Molla Gürânî

MOLLA GÜRÂNÎ

Osmanlı âlimlerinden ve büyük velî Dördüncü Osmanlı şeyhulislâmı İsmi, Ahmed bin İsmâil bin Osman Gürânî, lakabı Şerefüddîn, Şihâbüddîn ve Molla Gürânî'dir Daha çok Molla Gürânî lakabıyla tanınıp, meşhûr oldu 1410 (H813) senesinde, Sûriye'nin Gürân kasabasına bağlı bir köyde doğdu Doğduğu yere nisbetle "Gürânî" denilmiştir

Molla Gürânî, küçük yaşta Kur'ân-ı kerîmi ezberledi Sarf, nahiv, beyân, meânî gibi âlet ve kırâat ilmini öğrendi Sonra ilim öğrenmek için Bağdât, Diyarbakır, Hıns ve Hayfa şehirlerine gitti On yedi yaşında iken de Şam'a gidip, bir müddet oradaki âlimlerden ders alıp, ilim tahsîl etti Şam'dan Kâhire'ye gittiKâhire'de zamânın âlimlerinden ders alarak; kırâat, tefsîr, hadîs ve fıkıh ilimlerini öğrendi ve bu ilimlerde icâzet aldı O devrin en meşhûr âlimi İbn-i Hacer Askalânî'den hadîs ve fıkıh ilmine dâir eserler okudu Bu hocasından okuduğu eserler arasında, Sahîh-i Buhârî ve fıkıh ilminde meşhûr eserler vardıHadîs ilminde İbn-i Hacer Askalânî'den icâzet aldı Molla Gürânî bu şekilde çalışarak tahsîlini tamamladıktan sonra; tefsîr, kırâat, hadîs ve fıkıh ilimlerinde değerli bir âlim olarak yetiştiYavaş yavaş tanınmaya ve Kâhire'deki medreselerde ders vermeye başladı Memlûk Devleti hükümdarları ile devletin ileri gelenlerinin kurdukları ilim meclislerine katılıp, münâzaralara girdi İlmi ve fesâhati, güzel konuşmasıyla kısa zamanda tanındı Hattâ Kâhire'de herkese açık bir ders verdi Dersini dinleyen âlimler, onun ilimdeki üstünlüğünü takdîr ettiler Hocası İbn-i Hacer Askalânî ona icâzet verdikten sonra, Sahîh-i Buhârî'yi gâyet güzel bir mahâretle okuttuğunu bizzat görüp, şâhid oldu Bundan sonra hayâtının bir bölümünü Kâhire ve Şam taraflarında geçirip İstanbul'a geldi İstanbul'a gelişi, hayâtında değişikliğe yol açtı Önce Şâfiî mezhebindeydi Sonradan Hanefî mezhebine geçti

Molla Gürânî'nin İstanbul'a gelişi şöyle vukû bulmuştur: O devrin meşhûr Osmanlı âlimlerindenMolla Yegân hacca gittiğinde, Kâhire'ye uğradı Orada Molla Gürânî'yi tanıyıp, onun dîne bağlılığını ve ilimdeki yüksek derecesini görünce, İstanbul'a getirmek istedi Lütuf ve iltifât göstererek istanbul'a gelmesini söyledi O da bu teklifi kabûl edip, Molla Yegân ile birlikte İstanbul'a geldi Meşhûr âlim MollaYegân, hacdan dönüp İstanbul'a gelince, Sultan İkinci Murâd Hanın otağına gidip, bir sohbet yaptı Sohbet sırasında Pâdişâh; "Gezip gördüğün yerlerden bize ne armağan getirdin?" diye sordu Bunun üzerine Molla Yegân; "Tefsîr, hadîs ve fıkıh ilminde iyi yetişmiş bir âlim getirdim" dedi "Şimdi nerededir?" deyince; "Bâb-üs-seâdede beklemektedir" dedi Bunun üzerine Pâdişâh, onu içeri getirmelerini söyledi Molla Gürânî içeri girip, selâm verdi, el öptü Sohbet sırasında Molla Gürânî'nin konuşması ve hâli, pâdişâhın hoşuna gitti Onu önce, dedesi Murâd-ı Hüdâvendigâr Gâzî'nin eski kaplıcadaki medresesine sonra da Yıldırım Medresesine müderris tâyin etti Böylece bir müddet bu vazifede bulunduBundan sonra da Sultan İkinci Murâd Hân, Molla Gürânî'yi oğlu Şehzâde Mehmed'in yâni Fâtih'in yetiştirilmesi ile görevlendirdi

Şehzâde Mehmed (Fâtih), bu sırada Manisa'da emîrdi Babası İkinci Murâd Hân, oğlunun (Fâtih'in) yetişmesi ve eğitilmesi için pekçok âlimi ona hoca olarak göndermişti Fakat Şehzâde Mehmed, zekî ve celalli olduğundan, giden hocalar onu bir türlü derse yanaştıramamıştı Bu sebeple pâdişâh İkinci Murâd Hân, oğlunu yetiştirecek heybetli bir muallim arıyordu Molla Gürânî'nin heybetli ve vakûr bir âlim olduğunu görerek, sert tutumunu duyup, bu iş için onu tâyin etti Onun iyi bir eğitimden geçmesini istediğini söyleyip, gerekirse dövebileceğini de işâret etti Bunun üzerine Molla Gürânî, Manisa'ya gönderildi Molla Gürânî, Şehzâde Mehmed'in (Fâtih'in) yetişmesi için ona ders vermeye başladı Gördüğü gevşeklik karşısında, vakûr ve sert tutumuyla, Şehzâde Mehmed'in hırçınlığını yatıştırdı Hattâ ders sırasında; "Darabtühû te'dîben" Terbiye etmek, eğitmek için onu dövdüm mânâsındaki Arabca cümleyi dil bakımından incelettirdi, tahlîl ve tercüme ettirdi Bu tutum karşısında Şehzâde Mehmed derslere devâm edip, kısa zamandaKur'ân-ı kerîmi hatmetti ve ilim öğrendi Pâdişâh İkinci Murâd Hân, oğlu Şehzâde Mehmed'in Kur'ân-ı kerîmi hatmettiğini öğrenince, çok sevinip, hocasıMollaGürânî'ye fazla mikdârda mal ve parayı hediye gönderdi

Fâtih Sultan Mehmed Hanın yetişmesinde, Molla Gürânî'nin büyük emeği geçti Bu bakımdan Fâtih, şehzâdeliğinden beri hocasını çok sever, saygı ve hürmette kusûr etmezdi

Babası İkinciMurâd'dan sonra tahta geçen Fâtih Sultan Mehmed Han, Molla Gürânî'yi vezîr yapmak istedi Molla Gürânî bu teklifi kabûl etmeyip; "Huzûrunuzda, size devlet işlerinde çok hizmet edenler vardır Onların ciddî çalışmaları, sonunda vezîrliğe, sadr-ı a'zamlığa kavuşmak ideallerine bağlıdır Vezîriniz onlardan başkası olursa, kalbleri kırılır ve sultânımıza zarar gelir" dedi Sultan bu sözü beğendi ve onu kadısker yapmak istediğini bildirince, bunu kabûl etti Kâdılığa başlayınca, ayrıca müderrislik görevini de yürüttü Daha sonra Bursa evkâf idâresi vazifesi ve kâdılık vazifesi ile Bursa'ya gönderildi Bursa'da bir müddet bu vazifeleri yaptı Sonra bâzı sebeplerle Anadolu'dan ayrılıp, Mısır'a gitti

Molla Gürânî Mısır'a vardığında, Mısır Sultânı Kayıtbay'dan tam bir kabûl ve çok ikrâm, hürmet gördü Bir müddet sonra FâtihSultanMehmed Hân, Mısır Sultânı Kayıtbay'a, Molla Gürânî'yi göndermesini ricâ etti Kayıtbay, Fâtih Sultan Mehmed Hanın bu ricâsını Molla Gürânî'ye bildirerek; "Gitme, ben sana onunkinden daha çok ikrâm ve ihtirâm ederim" dedi Molla Gürânî; "Evet inanıyorum, sizden çok fazla ikrâm gördüm Ancak, benimle onun arasında baba ile oğul arasındaki gibi büyük bir sevgi vardır Aramızdaki bu hâdise ise, bir başka şeydir Bu sebepten o, tabiî olarak kendisine meyledeceğimi bilir Eğer ona gitmezsem, sizin tarafınızdan gönderilmediğimi zanneder ve aranıza bir düşmanlık girebilir" cevâbını verdi Sultan Kayıtbay bu cevâbı beğendi ve kendisine çok para ve yolda lâzım olabilecek eşyâları verip, büyük hediyelerle Fâtih Sultan Mehmed Hana gönderdi

Molla Gürânî İstanbul'a gelince, Sultan ona çok hürmet gösterip, ikinci defâ Bursa kâdılığına tâyin etti Sonra yeniden Kadıaskerliğe getirildi Bu arada müderrislik ve eser yazmakla da meşgûl iken, 1480 (H885) senesinde Şeyhülislâmlık makâmına getirildi Fâtih Sultan Mehmed Hân ona; maaş, hizmetçi ve diğer yardımları yanında, çok hediyeler vererek, ikrâm ve hürmet gösterdi Sekiz sene Şeyhülislâmlık yaptı ve hakka, adâlete uymakta, titizlik göstererek, gayet güzel bir şekilde vazifesini yerine getirdi

Fâtih Sultan Mehmed Hana çok nasîhat eder, işlerinde yardımcı olurdu Ona karşı duyduğu samîmi sevgi ve alâka sebebiyle, yeri geldikçe tenkid etmekten, uyarmaktan çekinmezdi Hattâ giydiği ve yediği şeylere dikkat etmesini, dâimâ dînin emirlerine uygun olmasını isterdi Nasîhatlerini sert sözlerle söylemekten çekinmezdi

Molla Gürânî; heybetli, vakûr, sarsılmaz bir ilim haysiyetine ve ahlâkına sâhipti Uzun boylu, gür sakallı, doğru ve açık sözlüydü Vezîrleri adlarıyla çağırır, Sultanın huzûruna girince, yüksek sesle selâm verip, müsâfeha yapardıDâvet edilmedikçe ve bayram günlerinden başka zamanlarda saraya gitmezdi Bir defâsında bir Arafe günü, Sultan, Molla Gürânî'ye bir haberci göndererek; "Yarın bayramı kutlamak üzere teşrif etsin, geç kalmasın" diye haber yollamıştı Molla Gürânî, gelen haberciye; "Yağışlı günlerdir, her yer çamur Gelirsek, kılık kıyâfet değiştirmek îcâb eder Yarın bizi bağışlasınlar Biz uzaktan duâ ederiz Bayramı uzaktan kutlayalım" dedi Haberci dönüp bu sözleri pâdişâha iletince, Pâdişâh; "Biz onların gelmesi ile bayram yaparız Her şeye rağmen gelmelerini bekliyoruz" dediÜzerlerinin çamur olmaması için de, sarayın selâmlığına kadar at ile girmesine izin verildi Bunun üzerine dâveti kabûl etti Molla Gürânî, devrin âlimlerine mütevâzî davranır ve onlara karşı kıskançlık göstermezdi Hattâ resmî vazifelerde kendinden daha üst makamlara çıkan âlimleri takdîr ederdi Müderrislikden resmen ayrıldıktan sonra da ilim öğretmeye devâm etti Pekçok âlim yetiştirdi Osmanlı âlimleri arasında ahlâkının üstünlüğü, ilmî hususlarda tâvizsiz olan ve ilme çok önem veren bir âlim bilinip öyle tanındı Günlerini hep ders vermekle, kitap yazmakla ve ibâdetle geçirirdi Bir defâsında talebelerinden biri, bir gece onun konağında kalmıştı Hocası Molla Gürânî, yatsı namazından sonra Kur'ân-ı kerîm okumaya başladı Başından başlayıp devamlı okurken talebesi bir müddet sonra uyuyakaldı Sabaha doğru uyanınca hocası Molla Gürânî'nin Kur'ân-ı kerîm okumaya devâm ettiğini gördü Sabahleyin o talebe bu durumu hizmetçilere anlatınca, hizmetçileri; "O, her gece böyle Kur'ân-ı kerîm okur ve bunu hiçbir sebeple terk etmez" demiştir MollaGürânî, ayrıca çok hayır ve hasenât yapmıştır Dört câmi, bir Dâr-ül-hadîs medresesi, bir hamam ve binâlar yaptırmıştır

Molla Gürânî, vefât ettiği 1488 (H893) senesinin bahar mevsiminde bir bahçe satın aldı Kışa kadar o bahçede kaldı Vezîrler haftada bir bu bahçede ziyâretine gelirlerdi Kış geldiğinde iyice hâlsizleşti İstanbul'daki konağına göçtü O günlerde bir sabah namazını kıldıktan sonra, kendisine bir yatak hazırlanmasını istedi Yatak hazırlandı Kuşluk namazını kıldıktan sonrakıbleye dönerek, sağ yanı üzerine yattı O gün, kendisinden Kur'ân-ı kerîmi, kırâat ilmini öğrenen hâfızların yanında toplanmasını istedi Bu arzusu üzerine, talebelerine haber gönderildiOnlar da yanına toplandılar Talebelerine; "Üstünüzde olan hakkımı ödeme zamânı bu gündür İkindi vaktine kadar benim üzerime Kur'ân-ı kerîm okumaya devâm ediniz, ikindiden fazla uzamaz" dedi Hâfız talebeleri, Kur'ân-ı kerîm okumaya başladılar Vezîrler durumu öğrenince, yanına geldiler Vezîrler arasındaki Dâvûd Paşa, Molla Gürânî hazretlerini çok sevdiği için, hâlini görünce dayanamayıp, ağlamaya başladı MollaGürânî onun ağladığını görüp; "Niye ağlar durursun ey Dâvûd!" dedi Dâvûd Paşa; "Sizi böyle zayıf görünce kendimi tutamadım" dedi Bunun üzerine; "Ey Dâvûd, kendi hâline ağla! Ben dünyâda rahat ve huzûr içinde yaşadım Allahü teâlâdan ümîdim odur ki, ömrümün sonunda da, son nefeste de selâmet üzere olurum" dediSonra vezîrlere dönüp; "Benden Bâyezîd'e (İkinci Bâyezîd Hana) selâm söyleyin ve deyin ki, Adâlet üzere olsun, kulları himâye, beldeleri muhâfaza etsin Namazımı bizzat kendisi kıldırsın ve borçlarımı, defnimden önce ödesin" dedi Sonra; "Size vasiyetim olsun! Beni kabrin yanına koyunca, ayağımı tutun ve beni kabrin başına çekin, sonra kabre koyun" dedi Öğle namazını îmâ ile kıldı Sonra; "İkindi ezânı ne zaman okunacak?" dedi İkindi vakti gelince, müezzinin ezân okumasını bekledi Müezzin, Allahüekber diye ezân okumaya başlayınca, Molla Gürânî hazretleri; "Lâilâhe illallah" diyerek vefât etti

Sultan İkinci Bâyezîd Hân, namazında bulundu ve borçlarını ödedi Cenâze namazı çok kalabalık olup, İstanbul ahâlisi onun vefâtından dolayı gözyaşı döktü Cenâzesi kabrin başına getirilince, vasiyetine rağmen kimse ayağından tutup çekmeye cesâret edemedi Cenâzesini bir hasır ile kabrin yanına çektiler ve kabre indirip defnettiler Kabri,Aksaray-Topkapı arasındaki eski tramvay yolunun sol tarafında bulunan kendi yaptırdığı câminin önündedir

Arabca kaynaklarda "Diyâr-ı Rûm'un, Anadolu'nun âlimi" olarak zikredilen Molla Gürânî, kıymetli eserler yazmış olup, eserleri şunlardır: 1) Gâyet-ül-Emânî fî Tefsîr-i Seb'il-Mesânî, 2) El-Kevser-ül-Cârî alâ Riyâd-il-Buhârî; Hadîs-i şerîf kitaplarının en kıymetlisi olanSahîh-i Buhârî'ye yazdığı şerhdir 3) Şâtıbiyye Kasîdesi'nin Ca'berî şerhine güzel bir hâşiye yazmıştır 4) Keşf-ül-Esrâr an Kırâat-il-Eimmet-il-Ahyâr, 5) Şerh-i Cem'ul-Cevâmi': Usûl-i fıkha dâirdir 6) Arûz ilmiyle ilgili bir kasîde

1) Mu'cem-ül-Müellifîn; c1 ,s166
2) El-A'lâm; c1, s97
3) Tam İlmihâl Seâdet-iEbediyye; (49 Baskı) s1112
4) Ed-Dav-ül-Lâmi; c1, s241
5) Şakâyık-ı Nu'mâniyye Tercümesi (Mecdî Efendi); s102
6) Tabakât-üs-Seniyye fî Terâcim-il-Hanefiyye; c1, s280
7) Esmâ-ül-Müellifîn; c1, s135
8) Keşf-üz-Zünûn; c1, s553, 646, 899; c2, s1190, 1486
9) Tâc-üt-Tevârih (Ulemâ kısmı)
10) Osmanlı Müellifleri; c2, s1
11) İzâh-ul-Meknûn; c2, s92
12) Brockelmann; Sup-2, s319
13) Devhat-ül-Meşâyıh; s10
14) Rehber Ansiklopedisi; c12, s184
15) İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c12, s298