Mehmed Raif, Davutpaşalı

MEHMED RAİF, DAVUTPAŞALI



(1863-1917) İstanbul tarihine dair eserleri olan müellif


İstanbul'da doğdu Babası, 1877-1878 Türk- Rus Savaşı'nda şehid düşen Yüzbaşı Mehmed Emin Efendi'dir İbtidâîve rüşdiyeyi İstanbul'da okudu, idâdîyeye Şam'da devam etti; ardından İstanbul'da Mekteb-i Harbiyye'yi bitirdi 1882'de piyade mülâzım-ı sânîsi olarak 3 Kolordu'da göreve başladı 1885'te Halep Askerî Rüş-diyesi'nde coğrafya ve 1888'de İstanbul'da Kuleli Askerî İdâdîsi'nde beden eğitimi öğretmenliği yaptı Bu okulda yirmi yılı aşkın bir süre tarih, kitabet ve mantık dersleri verdi 1896 Türk-Yunan savaşına katılan Mehmed Râif 1908'de Dördüncü Ordu Nizamiye Alayı bölük kumandanlığında, 1909'da Muş'ta 16 Liva kumandanlığında bulundu 1912'de Balkan Sa-vaşı'na 91 Piyade Alayı kumandanı olarak katıldı Savaşın ardından sağlık durumunun elverişsizliği yüzünden emekliye ayrıldı Mehmed Râif Bey 8 Şubat 1917 tarihinde vefat etti ve Yedikule dışındaki aile kabristanına defnedildi Yazdığı eserler ve görevlerindeki başarılarından dolayı kendisine Osmânî ve Mecîdî nişanla-rıyla gümüş liyakat ve Yunan savaşı madalyaları verilmiştir Arapça, Farsça ve Fransızca biliyordu Bursalı Mehmed Tâ-hir'in yazdığına göre Nakşibendî tarika-tındandı Oğlu Hakkı Râif Ayyıldızda (ö 1969) asker olarak yetişerek tuğgeneralliğe kadar yükselmiştir


Eserleri 1 Mir'ât-ı İstanbul (İstanbul 1314) İki cilt olarak tasarlanan eserin yalnız 1 cildi Boğaziçi ve Havalisi alt başlığı İle basılmış, II cildi müsvedde halinde kalmıştır Bugün kütüphanelerde rastlanan Mir'ât-ı İstanbul nüshalarının hepsinde baskı tarihi 1314 (1896) olup muharriri Kolağası Mehmed Râif olarak gösterilmiştir Halbuki ele geçen bir başka nüshanın baskı tarihi 1316'dır (1898) ve yazarları Kolağası Mehmed Râif ile Kolağası Ahmed Bahri şeklinde kayıtlıdır Metinlerde bir değişiklik göze çarpmasa da iki nüshanın önsözlerinin ifadeleri birbirinden farklıdır Eserin içinde levhalar halinde yer alan çok az sayıda resim arasında şunlar yer almaktadır: Rumelihisarı, Boğaziçi'nde bir dalyan, Kâğıthane deresinde kayıklar, Haydarpaşa İskelesi, Haliç, Kurbağalıdere Tren Köprüsü, Üsküdar İskelesi, Fenerbahçe Burnu, Büyükada, Heybeliada Deniz Okulu Oğlu Hakkı Râif Mehmed Râif'in Mir'ât-ı İstanbul adlı eserinin 1316 (1898) tarihli baskısının ic kapağı ile Musavver


Paşa'nın bildirdiğine göre Mehmed Râif Bey şehri adım adım gezerek tarihî eserlerin kitabelerini okumuş, suretlerini alarak on yıl çalışmak suretiyle eserini hazırlamıştır I ciltte Kadıköy ve çevresinden başlayarak Üsküdar, Boğaziçi'nin Anadolu yakasındaki Osmanlı devri Türk eserleri ve mezarlıkları, bunlardaki kitabeler verilmekte, Karadeniz tarafından itibaren Rumeli yakasındaki eserlere geçilmekte, arkasından Beyoğlu ve Galata'daki eserler ele alınmaktadır Râif Bey yapıların tarihçelerini yazarken Hüseyin Ayvansa-râyTnin Hadîkatü'l-cevûmi'ım tekrarlar Fakat onun verdiği metni yapı kitabelerinin kopyalarını yazmak suretiyle tamamlar Eserin değerini arttıran bir husus da Hadîkatü'l-cevâmi'ın kaleme alınışından sonra inşa edilen camilerle burada bulunmayan çeşitli vakıf eserleri ve kamu yapılarına ait kitabelerin de kitapta yer almasıdır II ciltte esas İstanbul'un tarihî yarımadası üzerinde durularak buradaki eserlerin kitabeleri derlenmiştir Baskısına 1327r'de (1911) girişildi-ği tesbit edilen bu cildin Mehmed Râif ile Halil Rüşdü tarafından hazırlanan takdim sayfasında Mir'ât-ı İstanbul'un bu cildinin fasikül halinde basılmasına başlandığı bildirilmektedir Kırk sekiz sayfa tutan üç fasikülü satışa çıkarılan eserin basımına devam edilmemiştir Mevcut fasi-küllerde İstanbul hakkında genel bilgi verilmiş Osmanlı tarihi ve Sultan I Mahmud'a kadar padişahların kronolojileri özetlenerek her birinin pek başarılı sayılamayacak çizgi resimlerine de yer verilmiştir I cilde göre oldukça düzensizlik gösteren II cildin yazma nüshasında birçok eksik ve başka eserlerden a/inma kitabe kopyalanyla birlikte gereksiz bazı bölümlere de rastlanmaktadır Bu cildin müsveddesi, Râif Bey'in basılmamış diğer kitaplarıyla birlikte Türk Tarih Kurumu tarafından satın alınmış, kurum üyesi Cavit Baysun tarafından incelenmiş, ancak üzerinde biraz daha çalışılması gerektiği gerekçesiyle kuruma iade edilmiştir Eserin her iki cildi Latin harflerine çevrilerek 1994 veya 1995'te basılmak üzere Kültür Bakanlığı'na teslim edilmişse de bugüne kadar yayımlanmamıştır Son olarak Günay Kut ile Hatice Aynur, bilhassa kitabe metinlerinde düzeltmeler yaparak eseri Latin harfleriyle yayımlamaya girişmişler, I cildin Anadolu yakası bölümünü dipnotlar ve düzeltmelerle ilmî esaslara uygun biçimde neşretmişlerdir (İstanbul 1996) 2 Topkapı Saray-ı Hümâyûnu ve Parkının Tarihi (İstanbul 1332), Sultanahmed Parkı ve Âsâr-ı Atîkası (İstanbul 1332) Müellifin vefatından az önce "Âsâr-ı Atîka Külliyatının bir ve ikinci kitapları olarak yayımlanmış olup bunlarda şehrin bu tarihî iki merkezindeki eski eserler üzerinde durularak yapıların kitabelerinin kopyaları verilmektedir İkinci eserin bir bölümü İstanbul surları hakkındadır[114] Ayrıca içinde Çemberlitaş, Kıztaşı gibi başka bölümler de yer almaktadır


Mehmed Râif Bey'in basılmış ilk eserleri edebî mahiyette küçük kitaplardır: Nükât-ı Edebiyye(İstanbul 307),Hâtırât-ı Eslâf (1310), Kitabhâne-i Edeb (3 313), Mi'yârü'l-efkâr (1316) Bunlardan son ikisi Mehmed Emin ile beraber hazırlanmıştır Sonradan yayımlanan Yüz Sene Yaşamak Çarelerini de (istanbul 1332) Mehmed Cemil adında bir arkadaşı ile birlikte Fransızca'dan çevirmiştir Müellifin dört eserinin ise basılmadan kaldığı bilinmektedir Bunlar Heyâkü-i Kemâ-lât yahutÂbide-i însâniyyet, Feth-iCemi-i Şerîfeye Tahvil Olunan Kendisve İstanbul'un Ahvâl-i Kadîme-i Temeddün ve Ümranı adlarını taşımaktadır



Bibliyografya :



Mehmed Râif, Mir'ât-ı İstanbul 1: Asya Yakası (haz Günay Kut- Hatice Aynur}, İstanbul 1996; Osmanlı Müellifleri, III, 62-63; Babinger GOW, s 400, nr 370; amlf (Üçok), s 434-435; amlf, "Quellen zur Osmanischen Künstlergeshichte", JAK, 1(1924), s 35, nct9;Gövsa Türk Meşhurları, s 311; Hikmet Turhan Dağlıoğlu, "İstanbul Bibliyografyası", YTsy 64(1938), s 129; Günay Kut - Hatice Jtynur, "Mir'ât-ı İstanbul Üzerine", MÜTADsy 5 (1989), s 271-282; Semavi Eyice, "Mehmed Râif', DBİsLA, V, 362-363 [maddenin yazımında Râif Bey'in oğlu Hakkı Râif Ayyıldız'ın verdiği notlardan faydalanıl-mıştır) Semavi Evice