Rize Kaleleri

Rize Kalesi (Merkez)
Bunu belirten bir kitabe de günümüze gelememiştir Kale ilk yapılışında İç Kale ve Aşağı Kale’den meydana gelmiş, Aşağı Kale bölümü yoğun yapılaşmadan ötürü tamamen yok olmuş ve yalnızca batı tarafındaki bazı sur parçaları ile kuleleri günümüze gelebilmiştir

Rize Kalesi’nin tarihlendirilmesi konusunda kesin bir bilgi bulunmamaktadır Bununla birlikte, Aşağı Kale surlarının bazı bölümleri Bizans İmparatoru Alexios II (1297-1330) zamanında yapılan Trabzon Kalesi ile benzerlik göstermesinden ötürü bu dönemde yapıldığı sanılmaktadır İç Kale ise, İmparator Iustinianus (527-565) zamanında yapılmıştır Sonraki dönemde de Trabzon Kommenosları zamanında Aşağı Kale’nin surları yapılmıştır Bu kale Osmanlı döneminde onarılarak kullanılmıştır

İç Kale deniz seviyesinden 150 m yükseklikte, doğal bir yükselti üzerine yapılmıştır Düzgün olmayan, yamuk şekilde bir planı olan İç Kale’nin girişi doğu yönündedir Bu kapıdan küçük bir avluya girilmektedir Avludan ikinci bir kapı ile de asıl kaleye geçilmektedir İç Kale’yi çevreleyen duvarlar ve surlar kısmen düzgün kesme taştan, kısmen de moloz taştan yapılmış ve kireç harçla da sağlamlaştırılmıştır Duvar kalınlıkları 1,5 myi bulmaktadır İç Kale’nin yarım daire planlı beş kulesi vardır Ayrıca doğusuna da kayalara oyulmuş bir kuyu yapılmıştır
Bu onarım sırasında yıkılmış olan seyirdim yolu ve mazgallar yenilenmiştir

Aşağı Kale , İç Kale’nin kuzeydoğu ve kuzeybatıya açılan, denize kadar ulaşan surlarla çevrili idi ABryer ve DWinfield bu kalenin surları üzerinde dokuz kulesi ve iki kapısı olduğunu tespit etmiştir Kuleleri dikdörtgen ve yuvarlak planlı olup, iki katlı idiler Günümüze ulaşan kalıntılarından üst örtüsünün tuğla tonozlu olduğu sanılmaktadır Doğu surlarından ise hiçbir iz günümüze gelememiştir


Bozuk Kale (Merkez)

Rize il merkezinin 10 km doğusunda Gündoğdu Köyü’nde, Gündoğdu Deresi’nin kenarında bulunan Bozuk Kale, denizden 30 m yüksekliğinde küçük bir gözetleme kalesidir Yapım tarihi bilinmemekle beraber Karadeniz kıyılarında benzerleri görülen Orta Çağ kalelerinden bir örnektir

Kale moloz taş duvarlı olup, duvar işçiliğinde kireç harca yer verilmiştir Duvarları yaklaşık 1 m kalınlığında olan bu kalenin de düzgün bir planı bulunmamaktadır Yaklaşık olarak 5600x1500 m ölçüsünde, kuzey kenarı daha geniş olan yamuk planlıdır


Zil Kalesi (Çamlıhemşin)
km güneyinde, Fırtına Deresi Vadisi’ne hâkim noktada, deniz seviyesinden 750 m yükseklikte, kıyıdan da 40 km içeridedir Dere yatağına hâkim bir kayanın tepesinde bulunan bu kale çevreyi kontrol amacıyla yaptırılmıştır Kalenin kimler tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Bölgenin tarihini araştıran ProfABryer kale ile ilgili hiçbir bilgi edinememiş ve dağlar arasındaki geçitlere egemen olan bir derebeyi tarafından yaptırılmış olabileceği görüşündedir ProfDrSemavi Eyice’ye göre, yöredeki derebeyi hakimiyeti Osmanlı İmparatorluğu zamanında da sürdürülmüş, asi Tuzcuoğullarının, Trabzon Valisi Hazinedaroğulu Süleyman Ağa ve devlet kuvvetleri ile çarpışmasına kadar, 1840’lı yıllara kadar kullanıldığını ileri sürmüştür

Kale düzensiz bir kaya kütlesinin en yüksek kesiminde ve düzgün bir plana sahip olmayacak şekilde yerel moloz taştan yapılmıştır Kalede tarihlemeye yardımcı olacak herhangi bir bezemeye de rastlanmamıştır Kalenin kuzey yönündeki girişine batı yamacındaki bir yol ile ulaşılmaktadır Kale üzeri beşik tonozlu bir dehlizi olan kapının iç tarafında, tepenin kuzey kısmında kademeli teraslar halinde yapılmıştır Bu teraslar fazla yüksekliği olmayan duvarlarla birbirlerinden ayrılmıştır Tepenin güney ucunda birbirine bitişik iki mekân asıl kale bloğunu oluşturmaktadır Düzensiz planı olan bu bölümlerin kale muhafızlarının barınakları olduğu sanılmaktadır Duvarlardaki kiriş izlerinden bu mekânların ahşap döşemeli katları olduğu da anlaşılmaktadır Bu mekânın yanında muntazam dikdörtgen planlı, batı ve doğu yönüne uzanan daha küçük bir mekân vardır Bu mekânın kaleye ait bir şapel olduğu düşünülmüş ise de bunu doğrulayacak bir kanıta rastlanmamıştır Ayrıca bir şapelde bulunması gereken apsis ise burada yoktur Yalnızca kapı girişinin karşısında, batıda içerisi nişli bir girintili hücre bulunmaktadır

Kalenin güney ucu duvarla çevrili bir iç kale görünümündedir Bunun batısında dışarıya doğru taşan dikdörtgen burcun başkule olduğu sanılmaktadır Bu kulenin de düzgün bir planı yoktur Ancak bütün kaleye ve çevreye hâkim bir durumdadır Duvarları 1-5-2 m kalınlığındaki başkulenin zemin katından başka, ahşap döşemeli dört katı daha bulunmaktadır Kalenin aydınlatılmazı mazgal delikleri ile yapılmıştır Ayrıca kulenin üzeri teras şeklinde örtülmüştür

İç kaleden başka dış surlar ve orta surlar kaleyi çevrelemektedir Kale duvarları içerisinde dikine uzanan boru yuvalarının da günümüze gelemeyen sarnıçlara ait oldukları sanılmaktadır


Kale-i Bala (Yukarı Kale) (Çamlıhemşin)
uzağındaki Hisarcık Köyü’nde, yöreye hâkim olan Kale-i Bala’nın bazı kaynaklarda ismi Varoş Kalesi olarak geçmektedir Başhemşin ve Tatos geçitlerine hakim olan bu kalenin bir kitabesi bulunmamaktadır Bununla beraber, yapı üslubundan Zil Kalesi ile beraber XIV-XVyüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır Ayrıca XVIyüzyıla tarihlenen Osmanlı dönemine ait Tahrir Defterlerinde burada görevli bir Dizdar ve 40 askerin bulunduğu öğrenilmektedir Buna göre de kale Osmanlı döneminde de kullanılmıştır

Kale kesme taş ve moloz taştan, 7000x2500 m ölçüsünde dikdörtgen planlı olarak yapılmış, duvarlarının kalınlığı 50 cm ile 1,5 m arasında değişmektedir Kalenin doğu, güney ve kuzey kısmı oldukça sarp kayalıktır Batısı ise daha eğimli bir arazi üzerindedir Kaleye giriş kuzeybatıdandır Kaledeki duvar izlerinden batı yönünde kuleleri olduğu anlaşılmaktadır İç kısımda, doğu duvarına bitişik tonozlu mekân ise oldukça büyük bir sarnıçtır

Kalenin duvarları oldukça harap bir durumda günümüze gelmiştir


Kız Kalesi (Pazar)

Bununla beraber, Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında XIII-XIVyüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır Kale Osmanlılar zamanında onarılmış ve kullanılmıştır

Kale oldukça muntazam taş duvarlara sahiptir Kare planlı olup, 700x700 m ölçüsündedir Güney surları yıkılan kalenin girişi batı yönündedir Günümüze iyi bir durumda gelebilen duvarlarında ise mazgallar ve yuvarlak kemerli üst kata ait pencereler bulunmaktadır


Kalecik (Sivri Kale) Kalesi (Pazar)

Rize ili Pazar ilçesinin 5 km batısında Kalecik Deresi’nin denize ulaştığı, oldukça yüksek bir burun üzerinde kurulmuştur Bu kalenin de ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir Bununla beraber XIII-XIVyüzyıllarda Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında Karadeniz Bölgesi’ndeki diğer kalelerle birlikte yaptırıldığı sanılmaktadır

Trabzon-Rize karayolunun yapımı sırasında kalenin bir bölümü yıkılmıştır Kesme taş ve moloz taştan yapılan kalenin tam bir planı bu nedenle öğrenilememektedir Yalnızca ortasında yüksek bir kulesi olan küçük bir gözetleme kalesidir


Cihar Kale (Pazar)

Rize ili Pazar ilçesinde, Yücehisar Köyü sınırları içerisindeki Hemşin Deresi’nin doğusunda yer alan Cihar Kale, denizden 7 km içeridedir Kalenin ne zaman ve kimin tarafından yaptırıldığını belirten bir belge bulunamamakla beraber Trabzon Rum İmparatorluğu zamanında, XIII-XIVyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır


Kale yuvarlak planlı olup, moloz taştan yapılmıştır İki kule ile desteklenen kalenin kuzeydoğusunda giriş kapısı bulunmaktadır Ortasında ise yine yuvarlak bir kulesi vardır