Şems-İ Tebrîzî

ŞEMS-İ TEBRÎZÎ

Konya'ya gelen büyük velîlerden İsmi Muhammed bin Ali'dir Tebriz'de doğdu Doğum târihi bilinmemektedir Şems-i Tebrîzî lakabıyla meşhûr oldu 1247 (H645) târihinde Konya'da şehîd edildi Mevlânâ'nın medresesinde defnedildi

Şemseddîn-i Tebrîzî hazretleri, Tebriz'de ilim öğrendi ve edeb üzere yetişti Daha küçük yaştayken mânevî hallere, üstün derecelere kavuştu Kendisi şöyle anlatır:

"Henüz ilk mektepteydim Daha bülûğ çağına girmemiştim Peygamber efendimizin sevgisi bende öyle yer etmişti ki, kırk gün geçtiği halde, O'nun muhabbetinden aklıma yemek ve içmek gelmediBâzan yemeği hatırlattıklarında, onları elimle yâhut başımla reddederdim Göklerdeki melekleri ve yerde gayb âlemini, kabirdekilerin hallerini müşâhede edebilirdim Hocam Ebû Bekr, hallerimi başkalarına haber vermekten beni men ederdi Bir gün babam bu hallerimden ürktü ve beni karşısına alıp; "Yavrucuğum! Ben senin acâyip işlerinden bir şey anlamıyorum Bunun sonu nereye varacak? Korkarım ki sana bir zarar erişir?" dedi Ben de ona; "Babacığım! Bir tavuğun altına konan bir ördek yumurtasından çıkan ördek yavrusunun dereye dalıp yüzdüğü gibi ben de mânevî deryâya dalmış bir haldeyim" diye cevap verdim"

Şems-i Tebrîzî hazretleri, Ebû Bekr-i Kirmânî'den ve Bâbâ Kemâl-i Cündî'den feyz aldı Onunla berâber, Bâbâ Kemâl'in yanında, Şeyh Fahreddîn-i Irâkî de ders aldı Şeyh Fahreddîn, her keşf ve hâlini, şiirler hâlinde Bâbâ Kemâl'e arz eder bildirirdi Birgün Bâbâ Kemâl, Şemseddîn-i Tebrîzî'ye; "Sana esrârdan ve hakîkatlerden bir şey hâsıl olmuyor mu? Neden hiç söylemiyorsun?" dedi Cevâbında; "Ondan daha çok oluyor Fakat, ben onun gibi şiir söyleyemiyorum" dedi Bunun üzerine Bâbâ Kemâl; "Allahü teâlâ, sana öyle bir arkadaş ihsân eder ki, o senin adına her mârifet ve hakîkatleri söyler" buyurduŞems-i Tebrîzî hocalarını çok sever, derslerine çok çalışırdı Bu bağlılık ve çalışmalarının sonunda, mânevî ilimlerde yüksek derecelere ulaştı

Şems-i Tebrîzî hazretleri dünyâya hiç kıymet vermez, haram ve şüphelilerden son derece sakınır, mübâhların fazlasını terk ederdi Bir yerde durmaz, talebelerin bulundukları yerlere giderek onları yetiştirirdi Bu şekilde bıkmadan, yorulmadan pekçok yerler dolaştı Bunun için kendisine "Uçan güneş" dediler Şems-i Tebrîzî hazretleri seyâhat ettiği yerlerde, uğradığı memleketlerde iyi bir dost bulunması için duâ ederdi

Kendisi anlatır: "Bir zaman Rabbime, beni kendi velîleri arasına koyup onlara arkadaş et diye yalvarırdım Bunun üzerine bir gece rüyâmda bana; "Seni bir velîye arkadaş edeceğiz" dediler Ben de; "Peki o velî zât nerede bulunur?" dedim Bana; "Aradığın velî Rum diyârındadır" dediler Sonra onu bir zaman aradım Bana rüyâmda; "Daha bulacağın zaman gelmedi" dediler Bir zaman geçtikten sonra bana; "Ey Şems-i Tebrîzî! Senin en şerefli dostun ve arkadaşın Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleridir" diye ilhâm edildi Bundan sonra Rum diyârına gitmek ve o sevgili zât ile görüşmek ve yolunda başımı fedâ etmek üzere yollara düştüm"

Şems-i Tebrîzî hazretleri bu ilhâm üzerine tam bir doğruluk ve büyük bir aşkla Tebriz'den Anadolu'ya hareket etti ÖnceŞam'a oradan Konya'ya geldiği de rivâyet edilmiştir Bu yolculuğu esnâsında başından birçok hâdiseler geçti

Şems-i Tebrîzî hazretleri uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra 1244 senesi Ekim ayında Konya'ya geldiBüyük kapıdan şehre girerek bir han sordu Gösterilen Şekerrîzân Hanına yerleşti

Şemseddîn-i Tebrîzî önceleri çok riyâzet eder, nefsini ıslâh ile uğraşırdı On veya on beş günde bir kerre iftar ederdi Gıdâsı yarım bayat çörek parçasıydı Onu da paça suyuna doğrar, tirid yapardı Bir gün çorba pişiren onun bu hâlini öğrenip çorbaya biraz fazlaca yağ karıştırmıştıŞemseddîn hazretleri bunu görünce o dükkan sâhibiyle bir daha alış-veriş yapmadı

Şems-i Tebrîzî hazretleri Konya'ya geldiğinde halk onun hakkında; "Acabâ bu zât Allahü teâlânın bir velîsi midir?" dediler ve onun sohbetlerini dinlemeyi arzu ettiler Şems-i Tebrîzî hazretleri kimseyle görüşmek istemedi Konuşmalar çoğalınca, mecbur kalıp; "Benim bir huyum vardır Nedir derseniz! Ben bir yahûdî ve hıristiyan gördüğümde onlaraHak teâlânın hak yola kavuşturması için duâ ederim Bir kimse ki bana sövse, rencide etse ben yine ona duâ edip; "Yâ Rabbî! O kimsenin dilini sövmekten kurtar, iyiye çevirip sövmek yerine tesbihle, tehlille meşgûl olsun demekten başka işim yoktur Ben velî olsam olmasam size ne?" buyurdu ve bir zaman insanlarla görüşmekten uzak durdu

Şems-i Tebrîzî hazretleri günlerini orada geçirirken, bir gün kapıda oturmuş Allahü teâlânın mahlûkâtı hakkında tefekkür ediyordu O sırada Mevlânâ hazretleri talebeleriyle oradan geçerken, kapı önünde tefekkür hâlindeki, Şems hazretlerine baktı, ona selâm verdi Ve yoluna devâm etti Kendi kendine de; "Bu, yabancı bir kimseye benziyor Buralarda böyle birisini hiç görmedim Ne kadar da nûrlu bir yüzü var" diye düşünürken âniden atının yularını bir elin tuttuğunu gördü Atı durduran Mevlânâ hazretleri, elin sâhibinin o yabancı olduğunu görünce; "Buyurunuz! Bir arzunuz mu var?" dedi O da; "İsminizi öğrenmek istiyorum" deyince, Mevlanâ; "Celâleddîn Muhammed" diye cevap verdi Bunun üzerine Şems-i Tebrîzî; "Bir suâlim var Acabâ Muhammed aleyhisselâm mı, yoksaBâyezîd-i Bistâmî mi büyüktür?" diye sorduBöyle bir soruyu ilk defâ duyan Mevlânâ hazretleri; "Elbette ki Muhammed aleyhisselâm büyüktür Bütün mahlûkât ve Bâyezîd O'nun hürmetine yaratıldı" dedi Bu cevâbı bekleyen Şems-i Tebrîzî; "Peki, Muhammed aleyhisselâm; "Biz seni lâyıkıyla bilemedik yâ Rabbî!" dediği hâlde, Bâyezîd-i Bistâmî, niçin "Sübhânî, benim şânım ne yücedir" diye söyledi Bunun hikmetini söyler misiniz?" diyerek tekrar sordu Mevlânâ hazretleri, buna da şöyle cevap verdi: "Peygamber efendimizin mübârek kalbi öyle bir deryâ idi ki, ona ne kadar mârifet, aşk-ı ilâhî tecellî etse, ne kadar muhabbet, Allahü teâlânın sevgisi dolsa onu içine alır, kuşatırdı Hattâ daha çoğunu isteyip;"Yâ Rabbî! Verdiğin bu nîmetleri daha da arttır" buyurdu Fakat, Bâyezîd-i Bistâmî'nin kalbi o kadar geniş olmadığı için, ilâhî feyzlere tahammül edemeyerek ufak bir tecelli ile dolup taşardı Az bir feyzle taşınca da böyle şeyler söylerdi" Bu îzâhata hayran kalan Şems-i Tebrîzî, "Allah" diyerek yere yığıldı Bayılmıştı Mevlânâ hazretleri, hemen atından inerek Şems-i Tebrîzî'yi kucakladı, ayağa kaldırdı Bu nûr yüzlü zâta çok ısınmıştı, kalbinde o kadar muhabbet hâsıl olmuştu ki, ayılınca büyük bir hürmet ve edeb ile evine götürdü Bu zâtın, geleceğini ilk hocası Seyyid Burhâneddîn hazretlerinin söylediği Şems-i Tebrîzî olduğunu öğrenince; "Ey muhterem efendim! Gerçi evimiz size lâyık değil ise de, zât-ı âlinize sâdık bir köle olmaya çalışacağım Kölenin nesi varsa efendisinindir Bundan böyle bu ev sizin, çocuklarım da evlâtlarınızdır" diyerek hizmetine koşmaya başladı Gece-gündüz hiç yanından ayrılmayıp, onun sohbetlerini büyük bir zevk içinde dinlemeye başladı Ondan hiç ayrılmıyor, talebelerine ders vermeye, insanlara câmide vâz ü nasîhata gitmiyordu Yanlarına dahî, hizmetlerini görmek üzere büyük oğlu Sultan Veled girebilirdi Her gün Şems-i Tebrîzî ile sohbet ederler, Allahü teâlânın yarattıkları üzerinde tefekküre dalarlar, namaz kılarlar, cenâb-ı Hakk'ı zikrederek muhabbetlerini tâzelerlerdi Bir gün Mevlânâ havuz kenarındaydı Yanında kitaplar vardı Şems-i Tebrîzî hazretleri gelip, kitapları sordu ve hepsini suya attı Kitapların suya atılması üzerine, Mevlânâ; "Âh babamın bulunmaz yazıları gitti" diyerek çok üzüldü Şems-i Tebrîzî hazretleri elini uzatıp kitapların her birini aldı Hiçbiri ıslanmamıştı Mevlânâ "Bu nasıl işdir?" dedi "Bu zevk ve hâldir Sen anlamazsın" buyurdu Mevlânâ, Şems-i Tebrîzî'nin bu kerâmetini görünce, ona olan bağlılığı daha da artıp, sarsılmaz bir kale gibi oldu

Mevlânâ'nın oğlu Sultan Veled, onların hâllerini şöyle anlatır: "Ansızın Şems-i Tebrîzî hazretleri gelip babam ile görüştü Babamın gölgesi, onun nûrunda yok oldu Onlar birbirlerine öyle muhabbet gösterdiler ki, etraflarında kendilerinden başkasını görmüyorlardı Şems-i Tebrîzî, babama mârifetten, Allahü teâlânın zâtına ve sıfatlarına âit ince bilgilerden ve O'na muhabbetten bahsediyordu Babam da bunları büyük bir haz ile dinliyordu

Eskiden herkes babama uyardı, şimdi ise, babam, Şems'e uyar oldu Şems babamı muhabbete dâvet ettikçe, babam, Allahü teâlânın muhabbetinden yanıp kavrulurdu Babam artık onsuz yapamıyor, yanından bir ân ayrılmıyordu Bu şekilde aylarca sohbet ettiler Böylece babam pek büyük mânevî derecelere yükseldi"

Şems-i Tebrîzî, Peygamber efendimizin güzel ahlâkını örnek alıp, bütün işlerini, âdetlerini, ahlâkını O'na uydurmaya gayret ederdi Şâyet bir kimseden rahatsız olsa; "Yâ Rabbî! Bu kimsenin malını ve çocuklarını çok eyle" derdi Çünkü, Peygamber efendimiz de böyle duâ ederdi Resûlullah efendimizin bedduâ etmek âdetleri değildi

Şems-i Tebrîzî hazretleri; "Eğer bir kimse bana âhiretim ile ilgili bir defâ iyilik edip, dünyâ ile ilgili binlerce kötülük etse, ben onun bir defâ yaptığı iyiliğe nazar ederim Çünkü iyi ahlâk bunu icâbettirir" buyururdu

Şems-i Tebrîzî hazretleri her nerede bir cenâze görse; "Âh! Bu cenâzenin yerinde ben olsaydım Onun yerine beni defnetselerdi" derdi Bunu işitenler; "Niçin böyle söylüyorsun?" dediklerinde, onlara; "Âşık olanlar mâşuklarına bir an önce kavuşmak isterler Maksatlarına en kısa zamanda ulaşmaları makbûl değil midir?" diye cevap verirdi

Kendisine bir şey ikrâm etseler veya bir şey istediğinde getirseler, onlara mutlaka karşılığında bir şey verirdi Ayrıca bu iyiliği yapanlara teveccüh ve duâ ederdi Onun duâsına kavuşanların kalb gözleri açılır, keşif, kerâmet sâhibi olurlardı

Şems-i Tebrîzî hazretleri güzel halleri ve kerâmetleri ile meşhûr oldu

Sirâceddîn anlatır: "Kış mevsiminin ortasıydı Bir kimse bahçesine gül dikmişti Bunu Şems-i Tebrîzî'nin bulunduğu bir mecliste; "Efendim! Ben bu günlerde bahçeye gül ağacı diktim Acaba tutup gül verir mi? Yoksa emeğim boşa mı gider?" diye sordu Bu kimsenin tereddütlü hâlini gören Şems-i Tebrîzî; "Cenâb-ı Hak isterse, böyle sebepsiz de yaratır" derken, hırkasının altından bir demet gül çıkardı Orada bulunan bizler bu kerâmeti görünce, hayretimizden şaşırıp kaldık"

Sultânın bir oğlu vardı Çok yiğit ve yakışıklı idi Fakat bir şeyi hemen ezberleyemez çok kısa zamanda da unuturdu Hocaları, onun unutkanlığından usanmışlardı Babası bir gün Şems-i Tebrîzî'nin huzûruna gelip, oğlunun durumunu anlattı ve himmetini istirhâm edip, Kur'ân-ı kerîm öğretmesini istedi Şems-i Tebrîzî de kabûl buyurup; "İnşâallah her gün Kur'ân-ı kerîmin bir cüzünü (yirmi sahife) ezberler" dedi Orada bulunanlar, bu söze şaşırdılar Ertesi günden îtibâren, çocuk derse gelmeye başladı ve her gün yirmi sahife ezberledi Bir ayda Kur'ân-ı kerîmin tamâmını ezberlemiş oldu

Şems-i Tebrîzî hazretleri ile Mevlânâ, mehtaplı bir gecede medresenin damında oturmuş sohbet ediyorlardı Bir ara Şems, etrâfına bir göz gezdirerek; "Hiçbir pencereden ışık görünmüyor, herkes ölü gibi yatıyor Keşke uyanık olsalar da, âhiret için birazcık çalışıp, kıyâmet gününde güç durumda kalmasalar Yoksa bu hâlleriyle ölüden farkları yok" dedi Bunun üzerine Mevlânâ hemen ellerini kaldırıp; "Yâ Rabbî! Şems-i Tebrîzî hazretlerinin hürmetine bu uykuda ölü gibi yatan kullarını uyandır!" diye duâ ettiDuânın akabinde, gökyüzünde bir anda bulutlar toplanmaya, şimşekler çakmaya ve gök gürlemeye başladı Bu şiddetli gürültülerden uyuyan herkes uyandı Yakın evlerden "Allah!Allah!" sesleri gelmeye başladı Bir müddet bu sesleri dinlediler ve Şems; "İnsanların, Rabbimizin hıfz-u emânında (korumasında) olabilmeleri için, âlim, kâmil bir rehbere ihtiyaçları vardır Ancak böyle bir rehbere kavuşanlar, yer ve gök âfetlerinden, maddî ve mânevî bütün zararlardan korunabilirler Görüldü ki, şu insanların uykudan uyanıp "Allah! Allah!" demeleri, gök gürlemesinden dolayıdır Onun gibi, bu insanların hakîkî uykudan uyanmaları, cenâb-ı Hakk'ın sevdiği bir âlimi veya velîsi sebebiyle olmaktadır" buyurdu

Mevlânâ bir gün talebelerine, Şems-i Tebrîzî hazretlerinin üstünlüklerinden, bâzı kerâmetlerinden ve onun üstün vasıflarından bahsetti Bunları işiten Sultan Veled şöyle anlatır; "Babam Mevlânâ, Şems-i Tebrîzî'yi o kadar çok medhetti ki, hemen Şems'in huzûruna koştum Geldiğimi görünce; "Ey Behâeddîn! Baban Mevlânâ'nın hakkımda söyledikleri doğrudur Fakat, Mevlânâ'nın yanında bin tâne Şems, onun yanında zerreler gibi kalır Bunun için onu bırakıp da benim hizmetime gelmek münâsib olmaz" buyurdu"

Şems-i Tebrîzî hazretleri bir gün kalb gözüyle gayb âlemini seyrederken, kırk bin talebesi olan evliyânın büyüklerinden birini gördü Ellerini açmış, büyük bir gönül kırıklığı içerisinde cenâb-ı Hakk'a; "Yâ Rabbî! Yâ Rabbî!" diye duâ ediyordu Öyle bir yalvarışı vardı ki, bütün rûhlar, onunla birlik olmuşlar, "Yâ Rabbî! Yâ Rabbî!" diyorlardı Şems-i Tebrîzî de o anda cenâb-ı Hakk'a münâcaat edip, yalvardı Bu sırada yalvarışlarına cevap olarak; "İste ey Şems!Bütün dileklerin yerine getirilecek" diyen bir ses işitti Bunun üzerine Şems-iTebrîzî; "Yâ Rabbî! Sana bütün rûhlarla birlikte"Yâ Rabbî! Yâ Rabbî!" diye yalvaran bu velî kuluna ihsân eyle" dedi Şems-i Tebrîzî hazretlerinin bu şefâatiyle, o velî, derhal isteğine kavuştu

Mevlânâ Celâleddîn ileŞems-i Tebrîzî hazretlerinin zâhiri ve bâtınî çalışmaları devam ederken, onların bu sohbetlerini hazmedemeyen ve Mevlânâ'nın kendi aralarına katılmamasına üzülen bâzı kimseler, Şems-i Tebrîzî hakkında uygun olmayan sözler söylemeye başladılar Bu söylentiler, Mevlânâ'nın kulağına kadar geldi Diyorlardı ki: "Bu kimse Konya'ya geleli, Mevlânâ bizi terk etti Gece gündüz hep birbirleriyle sohbet ediyorlar da, bizlere hiç iltifât göstermiyorlar Yanlarına kimseyi de koymuyorlar Mevlânâ, Sultân-ül-ulemâ'nın oğlu olsun da, Tebrîz'den gelen ve ne olduğu belli olmayan bu kimseye gönül bağlasın Onun için bize sırt çevirsin Hiç Horasan toprağı ile (Mevlânâ hazretlerinin memleketi) Tebrîz toprağı bir olur mu? Elbette Horasan toprağı daha kıymetlidir" Bu söylentilere Mevlânâ; "Hiç toprağa îtibâr olunur mu? Bir İstanbullu, bir Mekkeliye gâlip gelirse, Mekkelinin İstanbulluya tâbi olması hiç ayıp sayılır mı?" diyerek cevap verdi Fakat söylentiler durmadı Şems-i Tebrîzî hazretleri artık Konya'da kalamıyacağını anladı O çok kıymetli dostunu, o mübârek ahbâbını bırakarak Şam'a gitti

Şems-i Tebrîzî hazretlerinin gitmesi Mevlânâ'yı çok üzdü Günler geçtikçe ayrılık acısına sabredemiyor, kendisinde tahammül edecek bir hâl bırakmıyordu Şems'in ayrılık hasreti ve muhabbeti ile yanıyordu "Şems! Şems!" diyerek ciğeri yakan kasîdeler söylüyor, göz yaşlarıyla dolu yazdığı mektupları Şam'a, Şems-i Tebrîzî hazretlerine gönderiyordu Eğer bir kimse; "Şems-i Gördüm" diye yalan söylese, ona müjdelik olarak üzerindeki elbisesini verirdi Bir defâsında birisi; "Şems-i Tebrîzî'yi Şam'da gördüm Sıhhati yerindeydi" dedi Mevlânâ, ona elinde bulunan ne varsa hepsini verdi Orada bulunanlardan biri; "O, Şems-i Tebrîzî'yi görmedi Yalan söylüyor" deyince, Mevlânâ da; "Ona verdiğim bu elbiseler, sevdiğimin yalan haberinin müjdesidir Onun hakîkî haberini getirene canımı veririm" diye cevap verdi Böylece aylar geçti Mevlanâ artık dayanamayacağını anlayınca, oğlu SultanVeled'i Şam'a göndermeye karar verdi Oğlunu çağırıp; "SüratleŞam'a varıp, filanca hana gidersin Şems-i Tebrîzî hazretlerinin o handa bir genç ile sohbet ettiğini görürsün O genci küçümseme sakın O, Allahü teâlânın sevdiği evliyânın kutuplarından biridir Selâmımı ve duâ isteğimi kendilerine bildir İçinde bulunduğum şu vaziyetimi, hasretimi dile getir Buraya acele teşriflerini tarafımdan istirhâm et" dedi Sultan Veled, hemen hazırlıklarını tamamlayıp yola çıktı Şam'da, babasının târif ettiği handa, Şems-i Tebrîzî'yi bir gençle konuşuyor buldu Durumu dilinin döndüğü kadar anlattıKonya'da bu hâdiseye sebeb olanların tövbe ettiğini ve Mevlânâ'dan çok özürler dilediklerini de sözüne ekledi Bunun üzerine Şems-i Tebrîzî, Konya'ya tekrar gitmeye karar verdi Hemen yola çıktılar Sultan Veled, Şems hazretlerini ata bindirdi, kendisi de arkasında yaya olarak yürüyordu Şems-i Tebrîzî, Sultan Veled'in ata binmesi için ne kadar ısrâr ettiyse, o; "Sultânın yanında hizmetçinin ata binmesi bizce yakışık almaz" diyerek ata binmedi Sultan Veled, Konya'ya yaklaştıklarında Mevlânâ'ya haberci gönderip, Konya'ya girmek üzere olduklarını bildirdi Mevlânâ hazretleri müjdeyi getirene o kadar çok hediye verdi ki, o kimse zengin oldu Konya'da tellâllar bağırtılarak, Şems'in Konya'yı teşrif etmek üzere olduğu bildirildi Konya'da başta pâdişâh olmak üzere, ileri gelen vezîrler, hâkimler, zenginler ve bütün halk yollara döküldü Büyük bir bayram havası içinde Şemseddîn Tebrîzî ile Sultan Veled göründüler Sultan Veled, atın yularından tutmuş, Şems de atın üzerinde, başı önünde ağır ağır ilerliyorlardı Bu muhteşem manzarayı seyredenler, büyük bir heyecana kapıldılar Mevlânâ koşarak ilerledi, atın dizginlerine yapıştı Göz göze geldiler Şems'in attan inmesine yardım eden Mevlânâ, üstâdının ellerinden sevinç gözyaşları arasında doya doya öptü Bu arada yanık sesli hâfızlar Kur'ân-ı kerîm okumaya başladılar Herkes büyük bir haz içinde Kur'ân-ı kerîmi dinledikten sonra, sıra ile Şems-i Tebrîzî hazretlerinin ellerini öptüler Sonra Mevlânâ'nın medresesine geldiler Şems-i Tebrîzî, Sultan Veled'in kendisine gösterdiği hürmeti ve yaptığı hizmetleriMevlânâ'ya anlattı Bundan çok memnun olduğunu bildirerek; "Benim bir serim (başım) bir de sırrım vardır Başımı sana fedâ ettim Sırrımı da oğlun Sultan Veled'e verdim Eğer Sultan Veled'in, bin yıl ömrü olsa da hepsini ibâdetle geçirse, ona verdiğim sırra, yâni evliyâlıkta yükselmesine sebeb olduğum derecelere kavuşamaz" dedi

Mevlânâ Celâleddîn ile Şems-i Tebrîzî, eskisi gibi yine bir odaya çekilip sohbete başladılar Hiç dışarı çıkmadan, yanlarına oğlundan başka kimseyi sokmadan, mânevî bir âlemde ilerlemeye başladılar Halk, Şems gelince Mevlânâ'nın sâkinleşeceğini, aralarına katılıp, kendilerine nasîhat edeceğini, sohbetlerinden istifâde edeceklerini ümîd ederlerken, tam tersine, eskisinden daha fazla Şems'e bağlandığını ve muhabbetinin ziyâdeleştiğini gördüler

Şems-i Tebrîzî hazretleri,Mevlânâ'yı velîlik makamlarının en yüksek derecelerine çıkarmak için elinden gelen bütün tedbirlere başvuruyor, her türlü riyâzet ve mücâhedeyi yaptırıyordu Günler bu şekilde devâm ederken, halk, Mevlânâ'nın hiç görünmemesinden dolayı Şems'e kızmaya başladı Bir gün bu söylenenleri Şems-i Tebrîzî işitince, Sultan Veled'e; "Ey Veled!Hakkımda yine sû-i zan etmeye başladılar Beni Mevlânâ'dan ayırmak için, söz birliği etmişler Bu seferki ayrılığımın acısı çok derin olacak!" dedi

1247 senesi Aralık ayının beşine rastlayan Perşembe gecesiydi Mevlâna ile Şems hazretleri yine odalarında sohbet ediyorlar, Allahü teâlânın muhabbetinden ve çeşitli velîlik makamlarından anlatıyorlardı Bir ara kapı çalındı ve Şems hazretlerini dışarı çağırdılar Şems-i Tebrîzî, Mevlânâ'ya; "Beni katletmek için çağırıyorlar" dedi ve dışarı çıktı Dışarda bir grup kimse, bir anda üzerine hücûm ettiler Şems-i Tebrîzî hazretlerinin "Allah!" diyen sesi duyuldu Mevlânâ hemen dışarı çıktı, fakat hiç kimse yoktu Yerde kan lekeleri vardı Derhal oğlu Sultan Veled'i uyandırıp, durumun tetkîkini istedi Yapılan bütün araştırmalarda Şems-i Tebrîzî hazretlerinin mübârek cesedini bulamadılar Bu cinâyeti işleyenler yedi kişi idi İçlerinde, Mevlânâ'nın oğlu Alâeddîn de vardıYedisi de kısa bir süre sonra çeşitli belâlara yakalanarak öldüler Bir gece Sultan Veled, rüyâsında Şems-i Tebrîzî'nin cesedinin bir kuyuya atıldığını gördü Şems-i Tebrîzî hazretleri ona; "Ben falan yerdeki kuyudayım Beni buradan alıp defneyleyin" buyurdu Sultan Veled uyanınca, yanına en yakın dostlarından birkaçını alarak, gördüğü kuyuya gittiler Cesed hiç bozulmamıştı Bulunduğu yerden alıp cenâze hizmetlerini gördüler ve Mevlânâ'nın medresesine defnettiler

Şems-i Tebrîzî'nin kıymetli, hikmetli sözlerinden bâzıları şöyledir:

Şems-i Tebrîzî hazretlerine bir kimse; "Efendim! Mârifeti bana anlatır mısınız?" dedi O da; "Bir gönül ki, Allahü teâlânın muhabbetiyle yanıp, onunla hayat buluyorsa, bu mârifettir" buyurdu Soruyu soran; "Peki ben ne yaparsam bu mârifeti elde edebilirim?" diye tekrar sordu "Bedeni terk ederek Çünkü Allahü teâlâ ile kul arasındaki perde, kişinin bedenidir
Allahü teâlâya vâsıl olmasına mâni olacak şey dört tânedir:
1) Şehvet,
2) Çok yemek
3) Mal ve makam,
4) Ucb ve gurûr İşte bu dört şey, kulun cenâb-ı Hakk'a ulaşmasına mânidir" buyurdu

Bir defâsında da; "Velîler, Allahü teâlâyı zikretmekten yorulmazlar ve O'nun muhabbetine doymazlar Onların yanında dünyânın hiçbir kıymeti yoktur Onlar, her an Allahü teâlâyı zikrederler, şükrederler, ibâdete devam ederler Bir kalpten bütün arzu ve istekler çıkarsa, orada Allahü teâlânın sevgisinden başka bir sevgi kalmaz" buyurdu

"İlim üç şeydir: Zikreden dil, şükreden kalp, sabreden beden"

"Perhizi olmayan bir vücûd, meyvesiz bir ağaç; utanması olmayan bir beden, tuzsuz bir aş; gayreti olmayan bir vücûd, sâhipsiz bir köle gibidir" buyurdu

Şems-i Tebrîzî hazretlerine; "İnsanların en üstünü, kıymetlisi kimdir?" dediler Cevâbında; "Şu dört kimsenin kıymeti, Allahü teâlâ katında yüksektir: 1) Şükreden zengin, 2) Kanâatlı ve sabreden fakir, 3) İşlediği günâhlara pişmân olup, Allahü teâlânın azâbından korkan kişi, 4) Takvâ, verâ, zühd sâhibi; yâni haramlardan sakınıp, şüpheli korkusuyla mübahların çoğunu terkederek dünyâya zerre kadar meyletmeyen âlimdir" buyurdu "Bu kıymetli insanların içinde en üstünü hangisidir?" diye sordular Buyurdu ki: "İlim ve hilm (yumuşaklık) sâhibi âlimlerdir"

Cömertliği sordular, buyurdu ki: "Dört türlü sehâvet, cömertlikvardır: 1) Mal cömertliği; zâhidlere, dünyâya kıymet vermeyenlere mahsustur Onlar malı verirler, mârifeti, Allahü teâlâyı tanımayı alırlar 2) Beden cömertliği; müctehid olan âlimlere mahsustur Onlar da Allahü teâlânın yolunda vücutlarını harcarlar ve hidâyeti alırlar 3) Can cömertliği; şehidlere mahsustur Onlar da canlarını vererek Cennet'i alırlar 4) Kalb cömertliği; âriflere mahsustur Onlar da gönül vererek muhabbeti alırlar"

"Dünyâ, insanı hevâ ve hevesine kaptırır, nefsin arzularına uydurur Netîcede Cehennem'e götürür"

"İnsanoğlunun edepten nasîbi yoksa, insan değildir İnsan ile hayvan arasını ayıran edeptir"

"Âhireti kazanmak için çalışmak lâzımdır Bu, insanı Cennet'e götürüp, Allahü teâlânın cemâlini görmekle şereflenmesine sebeb olur"

Şems-i Tebrîzî hazretlerinin aşkla söylediği beytlerinden bâzıları şöyledir:

Bihamdillah direm Allah
Alıp aklımı fikrullah
Dilimde zâtın esmâsı
Bana üns oldu zikrullah
Salâtullah selâmullah
Aleyke yâ Resûlallah

Bu tevhidden murâd ancak
Cemâl-i zâta ermektir
Görünen kendi zâtıdır
Değil sanma ki gayrullah
Salâtullah selâmullah
Aleyke yâ Resûlallah

Ben ol pervâneyim geldim
Düşüp aşk oduna yandım
Yanuban küllü yandım
Beni yaktı aşkullah
Salâtullah selâmullah
Aleyke yâ Resûlallah

Gönül âyinesin sûfî
Eğer kılar isen sâfî
Açılır sana bir kapı
Ayân olur Cemâlullah
Salâtullah selâmullah
Aleyke yâ Resûlallah

Şems-i Tebrîz bunu bilir
Ehad kalmaz fenâ bulur
Bu âlem küllü mahvolur
Hemen bâkî kalır Allah
Salâtullah selâmullah
Aleyke yâ Resûlallah

YAPACAĞIM BİR ŞEY YOK

Şems-i Tebrîzî hazretleri Şam'danKonya'ya gelirken, yol üzerinde bulunan bir hana uğrayarak burada yatmak istedi Fakat uğradığı bütün hanların dolu olduğunu, hiç kalacak yerlerinin olmadığını öğrenince, câmide sabahlamak istedi Câmiye gidip yatsı namazını cemâatle kıldı Cemâat dağıldığında, o hâlâ duâya devâm ediyordu Duâsını bitirdiğinde, câmide kimse kalmamıştı Cübbesini çıkarıp başının altına koyarak uzandı Günlerce süren yolculuğun verdiği yorgunlukla hemen kendinden geçti Bir müddet sonra câminin kapılarını kilitlemek üzere gelen görevli, camide birinin yattığını görünce, yanına yaklaşarak: "Burada yatılmaz kalk!" dedi Şems-i Tebrîzî hazretleri doğrularak: "Benim kimseye bir zararım dokunmaz Garibim, uzak yoldan geliyorum Hanlarda da yatacak yer yokmuş, başka kalacak bir yerim de yok Bırak da burada sabahlıyayım" dedi Câmiyi kilitlemek için gelen kişi; "Beni uğraştırma, sana kalk dışarı çık dedim, yoksa yaka paça seni dışarı atmasını bilirim" diye karşılık verdi

Şems-i Tebrîzî hazretleri, bu son sözler üzerine bir tuhaf oldu Hemen ayağa kalktı Cübbesini toplayarak sessizce kapıdan dışarı çıktıCâmiden çıkmasını isteyen görevli, onun arkasından bakarken, âniden boğuluyormuş gibi oldu Bunun üzerine; "İmdât boğuluyorum!" diye bağırmaya başladı Bu sesi işiten imâm efendi koşarak geldi ve ona; "Ne oldu, niye bağırıyorsun?" diye sordu Kayyum durumu anlatınca, imâm efendi hemen câmiden çıkıp koşarak, Şems-i Tebrîzî hazretlerine yetişti Kendisine; "Efendim, o câhildir, bir terbiyesizlik etmiş Ne olur onu affedin!" dedi Şems-i Tebrîzî hazretleri imâm efendiye baktı Üzüntülü bir şekilde: "Onun işi benden çıktı Benim yapabileceğim birşey yoktur Ancak îmânla ölmesi için duâ edebilirim" buyurdu

ÜÇ SUÂL VE BİR CEVAP

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'ye felsefecilerden bir grup geldi Suâl sormak istediklerini bildirdiler Mevlânâ hazretleri bunları Şems-i Tebrîzî'ye havâle etti Bunun üzerine onun yanına gittiler Şems-i Tebrîzî hazretleri mescidde, talebelere bir kerpiçle teyemmüm nasıl yapılacağını gösteriyordu Gelen felsefeciler üç suâl sormak istediklerini belirttiler, Şems-i Tebrîzî; "Sorun!" buyurdu İçlerinden birini başkan seçtiler Hepsinin adına o soracaktı Sormaya başladı: "Allah var dersiniz, ama görünmez, göster de inanalım" Şems-i Tebrîzî hazretleri; "Öbür sorunu da sor!" buyurdu O; "Şeytanın ateşten yaratıldığını söylersiniz, sonra da ateşle ona azâb edilecek dersiniz hiç ateş ateşe azâb eder mi?" dedi Şems-i Tebrîzî; "Peki öbürünü de sor!" buyurdu O; "Âhirette herkes hakkını alacak, yaptıklarının cezâsını çekecek diyorsunuz Bırakın insanları canları ne istiyorsa yapsınlar, karışmayın!" dedi Bunun üzerine Şems-i Tebrîzî, elindeki kuru kerpici adamın başına vurduSoru sormaya gelen felsefeci, derhâl zamânın kâdısına gidip, dâvâcı oldu Ve; "Ben, soru sordum, o başıma kerpiç vurdu" dediŞems-i Tebrîzî; "Ben de sâdece cevap verdim" buyurdu Kâdı bu işin açıklamasını istediŞems-i Tebrîzî şöyle anlattı: "Efendim, banaAllahü teâlâyı göster de inanayım, dedi Şimdi bu felsefeci, başının ağrısını göstersin de görelim" O kimse şaşırarak; "Ağrıyor ama gösteremem" dedi Şems-i Tebrîzî; "İşte Allahü teâlâ da vardır, fakat görünmez Yine bana, şeytana ateşle nasıl azâb edileceğini sordu Ben buna toprakla vurdum Toprak onun başını acıttı Hâlbuki kendi bedeni de topraktan yaratıldı Yine bana; "Bırakın herkesin canı ne isterse onu yapsın Bundan dolayı bir hak olmaz" dedi Benim canım onun başına kerpici vurmak istedi ve vurdum Niçin hakkını arıyor? Aramasa ya! Bu dünyâda küçük bir mesele için hak aranırsa, o sonsuz olan âhiret hayâtında niçin hak aranmasın?" buyurdu Felsefeci, bu güzel cevaplar karşısında mahcûb olup, söz söyleyemez hâle düştü

GAFLETTEN UYANMAK İÇİN

Mevlânâ otururken, bir havuz kenarında,
GeldiŞems-i Tebrîzî ve oturdu yanında

Gördü ki Mevlânâ'nın, yanında kitaplar var,
Onları göstererek, sordu ki: "Nedir onlar?"

Arz etti ki: "Babamın, yazdığı kitaplardır,
Hepsi de inci gibi, kıymette bî-bahâdır"

Şems onları isteyip, aldı kendi eline,
Ve kaldırıp hepsini, attı suyun içine

Mevlânâ çok üzülüp, dedi: "Eyvâh, pederden,
Kalan kitaplarımın, tamamı gitti elden"

Lâkin Şems-i Tebrîzî, elini uzatarak,
Çıkardı herbirini, hem de kuru olarak

Mevlânâ görünce de, ondan bu kerâmeti,
Daha da sağlam oldu, ona teslîmiyeti

Öyle ki sarsılmaz bir kale gibi oldu tam,
Sohbetine daha çok, aşk ile etti devam

Evlâdı Sultan Veled, der ki: "Şems-i Tebrîzî,
Ansızın gelip gördü, bir gün pederimizi

Öyle ki, babam onun, dururken huzûrunda,
Yok olmuştu gölgesi, o velînin nûrunda

Önce herkes babama, tâbi iken, bu sefer,
Babam Şems'e uydu ve oldu onda cansiper

Şems ona anlattıkça, Allah'ın sevgisinden,
Babam şevkle dinleyip, geçerdi kendisinden

Bu şekilde aylarca, devam etti bu sohbet,
Çok yüksek makamlara, erdi babam nihâyet"

Şems-i Tebrîzî ile, Mevlânâ hazretleri,
Sohbet ediyorlardı, geceleri ekserî

Yine bir gün gecenin, bir mehtaplı ânında,
Sohbet ediyorlarken, medresenin damında,

Baktı Şems-i Tebrîzî, etrafına birazcık,
Buyurdu: "Hiç bir evde, görünmüyor az ışık,

Ölü gibi, gafletle, uyuyor bu kimseler,
Keşki kalkıp Allah'a, ibâdet eyleseler,

Zirâ kim, az sıkıntı, çeker ise bu günde,
Görmez fazla ızdırap, yarın mahşer gününde"

O böyle söyleyince, hazret-i Mevlânâ da,
Ellerini kaldırıp, duâ etti o anda

Dedi: "Şems-i Tebrîzî, hürmetine İlâhî,
Uyandır ölü gibi, yatan bu ahâlîyi"

Mevlânâ hazretleri, edince böyle duâ,
Başladı gök yüzünde, bulutlar toplanmağa

Şimşek çakıp, kuvvetle, gök gürledi peşinden,
Uyandı şehir halkı, bu gök gürlemesinden

Civardaki evlerden, sesler yükseliyordu,
Herkes korkularından, "Allah Allah" diyordu

Hazret-i Şems buyurdu: "Nasıl şimdi insanlar,
Bu yalancı uykudan, bu sesle uyandılar,

Hakîkî uykudan da, uyanmaları için,
Teveccühü gerekir, bir veliyy-i kâmilin,

Bir Allah adamının, mevcûdiyeti ile,
Gafletten uyanırlar, bir şehir halkı böyle"

BAŞKA ÇÂRE YOK

Şems-i Tebrîzî hazretleri, bir gün dostlarına şöyle nasîhatta bulundu: "Âhireti terk edip, dünyâya tâlib olup muhabbet edenlere, mal kazanıp zengin olmaktan başka çâre yoktur Âhirete tâlib olan kimselere de, ölmeden önce ibâdet yaparak, dîn-i İslâma hizmet ederek gayretle çalışmaktan başka çâre yoktur Allahü teâlânın tâlibi olan kimselere, O'na kavuşmak arzusu içinde olanlara, mihnet, meşakkat, dert ve belâlara katlanmaktan başka çâre yoktur İlmi taleb edenlere, yâni âlim olmak isteyenlere, herkesin gözünde hakîr olmak ve yalnız, kimsesiz, garip kalmaktan başka çâre yoktur Çünkü, kim ilim öğrenmek arzusunda olursa, onun üzüntüsü çok olur Onu rencide ederler Huzura kavuşması için her türlü derde, belâya sabretmesi lâzımdır Her kim kendini üstün görürse, onun sonu zillete düşmektir Hesapsız, sonunu düşünmeden malını sarfedenler, fakir olurlar Her kim fakirliğe sabreder, kanâatkâr olursa, sonunda zenginliğe ulaşır Her kimsenin, kendisinde bulunan iki şeyin birisini öldürüp, birisini diri tutmaya çalışması lâzımdır Öldürmesi îcâb eden şey nefsidir Çünkü nefsi öldürmedikçe, rahata ermek düşünülemez Diri tutması lâzım gelen şey de, gönüldür Çünkü gönlü ölü olanların mesûd ve bahtiyâr olması düşünülemez"

1) Tam İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49 Baskı) s1150
2) Rehber Ansiklopedisi; c16, s69
3) Nefehât-ül-Üns; s520
4) Hadîkat-ül-Evliyâ; s16
5) Kâmûs-ül-A'lâm; c4, s2872
6) Menâkib-ül-Ârifîn; c1, s82
7) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c9, s283
8) Menâkıb, Millet Kütüphânesi, Feyzullah Efendi Kısmı, No: 2142
9) Risâle-i Sipahsalar