Stres...

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-13-2012

Türkçe'ye de İngilizce'den gelen ‘stress’ Latince ‘stingere’ fiilinden türemiştir

‘Sıkmak, sıkıştırmak, bağlamak’ anl

gelir

İngiltere'de stres 18

yüzyıla kadar ‘birşeyden yoksun kalmak, yokluğunu hissetmek, zor bir imtihan vermek’ anlamında kullanılırdı

Bu tarihten sonra mesela bir köprüye veya bir demir putrele binen yük, baskı anlamını aldı

Yakın zamanda da, metalleri deforme eden stres ‘insan ilişkilerindeki baskı, bireylerin duyduğu sıkıntı’ anl

kullanılmaya başlandı

Stres öldürmüyor ama AİDS gibi çok ciddi bir tehlike

Neden mi? Çünkü tıpkı AİDS gibi bağışıklık sistemini zayıflatıp insanları her türlü hastalık karşısında savunmasız bırakan stres, AİDS'ten çok daha yaygın

Ve birçok hastalığın da etkisini arttıran bir illet

Ayrıca stresten korunmak için cinsel ilişkide, kan alıp verirken dikkat etmek yeterli değil; çok ciddi bir nefis terbiyesi gerekiyor

Uzmanlar ‘stresinizle yaşamayı öğrenmelisiniz’ derken, özel terapiler, grup çalışmaları, metodlar geliştirmeye devam ediyorlar

Özellikle büyük şehirlerin gergin havasında yaşayan insanların streslerini kontrol etmeleri gerektiği vurgulanıyor

İş yerimde huzursuzum

Evde karımla da aram iyi değil

Çok sigara içki içiyorum

Geceleri uyuyamıyorum

Stres yani!

Olur olmaz her duruma ‘stres’ deyip işin içinden çıkıyoruz

Uzmanlara göre ‘stres tek başına bir hastalığa sebep olmuyor ama hastalıkları hızlandırıyor ve arttırıyor’ diyorlar

Mesela HIV virüsü taşıyan insanlar eğer aileleri ve çevreleri tarafından itilirserse, strese girip diğer HİV taşıyıcılarından 2 veya 3 kere daha hızlı AİDS'e yakalanıyorlar

Aynı şekilde, ünlü Jama dergisi (Journal of the American Medical Association) ilk kez stresle enfeksiyon hastalıkları arasındaki doğrudan ilişkiyi ortaya koydu

Stres, insanın bağışıklık sistemini dumura uğratarak bulaşıcı hastalıklara karşı savunmasız hale getiriyor

Bu arada migren gibi, astım gibi, aşırı kilo veya hipertansiyon gibi ‘stresin doğrudan etkileri’ da cabası

Stresin ‘modern çağın bir belası’ olduğu kesin ama bireyler üzerindeki etkileri farklı

Bir kere çevre çok önemli

Mesela gürültü, stresin bir numaralı sebebi

Ama ‘iyi kullanılırsa’ etkisi asgariye indirilebiliyor

Mesela İsveç'te havalimanlarının ‘imajı’ düzeltilince çevre halkının şikayeti çok azalmıştı

Gürültüye tahammül eder hale gelmişlerdi

Bir doktorun dediği gibi ‘stresin iyisi kötüsü yoktur, stresini iyi tanıyıp idare eden veya edemeyen insanlar vardır

’ Ama aynı doktor ekliyor ‘stres arttırıcı bazı durumların olduğu da doğru

’ (bakınız ‘Stres ölçeği’ tablosu)

Stresinizi, strese sebep olan sorunlarınızı, bu sorunları arttırıp eksilten dış şartları

iyi kullanmayı öğrenmek, başka çare yok

Stresin 3 evresi

I

ALARM EVRESİ

Bir tehdit karşısında vücut derhal ‘savaşa hazırlık yapmak üzere harekete geçer

1

Beyin
Stres acı duygusunu azaltır

Hafıza ve düşünme yetisi güçlenir

2

Gözler
Daha iyi görmek için göz bebekleri küçülür

3

Akciğerler
Oksijen tüketimi artar

4

Karaciğer
Stoktaki glikojen şeklindeki şeker, glükoza dönüşür

5

Kalp
Kan basıncı artar, kalp atışı hızlanır

6

böbreküstü bezleri
adrenalin ve noradrenalin salgısı artar

7

Dalak
Kaslara oksijen taşımak üzere alyuvarlar organizmaya dağılır

8

Bağırsaklar
Hazım, enerjiyi kaslar kullansın diye, yavaşlar

9

Saçlar
Saçlar ve vücut kılları dikilir

II

DİRENÇ EVRESİ

Alarm evresinden bir iki dakika sonra vücut başka güçleri de devreye sokar

10

Beyin
Beynin öğrenme ve hafıza bölümü harekete geçer

11

Bağışıklık
Vücudun bağışıklık sistemi yavaşlar böylece enerji başka alanlarda kullanılır

12

Karaciğer
Yağ stokları, her an hazır, yakıt haline dönüşür

13

Böbreküstü bezleri
Korteks, metabolizmayı düzenleyen kortizol salgılar

III

TÜKENME EVRESİ

Uzun süre kavgaya kazırlanan organizma yorulur ve ağır ağır savunma kalkanlarını indirmeye başlar

14

Beyin
Kortizol nöronlar için öldürücü bir tehlikeye dönüşür

İnsanda yorgunluğa, sinirliliğe ve depresyona sebep olur

15

Bağışıklık sistemi
Savunma hücrelerinin yok olması organizmayı zayıflatır ve saldırılara açık hale getirir

16

Bağırsaklar
Bağırsak cidarı hassaslaşır

17

Kan dolaşımı
Kan basıncının artışı ve kalp atışının hızlanışı damarların elastikiyetinin azalmasına sebep olur

Stres ölçeği

İki Amerikalı araştırmacı 5 bin tıp dosyasını inceleyerek ve 400 kişiye sorular yönelterek, insanlarda strese sebep olan 42 olayı belirledi

Sonrada bu olayların ‘ne ölçüde strese sebep olduğu’ ölçülerek bir stres ölçeği oluşturuldu

Uzmanlar bu ölçek konusunda 3 uyarı getiriyor:

1) Bu sadece istatistik bir veridir, tıbbi bir ölçek değildir

2) Ölçek kişilerin özel psikolojik durumlarını dikkate almaz

3) Amerikalılar üzerinde yapılmış bir çalışmadır

Eşin ölümü 100

Boşanma 73

Yaralanma, hastalık 53

Evlilik 50

İşsiz kalma 47

Eşine geri dönme 45

Emeklilik 45

Hamilelik 40

Cinsel sorunlar 39

Çocuğun evden ayrılması 29

İş değişikliği 25

Taşınma 20

Uyku düzeni değişikliği 15

08-13-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Stres... Türkçe'ye de İngilizce'den gelen ‘stress’ Latince ‘stingere’ fiilinden türemiştir ‘Sıkmak, sıkıştırmak, bağlamak’ anl gelir İngiltere'de stres 18 yüzyıla kadar ‘birşeyden yoksun kalmak, yokluğunu hissetmek, zor bir imtihan vermek’ anlamında kullanılırdı Bu tarihten sonra mesela bir köprüye veya bir demir putrele binen yük, baskı anlamını aldı Yakın zamanda da, metalleri deforme eden stres ‘insan ilişkilerindeki baskı, bireylerin duyduğu sıkıntı’ anl kullanılmaya başlandı Stres öldürmüyor ama AİDS gibi çok ciddi bir tehlike Neden mi? Çünkü tıpkı AİDS gibi bağışıklık sistemini zayıflatıp insanları her türlü hastalık karşısında savunmasız bırakan stres, AİDS'ten çok daha yaygın Ve birçok hastalığın da etkisini arttıran bir illet Ayrıca stresten korunmak için cinsel ilişkide, kan alıp verirken dikkat etmek yeterli değil; çok ciddi bir nefis terbiyesi gerekiyor Uzmanlar ‘stresinizle yaşamayı öğrenmelisiniz’ derken, özel terapiler, grup çalışmaları, metodlar geliştirmeye devam ediyorlar Özellikle büyük şehirlerin gergin havasında yaşayan insanların streslerini kontrol etmeleri gerektiği vurgulanıyor İş yerimde huzursuzum Evde karımla da aram iyi değil Çok sigara içki içiyorum Geceleri uyuyamıyorum Stres yani! Olur olmaz her duruma ‘stres’ deyip işin içinden çıkıyoruz Uzmanlara göre ‘stres tek başına bir hastalığa sebep olmuyor ama hastalıkları hızlandırıyor ve arttırıyor’ diyorlar Mesela HIV virüsü taşıyan insanlar eğer aileleri ve çevreleri tarafından itilirserse, strese girip diğer HİV taşıyıcılarından 2 veya 3 kere daha hızlı AİDS'e yakalanıyorlar Aynı şekilde, ünlü Jama dergisi (Journal of the American Medical Association) ilk kez stresle enfeksiyon hastalıkları arasındaki doğrudan ilişkiyi ortaya koydu Stres, insanın bağışıklık sistemini dumura uğratarak bulaşıcı hastalıklara karşı savunmasız hale getiriyor Bu arada migren gibi, astım gibi, aşırı kilo veya hipertansiyon gibi ‘stresin doğrudan etkileri’ da cabası Stresin ‘modern çağın bir belası’ olduğu kesin ama bireyler üzerindeki etkileri farklı Bir kere çevre çok önemli Mesela gürültü, stresin bir numaralı sebebi Ama ‘iyi kullanılırsa’ etkisi asgariye indirilebiliyor Mesela İsveç'te havalimanlarının ‘imajı’ düzeltilince çevre halkının şikayeti çok azalmıştı Gürültüye tahammül eder hale gelmişlerdi Bir doktorun dediği gibi ‘stresin iyisi kötüsü yoktur, stresini iyi tanıyıp idare eden veya edemeyen insanlar vardır’ Ama aynı doktor ekliyor ‘stres arttırıcı bazı durumların olduğu da doğru’ (bakınız ‘Stres ölçeği’ tablosu) Stresinizi, strese sebep olan sorunlarınızı, bu sorunları arttırıp eksilten dış şartları iyi kullanmayı öğrenmek, başka çare yok Stresin 3 evresi IALARM EVRESİ Bir tehdit karşısında vücut derhal ‘savaşa hazırlık yapmak üzere harekete geçer 1Beyin Stres acı duygusunu azaltır Hafıza ve düşünme yetisi güçlenir 2Gözler Daha iyi görmek için göz bebekleri küçülür 3Akciğerler Oksijen tüketimi artar 4Karaciğer Stoktaki glikojen şeklindeki şeker, glükoza dönüşür 5Kalp Kan basıncı artar, kalp atışı hızlanır 6böbreküstü bezleri adrenalin ve noradrenalin salgısı artar 7Dalak Kaslara oksijen taşımak üzere alyuvarlar organizmaya dağılır 8Bağırsaklar Hazım, enerjiyi kaslar kullansın diye, yavaşlar 9Saçlar Saçlar ve vücut kılları dikilir IIDİRENÇ EVRESİ Alarm evresinden bir iki dakika sonra vücut başka güçleri de devreye sokar 10Beyin Beynin öğrenme ve hafıza bölümü harekete geçer 11Bağışıklık Vücudun bağışıklık sistemi yavaşlar böylece enerji başka alanlarda kullanılır 12Karaciğer Yağ stokları, her an hazır, yakıt haline dönüşür 13Böbreküstü bezleri Korteks, metabolizmayı düzenleyen kortizol salgılar IIITÜKENME EVRESİ Uzun süre kavgaya kazırlanan organizma yorulur ve ağır ağır savunma kalkanlarını indirmeye başlar 14Beyin Kortizol nöronlar için öldürücü bir tehlikeye dönüşür İnsanda yorgunluğa, sinirliliğe ve depresyona sebep olur 15Bağışıklık sistemi Savunma hücrelerinin yok olması organizmayı zayıflatır ve saldırılara açık hale getirir 16Bağırsaklar Bağırsak cidarı hassaslaşır 17Kan dolaşımı Kan basıncının artışı ve kalp atışının hızlanışı damarların elastikiyetinin azalmasına sebep olur Stres ölçeği İki Amerikalı araştırmacı 5 bin tıp dosyasını inceleyerek ve 400 kişiye sorular yönelterek, insanlarda strese sebep olan 42 olayı belirledi Sonrada bu olayların ‘ne ölçüde strese sebep olduğu’ ölçülerek bir stres ölçeği oluşturuldu Uzmanlar bu ölçek konusunda 3 uyarı getiriyor: 1) Bu sadece istatistik bir veridir, tıbbi bir ölçek değildir 2) Ölçek kişilerin özel psikolojik durumlarını dikkate almaz 3) Amerikalılar üzerinde yapılmış bir çalışmadır Eşin ölümü 100 Boşanma 73 Yaralanma, hastalık 53 Evlilik 50 İşsiz kalma 47 Eşine geri dönme 45 Emeklilik 45 Hamilelik 40 Cinsel sorunlar 39 Çocuğun evden ayrılması 29 İş değişikliği 25 Taşınma 20 Uyku düzeni değişikliği 15