Mîrhând

MÎRHÂND



Hamîdüddîn Muhammed Mîrhând b Burhâniddîn Hâvendşâh b Kemâliddîn Mahmûd Herevî (ö 903/1498) Timurlular devri tarihçisi


Vefat ettiğinde altmış altı yaşında olduğuna göre 837'de (1433-34) ve muhtemelen Belh'te doğmuş olmalıdır Buha-ra'dan Belh'e göç eden bir seyyid ailesine mensuptur Babası Seyyid Burhâneddin Hâvendşâh tahsil için geldiği Belh'e yerleştikten sonra Herat'a gidip Şeyh Bahâ eddin Ömer'e intisap etti Ali Şîr Nevâî'-nin kendisinden takdirle söz ettiği Seyyid Burhâneddin şeyhinin ölümü üzerine tekrar Belh'e dondu ve orada vefat etti Üç oğlundan biri olan Mîrhând, ilköğrenimini muhtemelen Belh'te gördükten sonra Herat'a gitti ve eğitimini burada tamamladı Genç yaşta Ali Şîr Nevâî'nin dikkatini çekmeyi başardı İnşâ sanatındaki mahareti ve tarihe karşı büyük merakına rağmen Mîrhând, gençliğini eğlence meclislerinde geçirdiğinden eser yazmaya vakit bulamamıştı Nevâî'nin Herat'ta bulunan İhlâsiye Hankahı'nı kendisine tahsis etmesi üzerine Ravzatü'ş-şafâ 11 adlı eserini yazmaya başladı Çalışmasını kısa zamanda tamamladığı bilindiğine ve 873'e (1469) kadar gelen olayları kapsayan V ve VI ciltlerde, telif işini 899 (1494) yılı sonlarında sürdürmekte olduğuna dair bazı ifadeler kullandığına [778] göre eseri ömrünün son yıllarında yazmış olmalıdır VI cildin hatimesinde ağır hasta olduğunu ifade eden Mîrhând 901'-de (1496) Herat civarında ziyaret yeri olan Gâzergâh'ta inzivaya çekilip vaktini ibadetle geçirmeye başladı Bir yıl sonra felç geçirdi ve Herat'a götürüldü 2 Zilkade 903'te [779] veya 2 Receb 903'te [780] vefat etti ve Şeyh Bahâeddin Ömer'in türbesine defnedildi


Mîrhând, Ali Şîr Nevâî'ye ithaf ettiği Ravzatü'ş-şafâ' fî sîreti'l-enbiyâ' ve 7-mülûk ve'1-hulefâ3 adını taşıyan yedi ciltlik genel mahiyetteki tarih kitabı ile tanınmıştır Eserin VII cildi ölümünden sonra kızından torunu Hândmîr tarafından tamamlanmıştır Müellif, I ciltte tarihin faydalan ve eserinde kullandığı kaynakları zikrettikten sonra yaratılıştan başlayarak peygamberlerin hayatını ve İslâmiyet'ten önceki İran tarihini, II ciltte Hz Peygamber ve dört halife devirlerini, III ciltte on iki imamı, Emevî ve Abbasî halifelerini, IV ciltte Selçuklular ve Hâ-rizmşahlar gibi Abbâsîler'le çağdaş olan sülâleleri, V ciltte Cengiz Han ve haleflerini, VI ciltte Timur ve haleflerini anlatır VII cilt 929 (1523) yılında yazılmış olup burada Hüseyin Baykara, Bedîüzzaman Mirza ve Özbek Hanı Şeybânî Han devirleri hakkında bilgi verilir; eser bir hatime ile sona erer Büyük şöhret kazanmasına, defalarca basılıp bazı kısımları çeşitli dillere çevrilmesine rağmen [781] eser son iki cildi hariç tamamen derleme niteliğindedir İlk defa on cilt halinde Tahran'da taş baskısı yapılan kitabın [782] en iyi neşri Abbas Per-vîz tarafından gerçekleştirilmiş [783] Abbas Zeryâb da eserin iki cilt halinde kısaltılmış şeklini yayımlamıştır[784]


Ravzatü'ş-şafâ'ın Sâsânîler [785] İran İsmâilîleri [786] Hârizm-şahlar [787] Gurlular [788] Cengiz Han [789] Sâmânîler [790] hakkındaki bölümleri Fransızca'ya; Bü-veyhîler'le ilgili bölümü Almanca'ya [791] Me'mûn'un ölümü ve onunla ilgili hikâyeler [792] Tahinler [793] Sâmânîler [794] ve Gazneliler'e [795] dair bölümleri Latince'ye; Atabeg-ler'le ilgili kısmı İngilizce'ye [796] Eşkâniyân'a ait bölümü İsveççe'ye [797] çevrilmiştir E Rehatsek de eseri İngilizce'ye tercüme etmiştir[798] Eseri ilk defa Balatîzâde Kemâlî Türkçe'ye tercüme etmeye başlamışsa da ancak I ve II ciltlerini bitirebilmiştir, bu çeviri İstanbul'da basılmıştır (1338) III ve IV ciltler Sadrazam Rüstem Paşa'nın emriyle Mustafa b Hasan Şah adında bir kişi tarafından Türkçe'ye tercüme edilmiştir[799]




Bibliyografya :



Mîrhând, RauZatü'ş-şafâ1, V, 152; VI, 599; VII, 271; ayrıca bk neşredenin girişi, 1, l-n; Ali Şîr Nevâî, Mecâlisü'n-nefâ'is {trc HakîmŞah Kazvî-nî - M, Fahrî-yi Herâtî, nşr Ali Asgar-i Hikmet], Tahran 1323 hş, s 94,270; Hândmîr, tjabîbü'ssiyer, IV, 105, 341-342; ayrıca bk Celâleddîn-i Humâyî'nin girişi, I, 32-35; amlf, Faşlî ez Hu-lâşatü'l-ahbâr [nşr Gûyâ İ'timâdî), Kabil 1345 hş, s 34-36; Rieu, Catalogue ofthe Persian Manuscripts, I, 87-96; Browne LHP, 111, 431; Storey, Persian Literatüre, 1/1, s 92-101; W Barthoid Turkestan doum to the Mongoi Inoa-sion, London 1928, I, 57-58; TCYK, s 77-79; Abbas el-Azzâvî, et-Ta'rlf bi'l-mü'errihîn fi cah-di'i-Moğol ue't-Türkmân, Bağdad 1376/1957, ], 223-225; Abdülhüseyin-i Nevâî, Ricâl-i Kitâb-ı Habîbü's-siyer, Tahran 1324 hş, s 183 vd; Gu-lâmhüseyin Sadri Afşar Târih der Iran, Tahran 1345 hş, s 151-153;Safâ Edebiyyât,\i, 519-523; Şâkir Mustafa, et-Târîhu't-'Arabî ue'l-mü'errH}ûn, Beyrut 1993, IV, 340-341; Ca'fer Hamîdî, Târlh-i Nigârân, Tahran 1372 hş, s 422-432; Sholen A Quinn, "The Historiography of Safavid Prefaces", Safauid Persia: The His-tory and Politics of an Istamic Society (ed Charles Melville), London 1996, s 1-25; Hamî-de Hücceti, "Ravzatü'ş-şafâ= fî sîreri'1-enbi-yâ° ve'1-mülûk ve'1-hulefâ'", DM7; VI, 380-381; Tahsin Yazıcı, "Mîrhond", İA, Vlll, 360-361; A Beveridge - [Beatrice Forbes Manz], "Mirkhwand", EP (İng), VII, 126-127