Çökertme Türküsünün Hikayesi | Bülent Ersoy'un Yorumuyla

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-03-2012

Çökertme Türküsü

(Bülent Ersoy'un Yorumuyla)

Çökertme zeybeği Bodrum yöresinin tipik Ege Bölgesi tınılarına sahip ve Türkiye genelinde bilinen bir türküsüdür Yörede Halil'im türküsü olarak da bilinir Sacayağı olarak anılan ve birbirleri ile bağlantılı üç türkünün ikincisini oluşturur Bir kaynağa göre, türkünün en eski kaynak kişisi, Ortakent'li kemancı Köroğlu Hasan Hüseyin Salım’dır

Türkünün Hikâyesi
20 yüzyıl başlarının küçük ve sakin bir sahil kasabası görünümünde iken halkın başlıca geçim kaynakları balıkçılık, süngercilik ve özellikle de kaçakçılıkmış Kaçakçılık, Osmanlı Devleti 'nın son dönemlerinin tütün tekeli olan Tütün Rejisi sisteminin dışına çıkarak, karşıdaki İstanköy adasında gizlice tütün satmak ve karşılığında rakı, kahve vs getirmekmiş
Türkünün kahramanı Halil Efe'de, yakın arkadaşı İbram (İbrahim) Çavuş ile birlikte, hayatını kaçakçılıktan kazanırmış(Kendisinin bizzat kaçakçılık yapmadığı, ancak adalardan gelen kaçak malları daha iç kesimlere taşıyan kervanlardan haraç aldığı rivayet edilmektedir) Türkü'nün bayan kahramanının asıl adı Havse (Hafize)dir Havse'nin annesi Türkbükü'lü Kel Güssüm (Gülsüm)dür Kel Güssüm aynı zamanda çengidir Çengi erkeklerin sazlı sözlü ve alkol alınarak yapılan eğlencelerinde dans eden ve onlarla birlikte olan kadın demektir
Güzelliği dillere destan olan Havse Çerkez Kaymakamın yanında temizlik vb işler yaparak çalışmaktadır Havseyi İbram Efe 2 eş olarak alınca gerek ailesinden gerekse çevreden tepki almıştır Bu durumun farkında olan diğer efeler (Bunların arasında Halil Efe de vardır) İbram Efe'nin evini basarak Havse'yi kaçırmak istemişlerdir İbram Efe önce karşı çıksa da 1 eşini ve gelinlik yaşa gelen kızını korumak için Havse'yi teslim etmek zorunda kalmıştır Efeler tarafından dağa kaldırılan Havse artık annesi gibi çengi olacak ve bu andan sonra Çakır Güssüm olarak anılacaktır
Daha sonraları Halil Çakır Güssüm'e aşık olacak ve onu dağdaki efelerden (arkadaşlarından) kaçıracaktır Bu arada hem efeler hem de Çerkez kaymakam Halil'in peşine düşecektir

Aylarca süren bu kaçışın son duraklarından biri Çökertme'dir

Burada adı geçen Çökertme Yalıkavak'ta, şu anda Yalıkavak Marina'nın olduğu yerin adıdır

Gökova'daki Çökertme'nin Türkü dekiyle alakası yoktur

Halil Efe ve Güssüm Yalıkavak Çökertme'den adalara kaçmayı planlarlarken, Rum denizci Kostapao ve gemicisini de rehin alarak Kostapao'nun teknesiyle yola çıkarlar

Yalıkavak (Çökertme)

O zamanlarda Rumlar tarafından pek sevilmeyen ama son derece de korkulan Halil Efe'nin deniz ve denizcilikle ilgisi yoktur Ne yapacağını şaşıran Kostapao bu olumsuz durumdan kurtulmak için fırsat kollamaya başlar Nihayetinde rüzgar ve deniz sertleşince, Halil Efe'ye böyle devam ederlerse teknenin dayanamayacağını, daha açıklarda havanın daha çok sertleşeceğini ve batma tehlikesi olduğunu bildirir Hava kalana kadar Aspat'a (Karaincir plajının yanında bulunan, zirvesinde gözcü kalesi olan dağın adı Bitez Yalısı'nın karşısındadır) sığınmanın uygun olacağını daha sonra oradan adalara (muhtemelen İstanköy'e) geçmenin kolay olacağını söyler
Kostapao'nun asıl amacı fırtınayı bahane ederek teknesini Bodrum'a yaklaştırmaktır Halil Efe bunu kabul edince Aspat'a yönelirler Kostapao Aspat'a doğru giderken Halil Efe'nin ve Güssüm'ün rakısına balık yakalamak için de kullanılan bitkiden elde edilen beyaz renkli bir sıvı karıştırır Böylece Halil ve Güssüm derin bir uykuya dalarken, tekne Aspat'ı geçerek karşısındaki Bitez koyuna gelir (Kostapao'nun Halil ve Gülsüm'ü doğrudan Bodrum Limanına götürüp teslim edememesinin nedeni Bodrum halkından çekinmesidir) Kostapao'nun yardımcısı karaya çıkarak Çerkez Kaymakam'a Halil ve Güssüm'ün Bitez'de teknenin içinde olduğunu bildirir

Bitez Koyu

Çerkez Kaymakam emrindeki kolcuları karadan Bitez'e yollarken, gümrük muhafaza teknesi de denizden kaçmalarını engellemek için yola çıkar

Bitez'e daha önce gelen kolcular dayanamayıp ateş etmeye başlayınca, kendisi ve teknesi de ateş altında kalan Kostapao hemen demir alır ve kıyıdan uzaklaşmaya başlar

Bu arada Halil Efe'yi de uyandırır Çok geçmeden muhafaza teknesiyle karşılaşırlar ve muhafaza teknesinden açılan ateş sonucu Halil Efe yaralanır Yaralı olarak Bodrum limanına muhafaza teknesiyle getirilir İbret olsun diye akşama kadar Kaymakamlığın bahçesinde bırakılır Su istediğinde bile yaralı Halil Efe'ye su vermeyen kolcular, pek ölmeye niyeti olmayan Halil Efe'yi kaymakamın emriyle gece iz bırakmadan boğarlar Başta Gülsüm olmak üzere, ölüm haberini alan bütün Bodrum yasa bürünmüş ve anısına bu türküyü yakmıştır

Türkünün Sözleri

Çökertme'den çıktım da Halil'im
Aman başım selamet,
Bitez de yalısına varmadan Halil'im
Aman koptu kıyamet
Arkadaşım İbram Çavuş
Allah’ıma emanet,
Burası da Aspat değil Halil'im
Aman Bitez Yalısı,
Yüreğime ateş saldı,
Dostlar kurşun yarası
Burası da Aspat değil Halil'im
Aman Bitez Yalısı,
Yüregime ateş saldı,
Dostlar kurşun yarası
(Gidelim gidelim de Halil'im
Çökertme'ye varalım
Golcular gelirse Halil'im
Aman nere kaçalım
Teslim olmayalım da Halil'im
Aman kurşun saçalım
Burası da Aspat değil Halil'im
Aman Bitez yalısı
Ciğerime ateş saldı
Telli gurşun yarası)

08-03-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Çökertme Türküsünün Hikayesi \| Bülent Ersoy'un Yorumuyla Çökertme Türküsü *(Bülent Ersoy'un Yorumuyla)* Çökertme zeybeği Bodrum yöresinin tipik Ege Bölgesi tınılarına sahip ve Türkiye genelinde bilinen bir türküsüdür Yörede Halil'im türküsü olarak da bilinir Sacayağı olarak anılan ve birbirleri ile bağlantılı üç türkünün ikincisini oluşturur Bir kaynağa göre, türkünün en eski kaynak kişisi, Ortakent'li kemancı Köroğlu Hasan Hüseyin Salım’dır Türkünün Hikâyesi 20 yüzyıl başlarının küçük ve sakin bir sahil kasabası görünümünde iken halkın başlıca geçim kaynakları balıkçılık, süngercilik ve özellikle de kaçakçılıkmış Kaçakçılık, Osmanlı Devleti 'nın son dönemlerinin tütün tekeli olan Tütün Rejisi sisteminin dışına çıkarak, karşıdaki İstanköy adasında gizlice tütün satmak ve karşılığında rakı, kahve vs getirmekmiş Türkünün kahramanı Halil Efe'de, yakın arkadaşı İbram (İbrahim) Çavuş ile birlikte, hayatını kaçakçılıktan kazanırmış(Kendisinin bizzat kaçakçılık yapmadığı, ancak adalardan gelen kaçak malları daha iç kesimlere taşıyan kervanlardan haraç aldığı rivayet edilmektedir) Türkü'nün bayan kahramanının asıl adı Havse (Hafize)dir Havse'nin annesi Türkbükü'lü Kel Güssüm (Gülsüm)dür Kel Güssüm aynı zamanda çengidir Çengi erkeklerin sazlı sözlü ve alkol alınarak yapılan eğlencelerinde dans eden ve onlarla birlikte olan kadın demektir Güzelliği dillere destan olan Havse Çerkez Kaymakamın yanında temizlik vb işler yaparak çalışmaktadır Havseyi İbram Efe 2 eş olarak alınca gerek ailesinden gerekse çevreden tepki almıştır Bu durumun farkında olan diğer efeler (Bunların arasında Halil Efe de vardır) İbram Efe'nin evini basarak Havse'yi kaçırmak istemişlerdir İbram Efe önce karşı çıksa da 1 eşini ve gelinlik yaşa gelen kızını korumak için Havse'yi teslim etmek zorunda kalmıştır Efeler tarafından dağa kaldırılan Havse artık annesi gibi çengi olacak ve bu andan sonra Çakır Güssüm olarak anılacaktır Daha sonraları Halil Çakır Güssüm'e aşık olacak ve onu dağdaki efelerden (arkadaşlarından) kaçıracaktır Bu arada hem efeler hem de Çerkez kaymakam Halil'in peşine düşecektir Aylarca süren bu kaçışın son duraklarından biri Çökertme'dir Burada adı geçen Çökertme Yalıkavak'ta, şu anda Yalıkavak Marina'nın olduğu yerin adıdır Gökova'daki Çökertme'nin Türkü dekiyle alakası yoktur Halil Efe ve Güssüm Yalıkavak Çökertme'den adalara kaçmayı planlarlarken, Rum denizci Kostapao ve gemicisini de rehin alarak Kostapao'nun teknesiyle yola çıkarlar Yalıkavak (Çökertme) O zamanlarda Rumlar tarafından pek sevilmeyen ama son derece de korkulan Halil Efe'nin deniz ve denizcilikle ilgisi yoktur Ne yapacağını şaşıran Kostapao bu olumsuz durumdan kurtulmak için fırsat kollamaya başlar Nihayetinde rüzgar ve deniz sertleşince, Halil Efe'ye böyle devam ederlerse teknenin dayanamayacağını, daha açıklarda havanın daha çok sertleşeceğini ve batma tehlikesi olduğunu bildirir Hava kalana kadar Aspat'a (Karaincir plajının yanında bulunan, zirvesinde gözcü kalesi olan dağın adı Bitez Yalısı'nın karşısındadır) sığınmanın uygun olacağını daha sonra oradan adalara (muhtemelen İstanköy'e) geçmenin kolay olacağını söyler Kostapao'nun asıl amacı fırtınayı bahane ederek teknesini Bodrum'a yaklaştırmaktır Halil Efe bunu kabul edince Aspat'a yönelirler Kostapao Aspat'a doğru giderken Halil Efe'nin ve Güssüm'ün rakısına balık yakalamak için de kullanılan bitkiden elde edilen beyaz renkli bir sıvı karıştırır Böylece Halil ve Güssüm derin bir uykuya dalarken, tekne Aspat'ı geçerek karşısındaki Bitez koyuna* gelir (Kostapao'nun* Halil ve Gülsüm'ü doğrudan Bodrum Limanına götürüp teslim edememesinin nedeni Bodrum halkından çekinmesidir) Kostapao'nun yardımcısı karaya çıkarak Çerkez Kaymakam'a Halil ve Güssüm'ün Bitez'de teknenin içinde olduğunu bildirir Bitez Koyu Çerkez Kaymakam emrindeki kolcuları karadan Bitez'e yollarken, gümrük muhafaza teknesi de denizden kaçmalarını engellemek için yola çıkar Bitez'e daha önce gelen kolcular dayanamayıp ateş etmeye başlayınca, kendisi ve teknesi de ateş altında kalan Kostapao hemen demir alır ve kıyıdan uzaklaşmaya başlar Bu arada Halil Efe'yi de uyandırır Çok geçmeden muhafaza teknesiyle karşılaşırlar ve muhafaza teknesinden açılan ateş sonucu Halil Efe yaralanır Yaralı olarak Bodrum limanına muhafaza teknesiyle getirilir İbret olsun diye akşama kadar Kaymakamlığın bahçesinde bırakılır Su istediğinde bile yaralı Halil Efe'ye su vermeyen kolcular, pek ölmeye niyeti olmayan Halil Efe'yi kaymakamın emriyle gece iz bırakmadan boğarlar Başta Gülsüm olmak üzere, ölüm haberini alan bütün Bodrum yasa bürünmüş ve anısına bu türküyü yakmıştır Türkünün Sözleri Çökertme'den çıktım da Halil'im Aman başım selamet, Bitez de yalısına varmadan Halil'im Aman koptu kıyamet Arkadaşım İbram Çavuş Allah’ıma emanet, Burası da Aspat değil Halil'im Aman Bitez Yalısı, Yüreğime ateş saldı, Dostlar kurşun yarası Burası da Aspat değil Halil'im Aman Bitez Yalısı, Yüregime ateş saldı, Dostlar kurşun yarası (Gidelim gidelim de Halil'im Çökertme'ye varalım Golcular gelirse Halil'im Aman nere kaçalım Teslim olmayalım da Halil'im Aman kurşun saçalım Burası da Aspat değil Halil'im Aman Bitez yalısı Ciğerime ateş saldı Telli gurşun yarası)