Muhammed Rıza Agahi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-02-2012

Muhammed Rıza Agahi

Türkistan’da Hive’de yaşamış Türk tarihçisi ve şairi

Hîve yakınlarında Kiyat'ta doğdu

Türkistan'ın büyük şair ve âlimlerinden olan amcası Şîr Muhammed Münis'in yanında yetişti

1829'da onun ölümü üzerine Hîve Hanlığı'nda yüksek bir memuriyet olan mîrâblığa (sulama nazırlığı) getirildi

1839'da, HîVe Hanı Allah Kulu Han'ın emriyle, amcasının yanda bıraktığk Hîve tarihini tamamlamakla görevlendirildi

1851'de hastalığı yüzünden mîrâblıktan ayrıldı ve bundan sonraki hayatını eser telifiyle geçirdi

Hîve Hanlığı'nın 1872'de Rus işgaline uğradığı döneme kadar bizzat şahit olduğu olayları yazan Agehî, aynı zamanda resmî vesikalardan, raporlardan da faydalanmış ve değerli bir külliyat ortaya koymuştur

Âgehrnin Hîve hanları tarihiyle ilgili altı eseri vardır:

1- Riyâzü'd-devle

Allah Kulu Han devri (1825-1842) tarihi olup Rahîm Kulu Sultan döneminin ilk iki yılını da içine alır

2- Zübdetü't-tevârîh

Rahîm Kulu Han'ın şehzadelik ve hanlık zamanından bahseder (1843-1846)

3- Câmiu'1-vuküâti's-sultânî

Muhammed Emin Han (1846-1855)

Abdullah Han (1855) ve Kutluğ Murad Han (1855-1856) devirlerini anlatır

4- Gülşen-i Devlet

Seyyid Muhammed Han tarihidir (1856-1864)

5- Şâhid-i İkbâl

II

Seyyid Muhammed Rahîm Han'ın saltanatının ilk sekiz yılını ihtiva eder (1864-1872)

6- Firdevs-i İkbâl

Amcası Münis'in başlayıp Âgehrnin tamamladığı bu eserin Leningrad'da bulunan ve biri müellif nüshası olan iki yazması, karşılaştırmalı olarak, Munis ve Âgehrnin biyografileri, nüshaların özellikleri, kaynakları ve telif safhalarını ihtiva eden bir girişle birlikte, Yuri Bregel tarafından neşredilmiştir

Shir Muhammad Mira b Münis-Muhammed Rızâ Mîrâb Âgahî, Firdaıus al-Iqbal History of Khorezm, Leiden 1988)

Tamamı Leningrad Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi'nde bulunan bu eserlerden Riyâzü'd-devle ve Zübdetü'l-tevârih'm ayrıca İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde [153] birer nüshası bulunmaktadır

Genellikle Türkçe yazdığı gazel, kaside, mesnevi tarzındaki manzumelerini bir divanda toplayan Agehî

bunun yanı sıra Ravzatü'ş-şafâ, Târih-i Cihângüşâyı Nâdiri, Gülistan, Dürre-i Nâdiri, Yûsufu Züleyhâ, Zübdetü'l-hikâyât ve Kabusnâme gibi birçok Farsça eseri de Çağatay Türkçesi'ne kazandırmıştır

[154]

Bibliyografya

1- Zeki Velidî Togan, Tarihte Usûl, İstanbul 1969

2- M

Şakir Ülkütaşır

“Âgehî”, İTA, I, 140

3- Yuri Bregel, “Âgahi”, El2 Suppl

(İng )

I, 46

[155]

Yetkileriniz

08-02-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Muhammed Rıza Agahi Muhammed Rıza Agahi Türkistan’da Hive’de yaşamış Türk tarihçisi ve şairi Hîve yakınlarında Kiyat'ta doğdu Türkistan'ın büyük şair ve âlimlerinden olan amcası Şîr Muhammed Münis'in yanında yetişti 1829'da onun ölümü üzerine Hîve Hanlığı'nda yüksek bir memuriyet olan mîrâblığa (sulama nazırlığı) getirildi 1839'da, HîVe Hanı Allah Kulu Han'ın emriyle, amcasının yanda bıraktığk Hîve tarihini tamamlamakla görevlendirildi 1851'de hastalığı yüzünden mîrâblıktan ayrıldı ve bundan sonraki hayatını eser telifiyle geçirdi Hîve Hanlığı'nın 1872'de Rus işgaline uğradığı döneme kadar bizzat şahit olduğu olayları yazan Agehî, aynı zamanda resmî vesikalardan, raporlardan da faydalanmış ve değerli bir külliyat ortaya koymuştur Âgehrnin Hîve hanları tarihiyle ilgili altı eseri vardır: 1- Riyâzü'd-devle Allah Kulu Han devri (1825-1842) tarihi olup Rahîm Kulu Sultan döneminin ilk iki yılını da içine alır 2- Zübdetü't-tevârîh Rahîm Kulu Han'ın şehzadelik ve hanlık zamanından bahseder (1843-1846) 3- Câmiu'1-vuküâti's-sultânî Muhammed Emin Han (1846-1855) Abdullah Han (1855) ve Kutluğ Murad Han (1855-1856) devirlerini anlatır 4- Gülşen-i Devlet Seyyid Muhammed Han tarihidir (1856-1864) 5- Şâhid-i İkbâl II Seyyid Muhammed Rahîm Han'ın saltanatının ilk sekiz yılını ihtiva eder (1864-1872) 6- Firdevs-i İkbâl Amcası Münis'in başlayıp Âgehrnin tamamladığı bu eserin Leningrad'da bulunan ve biri müellif nüshası olan iki yazması, karşılaştırmalı olarak, Munis ve Âgehrnin biyografileri, nüshaların özellikleri, kaynakları ve telif safhalarını ihtiva eden bir girişle birlikte, Yuri Bregel tarafından neşredilmiştir Shir Muhammad Mira b Münis-Muhammed Rızâ Mîrâb Âgahî, Firdaıus al-Iqbal History of Khorezm, Leiden 1988) Tamamı Leningrad Şarkiyat Enstitüsü Kütüphanesi'nde bulunan bu eserlerden Riyâzü'd-devle ve Zübdetü'l-tevârih'm ayrıca İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde [153] birer nüshası bulunmaktadır Genellikle Türkçe yazdığı gazel, kaside, mesnevi tarzındaki manzumelerini bir divanda toplayan Agehî bunun yanı sıra Ravzatü'ş-şafâ, Târih-i Cihângüşâyı Nâdiri, Gülistan, Dürre-i Nâdiri, Yûsufu Züleyhâ, Zübdetü'l-hikâyât ve Kabusnâme gibi birçok Farsça eseri de Çağatay Türkçesi'ne kazandırmıştır [154] Bibliyografya 1- Zeki Velidî Togan, Tarihte Usûl, İstanbul 1969 2- M Şakir Ülkütaşır “Âgehî”, İTA, I, 140 3- Yuri Bregel, “Âgahi”, El2 Suppl (İng ) I, 46 [155] Yetkileriniz