![]() |
Bir Fransızın Gözüyle |
![]() |
![]() |
#1 |
Prof. Dr. Sinsi
|
![]() Bir Fransızın GözüyleBir Fransızın Gözüyle İstanbul ve Osmanlı İnsanı İstanbul şehri ve Osmanlı insanı hakkında şimdiye kadar çok şey söylendi ve çok şey yazıldı ![]() yaşadığı en büyük ve en gösterişli yer olması yanında dünyanın yönetildiği bir merkez olma özelliğini de taşıyordu ![]() yığın insan bu cazibe merkezine geliyor, çevreyi ve burada yaşıyanları gözlemliyordu ![]() Şehri süsleyen, hepsi birer sanat şaheseri yapılarla etrafa huzur ve sükun dağıtan insanlar tarihcilerin seyahat notlarına konu oluyordu ![]() yola çıkarak, asılsız iddialarla karalanan bir tarihin aslında nekadar berrak olduğunu görmek hiçde zor değil ![]() insanı ve İstanbul u sadece gözlemlerinden yola çıkarak objektif bir şekilde kaleme alan seyyahlardan biri de Fransız Edebiyatının en ünlü yazarlarından olan Gerard de Nervaldır ![]() 19 ![]() ![]() dallarda verdiği ürünlerle 135 yıldır okunagelmektedir ![]() Ama onu en popüler yapan şey gezi notlarıdır ![]() otoriteleri tarafından "Deha ve delilik sınırı üzerinde yaşayan sanatkar" olarak nitelendirilen yazar, kendi zamanında en çok seyahat eden kişiler arasında yeralmıştır ![]() Hayran kaldığı şark topraklarındaki gözlemlerini detaylı bir şekilde kaleme alan yazar, istanbul a da birçok kez gelmiştir ![]() ![]() İstanbul hayatı ve Osmanlı insanı hakkında bize güvenilir bilgiler sunmaktadır ![]() Osmanlı ülkesine ayak basan yazarı ilk şaşırtan konu, çok uluslu bir yapıya sahip olan bu devletin içinde barınan; farklı kültüre , millete ve dine sahip insanların kardeşce yaşamalarıdır ![]() Bu duygularını da şu şekilde ifade etmiştir; - "İstanbul tuhaf bir şehir ![]() millet bir arada yaşıyor ve birbirlerinden nefret etmiyorlar ![]() Türkler,Ermeniler,Yahudiler ve Rumlar aynı topraklarda yaşayan insanlar olarak birbirlerine gösterdikleri tahammül ve müsamahayı bizde çeşitli vilayet veya partilere mensup insanlar arasında göremeyiz ![]() Yazılarında zaman zaman Avrupa ve Osmanlıyı kıyaslamayı da ihmal etmeyen yazar, devletin diğer milletlere gösterdiği derin goşgörüyü de sık sık vurgulamıştır ![]() bir manzara - "Galata sur kapısını geçtikten sonra bizimkilere benzer kahvehanelerle karşılaşıyoruz ![]() Masaları Ermeni ve rum gazeteleriyle dolu ![]() dillerde beş altı tane gazete çıkıyor ![]() gazeteleri de ayrı ![]() İstanbul u dikkatli gözlemleyen hemen her kişiyi şaşırtan bazı detaylar vardır ![]() mezarları ve mezartaşlarını bakalım yazarımız nasıl anlatıyor ![]() - "Boğazda son derece güzel ve serin bir yerdeyiz ![]() gerek yok sanırım ![]() ve zevk alınacak sahaları mezarlıklardır ![]() ağaçların arasında, şuradan buradan güneş ışınlarının sızıp renklendirdiği, sıra sıra beyaz hayaletler var ![]() insan yüksekliğinde, mermerden yapılmış mezartaşlarıdır ![]() Başları sarıklı, üzerleri yazılı mezar taşlarıdır ![]() biçimi, ölünün hayattayken işgal ettiği mevkii , sosyal seviyesini veya mezarın eskiliğini belli ediyor ![]() bazıları son modaya uygun ![]() koparılmış ![]() ait ![]() ![]() mezarlarında da sütun taşlar var ![]() gül veya demet şeklinde bir süs bulunuyor ![]() oyma şeklinde çiçeklerle süslenmişler ![]() Osmanlı ülkesine gelen her gayrimüslimin görmeyi arzuladığı en önemli kişi hiç şüphesiz Osmanlı Padişahıdır ![]() için kimi zaman Cuma selamlıklarına , kimi zaman da At Meydanındaki etkinliklere katılırlar, Yazarımız da bir Cuma selamlığı öncesi tüm dikkatini toplayarak padişahı gözlemliyor ![]() zengin bir şatafat içinde bekliyor Osmanlı Padişahını; ama görülen o ki hiçte kafasında canlandırdığı gibi biriyle karşılaşmıyor ![]() - "Limana doğru inerken mütevazi bir fayton içinde sultanın geçişini gördüm ![]() arabaya iki at koşulmuştu ![]() düğmeli sade bir redingot vardı ![]() redingot gimeye başlamışlardı ![]() ayıran tek özellik, fesinin üzerindeki pırlantalı imparatorluk nişanıyıdı ![]() Bu merasim sonrası Pera ya (Beyoğlu) ilerleyen padişah ve maiyeti bir tekkeyi ziyaret ederler ![]() olay yazarımızı fazlasıyla şaşırtmıştır ![]() bu dereceye varan bir din hoşgörüsü beklememektedir ![]() - "Sultan Pera caddesine gelmişti ![]() Burada bulunan bir tekkeye girdi ![]() in mezarıda buradadır ![]() ( Humbaracı Ahmet Paşa) Biz tekkenin kapısında beklerken başlarında Rum rahiplerin bulunduğu bir cenaze alayı göründü ![]() Alay şehrin dışına doğru ilerliyordu ![]() ![]() rahiplere yol değiştirmelerini, padişahın çıkmak üzere olduğunu ve bir cenaze ile karşılaşmasının hoş bir şey olmayacağını söylediler ![]() ![]() ile başrahip muhafızların reisine hitap etti ![]() sonra yollarına devam ettiler ![]() çıksaydı, cenaze alayı değil sultan bekleyecekti ![]() da bütün dinlere karşı büyük müsamaha vardır ve bu olayı buna misal olarak kaydediyorum ![]() Yazarımızı şaşırtan diğer bir konu ise kendi tabiriyle, "Avrupalı yazarların hayallerinde abarttıkca abarttıkları" , padişahın evlilik yaşamı ve harem meselesidir ![]() da yakın çevresinin anlattıkları ve bizzat kendi gözlemledikleri ile meselenin hiçte duyduğu gibi olmadığını gören yazar bu meseleyi de şu şekilde kaleme almıştır ![]() - "Sultan bütün imparatorluk içinde kanuni yoldan evlenme hakkından mahrum olan tek insandır ![]() Çünkü bazı ailelerle bu şekilde bir bağ kurmasının bu ailelere büyük nüfuz kazandıracağından korkuyor, bunu istemiyorlar ![]() Bir yabancı kadınla da evlenemiyorlar ![]() olmak şartıyle her müslüman erkeği dört kadınla evlenme hakkına sahip olabildiği halde, padişah bu haklardan mahrumdur ![]() Kadın sultanlar vardır ama bunlara meşru karısı denemez ![]() Çünkü bunlar aslında birer esirdirler ![]() bütün Türk,Ermeni,Rum, Musevi ve Katolik kadınlar hür oldukları için hareme alınmazlar ![]() ve imparatorlukla resmi ilişkisi bulunmayan ülkelerden toplanırlar ![]() - Arkadaşım bana sarayda bulunan kadınların sayısını da söyledi ![]() ![]() hareminde sadece otuz üç kadın var ![]() tanesi gözdesidir ![]() oda hizmetçisidir ![]() ![]() Herşeyin maddiyat olduğunu sanan ve herşeyde kendi menfaatlerini ön plana çıkaran bir anlayışın aksine, yardımlaşma ve kardeşliği topluma benimsetmiş bir toplulukla karşılaşmak Avrupa insanını herzaman heyecanlandırmıştır ![]() insanları aşıp hayvanları bile kapsaması, onların hemen hiç görmedikleri birşeydir ![]() sonra bakalım yazarımız neler hissetmiş ![]() - "Geniş bir sahayı kaplayan Topcu Kışlasının etrafını alan bu korudan çıkınca kendimi Büyükdere yolunda buldum ![]() uzanıyor ![]() pek ayrı bir şey değil ![]() sabırsızca bekleşiyordu ![]() taşıdığını gördüm ![]() omuzlarına almışlardı ![]() atar gibi havlamaya başladılar ![]() bulundukları yerden ileriye doğru fırladılar ![]() sırıklarla onları gruplara ayırmaya çalışıyorlardı ![]() bulunan bir italyan bana " Köpekler için özel olarak yemek pişiriliyor, bu hayvanlar hiç te talihsiz değil ![]() dedi ![]() cami ve çeşme yakınlarında sırf hayvanların faydalanması için havuzlar yapılmış ![]() - Bir kahvehaneye geliyoruz ![]() Fransız usulüde , tam Avrupai bir yer ![]() şey , insandan hiç kaçmayan üç dört leyleğin masaların aralarında dolaşıp durmalarıdır ![]() bu leylekler yanınıza sokulur ve birer soru işareti gibi orada dikilirler ![]() üzerine rahatça uzatarak şekerinizi alabilirler ama buna cesaret edemiyor ve sizin vermenizi bekliyorlar ![]() masa dolaşıp şeker ve bisküvi topluyorlar ![]() - "Tekke avlusuna girince birsürü köpek gördük ![]() dağıtıyorlardı ![]() bol miktarda bağış yapıyorlardı ![]() ile gölgeli duvarları tahtadan yapılmış boyalı kuşluklarla doluydu ![]() ![]() Ve kuşlar bu yarı hazır yuvaları benimsiyor, sahipleniyor, hiç korkmadan , aç kalmak endişesi duymadan yaşayıp gidiyorlar ![]() Osmanlı insanının ruh haletini ve sanat anlayışını yansıtan son derece estetik cumbalı evler ve bunların süslü ayrıntıları her göreni cezbederken, son dönemlerde ortaya çıkan Avrupai özenti ve taklitcilik anlayışı ile bu kültürün terkedilmesi de başta batılılar olmak üzere birçok kişinin tepkisini çekmiştir ![]() şöyle anlatılmaktadır ![]() - "Tanzimat Osmanlıya fes giydirmiş, onu yakasına kadar düğmeli bir regingot içine hapsetmişti ![]() Evlerin süsünü de kaldırmıştı ![]() tavanlar veya stalaktitler, oymalar, sedir ağacından işlemeli sandıklar yapılmıyordu ![]() silme kornişli duvarlar alıyordu ![]() alelade resim, birkaç saksı, hepsi bukadar ![]() Uzun yıllar birçok topluluğu barış ve hoşgörü içinde yöneten bu devleti, yıpratma adına ortaya atılan iftiralardan biri de Osmanlı Devletinin sanata ve sanat eserlerine olan bakış açısıydı ![]() ve sanat eserlerini de hoş görmediği şeklinde yanlış düşüncelerle başkente giden yabancılar, büyük meydanlarda tüm ihtişamıyla duran anıtları ve elinde kamışıyla değişik sanat dallarına imza atan sanatcıları görünce tüm duyduklarının yanlış olduğunu anlamakta gecikmediler ![]() konu da bu insanların önceki devletlere ve kültürlere ait eserleri koruma hassasiyetleriydi ![]() At meydanında yazarın düşündükleri - "Bayram sabahı güneş doğarken gemilerden ve bütün hisarlardan atılan toplar şehri inletti ![]() Bin minareden yükselen ezan sesleri her tarafta yankılandı ![]() Bu sefer merasim yeri At Meydanı idi ![]() ![]() nun hatıraları ile meşhurdur ve meydanda onlardan kalan abideler vardır ![]() kaidesi heykel kabartmalarla doludur ![]() durmaları , Türklerin, biz Avrupalıların zannettiği gibi heykel düşmanı olmadıklarını ispat ediyor ![]() Yabancıların yanlış bildiği bir başka konu da müslümanların dini inanışlarıdır ![]() Kulaktan duyma karalamalarla, müslümanlar ve onların yaşantılarını çok yanlış bilen bu kişiler gibi yazarımızda karşılaştığı manzaralar karşısında ister istemez kendi toplumuyla Osmanlı teb asını kıyaslamak zorunda kalmış ve karşı karşıya kaldığı bu gerçeği itiraf etmekten çekinmemiştir ![]() - "Müslümanları çapkınlıkla ve bazı adetlerini saçmalıkla suçlamak ve tarif etmek, bence hatadır ![]() ki hüküm verirken bu farkı gözetemiyoruz, nispeten daha bozuk ahlakımızla onlar hakkında hüküm veremeyiz ![]() eşi arasındaki münasebeti, hatta namusluluğu hesaba katsaydık, bizim 18 ![]() inanmaz, doğruyu anlamış olurduk ![]() Osmanlı Devleti içinde farklı dinlere mensup insanlar birarada yaşamaktadır ![]() Böyle bir manzara dünyanın başka hiç bir ülkesinde mevcut değildir ![]() bukadarının da olabileceğini kesinlikle düşünmemiştir ![]() da oturan yazar o bayram sabahında caddeye adım atar atmaz bakın neler görmüştür ![]() - "Pera da oturan Avrupalıların çoğu bu bayram kalabalığına katıldı ![]() , diğer dinlerden olanlar da Müslümanların merasimlerine iştirak ederler , onlarda bayram yaparlar ![]() kalben katılmayanlar için bile bu bir bayramdı ![]() Herkesin aklında yardımlaşmanın bir sınırı vardır ![]() manzarası insanı şaşırtan bu tuhaf ülkede yardımlaşmanın boyutları da elbette akılları zorlayacak boyutlardadır ![]() O bayram günü, bayram namazı sonrası, At Meydanında meydana gelecek olaylar merasimi izleyen yabancıların neredeyse küçük dillerini yutmalarına sebep olacaktır ![]() dinleyelim ![]() - "Kurban kesiminden sonra herkes yiyecek ve içeceklere yöneldi ![]() kızartmalar ve halkın en çok sevdiği kebaplar pek boldu ![]() Bunlar halka ücretsiz dağıtılıyordu ve bunların parasını zengin kişiler ödüyorlardı ![]() sofraya oturur ikram görürdü ![]() evlerine gelen insanların dini, ırkı ve sosyal durumları ne olursa olsun kendi varlık durumlarına göre ziyafet verirler, memnun etmeye çalışırlar ![]() Osmanlı Ülkesine gelerek burada yaşayan insanları ve onların davranışlarını gözlemleyen ve gördükleri karşısında hayran kalan her kişinin, böyle bir ahlaki yapının oluşmasına sebep olan dini yapıdan etkilenmemeleri mümkün değildir ![]() ve temizliği ile yaşayan dervişler de yazarın dikkatinden kaçmamıştır ![]() bakalım ![]() - "İstanbul da dervişlerin ibadetleri ve ibadet şekli bana çok tesir etti ![]() her dilde geçerlidir ![]() kendileri gibi dönmeye mecbur etmiyorlar ![]() onlar için Allaha şükretmenin , Onun büyüklüğünü ifade etmenin en ince ve en yüce şeklidir ![]() Görüldüğü üzere Fransız Edebiyatının güçlü kalemlerinden Gerard de Nerval , hiçbir etkide kalmadan, sadece kendi gözlemlerinden yola çıkarak bu seyahatnameyi en gerçekci şekilde kaleme almıştır ![]() - Devrinin otoriteleri tarafından " Bir yol açıcı, temiz, akıcı usluba bir örnek ve hayal gücünde gizli gerçekleri sezip görmekte eşsiz bir yazardır ![]() gezgincimizin ilginç seyahat notları umarız ki kendi geçmişini bilmeyen ve acımasızca eleştirmekten de kaçınmayan bir kısım insanlarımıza ufuk olur ve onları geçmişlerini daha detaylı incelemeye sevkeder ![]() noktaladığı cümlelerle bitiriyoruz ![]() - "Ben İstanbul u tarif işine girişmiyorum ![]() İstanbul un sarayları camileri hamamları kıyıları çok yazıldı ![]() Çok anlatıldı ![]() şeyler hakkında bir fikir vermek istedim ![]() beri Avrupa ile Asyayı birleştiren tılsımlı ve adeta kutsal bir mühürdür ![]() Kaynak:Osmanlı araştırmaları |
![]() |
![]() |
|