeki hastaneye götürülürken can verdiği, gölet bulunmadığı için pirinç tarlalarının sarardığı, hayvanların Kurban Bayramı dışında beş para etmediği, işsiz gençlerin çaresiz büyük şehirlerin yolunu tuttuğu, mezralar dahil 509 haneli bir köydeyiz Şanlıurfa'nın Siverek İlçesi'ne bağlı Karacadağ Nahiyesi'nde, Çıkrık Köyü'ndeMayıs ayında "Türkan Aşireti Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği"ni kuran ve iki bine yakın mensubunun önünde "Berdele, başlık parasına, kan davasına son" cümlesiyle özetlenebilecek bir açıklama yapan Türkan (Türkmen'in Kürtçesi) Aşireti'nin en kıdemli üyesi (Lider ifadesini kullanmak istemiyorlar!) Abdülkerim İrim'in yanında

"Kötü örf ve adetlerimiz de vardır"
Geniş, serin odada yer minderleri üzerinde kalabalık bir grupla birlikte oturuyoruz Onlar Osmanlı Dönemi'nde Anadolu'ya yerleştirilen Azeri Türkmen Aşireti'nin, Siverek İlçesi'ne ve 57 köyüne yayılmış 35 bin kişilik kolunun temsilcileriSessizliği, belki bin yıldır süren geleneklere son verme kararını nasıl aldıklarını sorarak bozuyoruz Yüzünden gülümseme eksik olmayan ve konuşmaları, hal ve tavırlarıyla masallardaki bilgeleri andıran İrim cevaplıyor: "Bizi gençlerimiz uyarmıştır Onların fikirleri eski düşüncelerden daha iyidir Düşündük ki hoştur, doğrudur; başlık parasının kalkması lazımdır Başlık parasını kızın babası alır yer; gelinle güvey ileride ev kursun, iyi bir hayat geçirsin diye düşünmez Halbuki gençlerin geleceği, mutluluğu önemlidir İyi örf ve adetlerimiz vardır ama kötü örf ve adetlerimiz de vardır Bunları değiştirmek lazımdır Mesela kadınla erkek birarada oynamaz Biz bunu da kaldırmak istiyoruz"
İrim'in ardından 69 yaşındaki Ali Atsız alıyor sözü ve şehre çalışmaya giden gençlerin anlattıklarını dinleyince ne kadar geri kaldıklarını anladıklarını söylüyor "Onlar medeniyeti görüyor Gelip anlatıyor Biz görüyoruz ki dağların arasında yolsuz, susuz, okulsuz, gözümüz yumulu kalmışız Şimdi dünya, devlet duysun ki böyle bir aşiret vardır Yoksul, cahil düşmüştür İleri gitmek için dernek kurmuştur"
Aşiretin iki büyüğü de gençlerden bahsedince, onlara söz vermek gerekiyor Başlık parası denkleştirebilmek için büyük şehirlere çalışmaya giden, başlık ödeyemediği için berdel evliliği yapmak zorunda kalan gençler bu duruma ne diyor? 34 yaşındaki Kemal Avcı anlatıyor: "Biz dokuz kardeşiz Hepimiz de erkeğiz En küçük kardeşimin başlığını toparlamak için İstanbul Halkalı'da bir inşaatta demir ustası olarak çalışıyorum Bütün hayatımız başlık parası için çalışmakla geçti İnşallah artık düzelecek" Berdel evliliği yapan 35 yaşındaki Mahmut İsye ise "Allah'ın izniyle başlığı da kaldıracağız berdeli de" diyor Ve hemen ardından berdelin mutsuz evliliklere neden olmakla kalmadığını, bu evliliklerde tarafların ömür boyu tedirgin yaşadığını hatırlatıyor "Diyelim adam birisiyle evlenmek için berdel yaptı Yani kendi kız kardeşini, evleneceği kızın erkek kardeşiyle evlendirdi Ama sonra anlaşamadılar, boşanmak istediler Mecbur kız kardeşi de boşanacak Saçma O mutsuzsa kardeşi niye mutsuz olsun ki?" Ramazan İdi ise "Yeni bir gün doğdu" diye özetliyor içinden geçenleri, "Biz yıllarca uyuduk Hiçbir şey görmedik İnşallah çocuklarımızın geleceği farklı olacak"

"Su olursa ne başlık kalır, ne berdel"
Peki nasıl olacak? Türkan Aşireti'nin kararıyla her şey bir anda nasıl değişecek? Kan davası zaten hemen hiç kalmamış ama başlık parası ve berdel evlilikleri bir sözle bitecek mi? Atsız'a göre değişim hızı bölgenin ekonomisiyle yakından ilgili: "İnsanların parası yoktur İnsanlar aç olduğu için başlık parası istiyor Başlık parası olmayan berdel yapıyor Hayvancılık ölmüştür Devletin yardımı lazımdır Karacadağ pirinci bir tanedir Ama su yoktur, tarlalar kurudur Su olursa ne açlık olur, ne kız parası olur ne de kan davası kalır"
Bu sözlere bakarak Türkanlar'ın her şeyi devletten beklediklerini söylemek doğru olmaz Çünkü konuşmalar ilerledikçe sürekli özeleştiri yaptıkları fark ediliyor Eleştiri konularından biri de kadınlarBir tane tahsilli kadınları olmadığını üzüntüyle dile getiriyor İsye Bütün gün televizyon izlemelerine rağmen Türkçe bilmemelerinin biraz da onların kabahati olduğunu söylese de bugünkü tabloyu inatçı geleneklere bağlıyor ve soruyor: "Siz şimdi oy kullanmaya giderken kimsenin fikrini almak zorunda mısınız? Bizim kadınlarımız kocasının dediğinden başka birine oy atamaz Neden onlar da haberleri okuyup, dinleyip anlayamasın? Niye kendi vicdanıyla oy atamasın? Dedelerimiz bize ön ayak olsaydı bugün böyle olmazdık Bizim değişmemiz lazım ki bu çocukların geleceği güzel olsun Biz kendi zincirlerimizi kırmak istiyoruz"

"Kız kardeşimi sevdiğiyle evlendirdik"
Türkanlar artık kız çocuklarının okumasını istiyorlar Olmadığı için köyde okula gidemediğini hatırlatırken İrim okuma yazmayı nasıl öğrendiğini anlatıyor: "Babam köyün ileri gelenlerindendi Evimize vilayetten memurlar misafir gelirdi Ben Türkçe'yi onlardan öğrendim Gittim kendime bir defter bir kalem, bir de abece aldım Okuma yazmayı da kendi kendime öğrendim" İrim "Çocuklar okula gitsin Kızlarla erkekler arasında bir fark yoktur Onların da ilerlemeye hakkı vardır" derken, Atsız "Okul medeniyetin kapısıdır" diyor Komşu köy Akyurt'un muhtarı M Halil Barut bunun ilk şartı olarak evleri gezip kız çocukların nüfusa kaydedilmesini sağladığını belirtirken kardeşi Zülfikar Barut diyaliz makinesine girmesi için sık sık İstanbul'a götürmek zorunda olduğu dokuz yaşındaki böbrek hastası kızının okuyup hemşire olmasını istiyor Ama "su sorunu" burada da kendini gösteriyor Köylülerin kendi imkânlarıyla yaptırdığı okulun 250'si kız toplam 800 öğrencisi var ama suyu yok Çoğu aile "buluğ çağına ermiş" kızlarını rahat edemeyeceklerini düşündükleri için "susuz" okula göndermekten kaçınıyor
Ya kadınlar? Onlar bütün bu olup biten hakkında ne düşünüyor? İrim'in müsaadesiyle toplu halde bizi bekledikleri bölümüne geçiyoruz evin Siverek'ten Çıkrık'a berdelle gelin gelen ve Türkçe bilen Azize Kaya "Allah razı olsun berdeli kaldıranlardan" diyor, "artık biz de konuşmak istiyoruz Başlık parası olmasın Kızlar artık istediği kimselerle evlensinler Artık biz de biraz konuşmak istiyoruz Daha fazla hakkımızı arayalım Kadınların akılları var ama kullanmayı bilmiyorlar Çünkü okumamışlar" Abdülkadir İrim'in "doğru bulmadığı için" üstüne başka evlilik yapmadığı eşi Hüsniye İrim de memnun: "Artık küçük çocukları berdel yapmasınlar"
Genç, yaşlı, kadın, erkekAşiret üyeleri heyecanlı Çünkü alınan kararların lafta kalmayacağına inanıyorlar, aşiret ileri gelenlerinin sözlerine güveniyorlar İnanmak ve güvenmek için haklı nedenleri var Nitekim Türkan Aşireti Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Başkanı Nusret Kaya'nın sözleri de bunu doğruluyor: "Biz herkese örnek olsun diye beş ay önce kız kardeşimi sevdiği gençle evlendirdik" Önemli bir konuya daha dikkat çekiyor Kaya: "Derneğimizin isminde aşiretimizin adı geçiyor ama buradan bizim aşiretçi bir anlayışa sahip olduğumuzun düşünülmesini istemiyoruz Bir aile birliği kurduk Üstelik berdelin, başlık parasının, kan davasının kaldırılması için ciddi ve iyi niyetli bütün derneklerle işbirliği içinde olmaya da açığız" Kaya'nın sözlerini İrim farklı kelimelerle destekliyor: "Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa en çok başlık parası, kan davası olan, berdel evliliği yapılan yerlerdir Ekseriyet bu vilayetlerdeki aşiret ileri gelenleriyle aramızda haberleşme vardır Fikir tartışmaları oluyor Kimi fikirlerimizi kabul ediyor, kimi etmiyor Böyle olması da normaldir Biz kültürümüz artsın, başkalarına örnek olalım istiyoruz"
Tabii bütün bunlardan sonra ister istemez "Ya namus ve töre cinayetleri" diyoruz Dernek Başkanı Kaya açıklıyor: "Başlık parası, berdel ve kan davası konusunda önce bir bilinç yaratalım istiyoruz Doğrudan 'Namus ve töre cinayetine hayır' diyecek olursanız altyapı hazır olmadığı için tepki alırsınız"

ALINTIDIR