Akçe İle İlgili Bâzi Tâbir Ve Deyimler

Akçe ile ilgili bâzi tâbir ve deyimler sunlardir:

Akçe-l Osmâni
Kurustan evvel Osmanli para birimi olarak kullanilan para Osmanli Devleti târihinde ilk defa basilan akçelere bu devletin kurucusunun adina izafeten Osmani ismi verilirdi Bu paranin millî ve husûsî bir unvanla anilmasi ayni zamanda saltanat hukûmetinin tesekkül ettigine dâir bir isaretti Yavuz Selîm Han'in saltanatinin sonuna kadar Osmânî adi kullanildi Fakat devlet me' mûrlarina verilecek maaslarin tâyin ve tahsisinde akçe tâbiri kullanilinca, bu isim kullanilmaz oldu Fakat Akçe-i Osmani tâbiri çok yaygin kullanildi Bir müddet sâdece akçe tâbiri kullanildiysa da, ikinci Osman Han devrinde yeniden on akçelik Osmânî paralar bastirildigi için tekrar kullanilmaya baslandi Eski akçe, dirhemin dörtte biri oldugu hâlde, on akçelik para bir dirhem idi Bundan sonraki devirlerde de, Osmanli altinina husûsî olarak Osmânî denildi

Akçe tahtasi
Sarraflarin ve resmî dairelerdeki veznedarlarin üzerinde para saydiklari tahta Bu tahta ucu açik, kenarli ve ucuna dogru darlasip oluk hâlinde uzun bir tahtadir Genis tarafinda sayilan para oluk kismindan dökülürdü Bâzi akçe tahtalari üzerinde sayilan paralarin, sayilmayan paralarla karismamasi için ayri bir kisim bulunurdu

Akçe farki
Çesitli devletlerin paralarini veya bir devletin çesitli paralarini degistiren sarraflarin, iki paranin degisimi neticesinde hâsil olan farka verilen isim Ayrica, devlet tarafindan iki paranin degisimi netîcesinde hazîneye gelir kayd edilmek üzere alinan farka da bu ad verilirdi Devlet hazînesi vaktiyle bir altin, yüz; mecîdiye, on dokuz kurustan alinir; altin, yüz iki buçuk; mecîdiye de yirmi kurusa satilirdi Alisla satis arasinda görülen fark, devlet kayitlarinda akçe farki adiyla gelir olarak gösterilirdi

Akçe basi
Tanzîmâttan evvel belli vergi ve resimlerden baska sulh zamaninda devlet harcamalarindaki açiklan kapatmak için, imâdiyye-i hazâriyye ve harp zamaninda harbin îcâb ettirdigi paralari bulmak için imâdiyye-i seferiyye ve iânei cihâdiyye adi altinda umûmî olarak tekâlif-i örfiyye denilen bir takim vergiler alinirdi Bâzan da bunlarin yetmeyecegi dikkate alinarak iç borçlanma yoluna gidilirdi Bu sekildeki borçlanma karsiligi olarak re'sülmâl, güzeste ve akçe basi adiyla akçe farkina benzer bir fark ödenirdi Buna akçe basi adi verilirdi Akçe târihiyle yakindan ilgili oldugu için; sikke tecdidi, sikke tagsisi, sikke tashihi tâbirlerini de yazmak faydali olacaktir

Sikke tecdidi
Osmanli pâdisâhlari tahta geçer geçmez ilk is olarak kendi adlarina hutbe okuturlar ve para bastirirlardi Sultan, kendi adina bastirdigi yeni akçeleri tedavüle çikardiginda, selefine ait paralarin tedavülünü yasaklardi Bunun üzerine tedavülde bulunan eski paralar ya hurda gümüs olarak veya devletçe tesbit edilen bir nisbette yeni akçeyle degistirilirdi Ancak yasak uygulamasi bâzan pek kati olmazdi Eski akçe sahiplerine degeri kadar yeni akçe verilirdi Sikke tecdidi ve eski akçe yasagi hazîneye darb hakki ve darb ücretinden ileri gelen bir gelir saglardi Darbhâneler ne kadar fazla gümüs islerse, bu gelir o kadar artardi Bâzan sikke tecdîdiyle birlikte paranin agirligi da düsürülerek tagsis ediliyor, böylece küçük çapta bir devalüasyon yapiliyordu Bâzan sikke tecdîdi sebebiyle yeniçeriler ayaklanirlardi Sikke tagsisi

Akçenin ayar ve agirligini düsürmek demektir Hükümetin karariyla yapilan sikke tagsisi, sikke tecdidinin bir kismidir Bâzan darbhânelerin emirsiz ve izinsiz olarak da sikke tagsisine gittikleri ve paralarin agirliklarindan çaldiklari görülürdü Bu yüzden pâdisâhin emriyle pek çok darbhâne kapatilirdi Sikke tashihi
Resmî veya gayri resmî akçe tagsisleri, piyasada sikintiya sebeb oldugu, savas veya baska bir sebeple acele tedbir alinmadigi zamanlarda akçe kirpiciligi zuhur ederdi Bunu çogu zaman sarraflikla ugrasan gayri müslimler, özellikle yahûdîler paralarin kenarini kirparak gümüsünü çalarlardi Bu kargasaliga son vermek için pâdisâhlar, sikke tecdidinde yaptiklarini sikke tashihi adiyla yaparlardi Sikke tashihinde yeni akçeler ya eski ayar ve agirlikta veya bir mikdâr agirligi düsürülerek tedavüle çikarilirdi

Gerek sikke tecdîdi, gerek sikke tagsîsi ve gerekse sikke tashihi suretiyle yapilan akçe ayarlamalari netîcesinde esya fiyatlari arttigi gibi, altin paralarin rayiçleri de yükselirdi Bu sebeble önemli para ayarlamalari yapildiginda esya fiyatlari yeniden tesbit edilir ve umûmî narh cetvelleri yayinlanirdi

1584 ayarlamasindan sonra Koca Sinan Pasa, böyle bir narh listesi çikartmisti 1600'de bu liste üzerinde degisiklik yapilmis, 1641 sikke tashihinde yeni bir narh listesi düzenlenmisti