Paranoya (Hezeyan, Sanrı, Delüzyon) Nedir?

Diğer insanların inandıklarını önemsemeden, mevcut düşüncenin hatalı olduğuna dair kesin kanıtlar olmasına rağmen değiştirilmeyen ve dış gerçeklikten doğru olmayan anlamlar çıkartmaya dayalı yanlış inanca paranoya denir Bu inanç kişinin bağlı olduğu kültürün diğer üyelerince genelde kabul gören bir inanç da (dinsel inanç gibi) değildir Paranoyanın olması hastanın o sırada psikozda olduğunu, diğer bir deyişle gerçeği test etmesinin bozulduğunu gösterir

Paranoid bozukluk nedir?

- Geç başlangıçlıdır: 40 yaş civarında başlar

- En az 1 ay süreyle sistematize sanrılar vardır (tanı kriteri): gerçek değildir ancak yaşamda rastlanması mümkün olabilir niteliktedir Düşünce yapısında sebep-sonuç ilişkisi korunmuştur, bizar (olması mümkün olmayan) özellikte değildir

- Yıkımla sonuçlanmaz, işlevsellikteki bozulma sadece hezeyan ile ilgili alanda görülür (örneğin kıskançlık hezeyanı varsa sadece aile hayatı etkilenir, iş hayatı ve sosyal ilişkileri bozulmaz)

- Uzun seyirli bir bozukluktur

- Beraberinde hallüsinasyon gibi diğer psikotik belirtiler genelde yoktur

- Nadiren görülür (30/100000)

- Göç edenlerde, mahkumlarda, işitme kaybı olanlarda (sosyal izolasyon nedeniyle) ve sosyoekonomik seviyesi düşük olanlarda daha sık görülür

Nedenleri:

1 Genetik faktörler: hastaların akrabalarında kıskançlık ve kuşkuculuk gibi özellikler sık tespit edilir

2 Biyolojik faktörler:

- Nörolojik hastalıklar (Alzheimer hastalığı, epilepsi gibi)

- Endokrin ve metabolik hastalıklar

- Vitamin yetmezlikleri

- Alkol ve madde (kokain, amfetamin gibi) kullanımı

- Beyin lezyonları ve enfeksiyonları

- Zehirlenmeler

3 Psikososyal faktörler:

- Aşırı duyarlı kişilik yapısı

- Düşük benlik algısı

- İlişkilerinde güven kaybı (genellikle annesi aşırı denetleyicidir, babası sadist yapıdadır ve ikili ilişkilerinde soğuktur)

- Sosyal izolasyon

Paranoyanın görülebildiği diğer hastalıklar ve karıştırılabilen hastalıklar (ayırıcı tanı):

- Biyolojik faktörler içinde tanımlanan hastalıklar

- Organik beyin hastalıkları (deliryum, demans)

- Paranoid şizofreni

- Duygudurum bozuklukları (depresyon, bipolar bozukluk)

- Obsesif kompulsif bozukluk

- Hipokondriyazis

- Paranoid kişilik bozukluğu

Klinik özellikleri:

- Stresör (strese neden olan faktörler; aile üyeleri ile çatışma, sosyal izolasyon gibi) sonrası kuşku ve merak duygusu artar, dikkat bu konuya yoğunlaşır ve hezeyanlar ortaya çıkar

- Kavgacı tutum sergiler, şüpheci ve düşmanca tavırları vardır, ikna etme çabası içine girer, yoğun korku ve öfke yaşar

- Hezeyanlarının kabul edilmesi veya reddedilerek tartışılması halinde öfkesi ve savunucu tutumu şiddetlenir (hasta ile hezeyanını tartışmak hatalı bir tutumdur)

- Duygusal tepkileri hezeyanın içeriği ile uyumludur (düşmanlık görme hezeyanı olan hastada korku ve öfke ön plandadır)

- İntihar etme (suicid), öldürme (homisid) düşünceleri ve siddete eğilim olabilir (intihar riski şizofreni hastasından 2 kat fazladır)

- Hastalığına içgörüsü (farkındalık) yoktur

Sınıflandırılması

1 Düşmanlık görme (persekütuvar) (en sık görüleni)

- "İzlendiğini, kendisine komplo kurulduğunu, suikast düzenlendiğini, dinlendiğini, zehirlendiğini, taciz edildiğini" söyler

- Küçük olayları abartarak anlama vardır

- Haklarına kavuşmak için adli mercilere bitip tükenmek bilmeyen, ısrarlı başvurular yapar

- Öfke yoğundur, şiddete eğilim olabilir

2 Büyüklük (grandiyöz)

- Büyük yetenekleri, ilginç keşifleri vardır, medya ve ilgili kurumlara sık sık müracaat eder

- "Mehdi, evliya, peygamber olduğunu" söyler, müritler bulabilir, toplumsal organizasyonlar yapabilir

3 Patolojik kıskançlık (jaluzik)

- Aldatılma, sadakatsizlik düşünceleri vardır, boşanma veya öldürme eylemi görülebilir

- Üstünü arama, cep telefonu veya faturaları kontrol etme, takip etme davranışları sergileyebilir

4 Aşık olunma (erotomanik)

- Kendisinden çok üst düzeydeki birisi tarafından sevildiğini iddia eder

- Bu kişiyi taciz eder; telefon açar, izler

- Bu kişinin konuşma ve davranışlarından aşk mesajları aldığını söyler

5 Bedensel (Somatik)

- AIDS, kanser olduğuna inanır ve yapılan muayene ve tahlil sonuçlarına kesinlikle inanmaz

6 Karışık tip (birden fazla paranoya bir arada bulunur)

7 Belirlenmemiş tip

Seyri:

Tedavi ile %50'si düzelir, %20'sinde belirtiler azalır, %30'unda belirtiler değişmez Büyüklük ve kıskançlık tiplerine göre diğer alt tiplerinin seyri daha iyidir

Tedavi:

Organik nedenler araştırılmalıdır
Şiddet eylem riski değerlendirilmelidir
Gerekirse hastane yatışı yapılır
İlaç tedavisi ve psikoterapiler (bireysel, içgörü kazandırıcı, bilişsel ve davranışçı) uygulanır
Ailenin bilgilendirilmesi ve desteğinin sağlanması önemlidir (tartışma, nasihat etme, dışlama hatalı tutumlardır)

Uzm Dr Hasan Basri İzgi