Osmanlılarda Mevlid Törenleri

Prof Dr Mehmet Şeker


Sultanahmet'te Mevlid


Osmanlı teşrifatında Hz Peygamber'in doğum günü kabul edilen 12 Rebiülevvel'de düzenlenen törenlerin başlangıcı hakkında kesin bilgi yoktur Bazı vakfiyelerdeki kayıtlardan hareketle bunu Osman Gazi'ye kadar götürenler varsa da genel görüş, bu törenlerin Kanunî Sultan Süleyman döneminden itibaren saray protokolünde yer almaya başladığı ve III Murad zamanında tamamen resmîleştiği şeklindedir


Mevlid törenlerini saray, konak ve evlerde yapılanlarla padişahın katıldığı mevlid alayı denilen merasim yürüyüşünün ardından bir selatin camisinde yapılanlar olmak üzere iki grupta ele almak mümkündür Topkapı Sarayındaki törenlerin bazen Ağalar caminde, bazen da Çinili Köşk'te sonraki yıllarda ise başta Sultan Ahmed Cami olmak üzere Eminönü Valide Sultan, Eyüp Sultan, Beyazıt, Nusretiye ve Yıldız camilerinde gerçekleştirildiği bilinmektedir Mevlid gününden önce protokole dahil devlet adamlarına davetiyeler gönderilir, ne zaman hangi camide hazır bulunacakları bildirilerek davetlilerin tören kıyafetleriyle belirtilen saatte yerlerini almaları sağlanırdı Osmanlı teşrifatında padişahın, merasim erkanı ve muhafızlarının katılımıyla saraydan belli bir güzergahı takiben başka bir yere gidiş gelişini ifade etmek için "alay" kelimesi kullanıldığından mevlid okunacak camiye gidip gelmesine de "mevlid alayı" deniliyordu Ancak bu tabir zamanla daha geniş anlamda kullanılıp Rebiülevvelin on ikinci günü sarayda ve camide yapılan törenlerin tamamını kapsamına almıştır


Mevlid alayı camiye yaklaştığında müezzin mahfilinde Feth sûresi okunmaya başlar, sûre tamamlandığı sırada padişahın mahfil-i hümayuna geldiğini belli etmek için kafesin küçük penceresi açılır ve cemaat ayağa kalkarak bulunduğu yerde saygıyla eğilirdi Müezzin mahfilinde "muarrif" denilen görevlinin Hz Peygamber'in özelliklerini belirten "ta'rîf"i okumasının ardından Ayasofya ve Sultan Ahmed camilerinin vaizleriyle o caminin vaizi sırayla kürsüye çıkıp kısa birer vaaz verirlerdi; kendilerine de kürsüden indikten sonra bazı armağanlarla birlikte birer samur kürk veya ferace hediye edilirdi Ayrıca her vaizin kürsüye çıkışı sırasında cemaate şerbet ve buhur sunulurdu Ardından Süleyman Çelebi'nin Mevlid'inin okunmasına başlanır ve birinci mevlidhan ilk bahri bitirip kürsüden inince kendisine hil'at giydirilirdi İkinci mevlidhan "Geldi bir ak kuş kanadıyla revan / Arkamı sığadı kuvvetle heman" beytini okurken herkes hürmeten ayağa kalkardı Bu esnada mahfıl-i hümayun tarafında perde arkasında bekleyen müjdecibaşı Mekke emîrinin gönderdiği mektubu sadrazamın önüne koyar, sadrazamın işaretiyle reisülküttab onu alarak müjdecibaşıyla birlikte padişahın huzuruna girerdi Dârussaâde ağası da mektubu kesesinden çıkarıp kendisine geri verir, o da okurdu Daha sonra aynı zamanda Haremeyn nazırın olan Dârüssaâde ağasına samur kürk, reisülküttab ile müjdecibaşıya hil'at giydirilirdi Ardından padişah Medine'den gönderilen hurmanın bir miktarını peşkir ağası eliyle sadrazama yollar, o da birkaçını alıp bir ikisini şeyhülislama verdikten sonra kalanını vezirlere ve orada bulunan diğer devlet erkanına dağıttırırdı; bu iş tamamlanınca peşkir ağasına bir miktar bahşiş verilirdi


İkinci mevlidhan okumasını bitirip kürsüden inince hil'atini ve armağanlarını alır, yerine üçüncü mevlidhan çıkardı Bu sırada Sultan Ahmed Cami'nin mütevellisi sadrazamın Ayasofya Cami'nin mütevellisi şeyhülislamın, diğer vakıfların mütevellileri de vezirlerle defterdar, nişancı gibi devlet büyüklerinin ve ulemanın önüne şeker tablaları koyar, zamanı gelince de derecelerine göre zağarcıbaşı Saksoncubaşı, muhzır ağa ve diğer ocaklılar bunları kaldırırdı Üçüncü mevlidhanın ve arkasından mevlid duası yapan duahanın kürsüden inip hil'at ve hediyelerini almalarından sonra tören tamamlanırdı Sadrazam ve yüksek rütbeli devlet ricali camiden çıkıp atlarına binerek abdest çeşmelerinin önündeki alanda padişahı selamlamak üzere beklerlerdi Padişah da yine at üstünde bekleyenlerin önünden geçerken selamlanır ve alkış çavuşlarının alkışlarıyla uğurlanıp yine geldiği yoldan mevlid alayı ile saraya dönerdi Sadrazam ve şeyhülislamla diğer devlet büyükleri de kendi maiyetleriyle ve daha küçük çaplı törenlerle konaklarına giderlerdi



http://wwwsonpeygamberinfo/Osmanlileri-_252html