İmam Buhâri

İmam Buhâri
Hadis bilginlerinin ileri gelenlerinden biri
Ebû Abdullah Muhammed b Ismâil b Ibrâhim b el-Mugîre b
Berdizbeh el-Cûfî el-Buhârî
Mugire b Berdizbeh, Buhara Valisi Yemân el-Cûfi'nin
araciligiyla müslüman olmustur Bu nedenle Cûfi'ye nisbet
edilmistir Buhârî'nin babasi ve dedesi hakkinda pek bilgimiz
yoktur
Muhammed el-Buhârî, 13 sevvâl 194 h/21 Temmuz 810
tarihinde Cuma günü Buhara'da dogmustur Bundan dolayi da
Buhârî nisbetiyle anilmasina sebep olmustur Buhârî, henüz
bebek iken babasi vefat etmis, kardesi Ahmed'le birlikte yetim
kalmistir Annesinin terbiyesi altinda büyümüs, küçük yasta
Kur'an'i ezberlemis ve Arapça ögrenmistir Babasindan kalan
servet onun hiç kimseye muhtaç olmadan ilim ögrenmesinde
yararli oldu On bir yasinda hadis ögrenmeye basladi Onalti
yasinda annesi ve kardesi Ahmed'le birlikte hacca gitti Annesi
ve kardesi Buhârâ'ya dönerken, kendisi ilim ögrenmek
istegiyle Mekke'de kaldi (210 h/825)
Onsekiz yasinda "Kitâbu Kadâya's-Sahabe ve't-Tâbiin" ile
"et-Târîhü'l-Kebîr" adli eserlerini yazdi ilim ögrenmek için
sam'a, Misir'a, Basra'ya, Bagdat'a gitti Bu amaçla alti yil
Hicâz'da kaldi Buhârî, hadis ögrenmek ve nakletmekle
kalmadi siirle de ilgilendi Ancak fazla siir yazmadi Savas
sporlarina ilgi duydu, ata bindi, ok atti
Akranlari Buhârî'den övgüyle bahsederler Onu övenler
arasinda büyük muhaddis imam Müslim'de vardir Buna
ragmen, Buhârî'nin üstünlügünü çekemeyenler fitne
çikarmaktan geri kalmadilar Buhârî'nin "Kur'an mahluktur"
düsüncesini savundugunu yaydilar Bu dedikodulardan
rahatsiz olan Buhârî, memleketi Buhâra'ya gitti Burada da
rahat edemedi Buhârâ emiri ile arasi açildi Buhara Emiri
Halid Ibn Ahmed, çocuklarina Câmiu's-Sahîh'i ve et-Tarih'i
okutmasi için Buharî'yi konagina çagirir fakat Buharî, bu
teklifi kabul etmez ilim meclIslerinin herkese açik
oldugunu,isteyenin gelerek yararlanabilecegini, ilmi valinin
konaginin duvarlari arasina hapsedemeyecegini bildirir Bu
olay üzerine Ahmed Ibn Hâlid, onu Buhara'dan sürer Buhârî,
Buhara'dan ayrildiktan sonra Semerkand'a gider Hartenk
köyünde bulunan akrabalarinin arasina yerlesir
Semerkand'lilar, Buhârî'den yararlanmak isterler Bir heyet
gönderip Semerkand'a gelmesi ricasinda bulunurlar Buhârî,
Semerkand'a gitmek için hazirlik yapmaya baslar ancak bu
arada hastalanir ve Ramazan Bayrami gecesi vefat eder (30
Ramazan 256 h/31 Agustos 869) Cenazesi, bayram günü
ögleden sonra kilinarak Hartenk'e defnedilir
Imam Buhârî keskin bir zekâ ve ezberleme yetenegine sahipti
Herhangi bir seyi ezberlemesi için ona bir defa bakmasi veya
onu bir defa dinlemesi yeterliydi Bagdatlilarin ve
Semerkandlilar'in O'nun zekâ seviyesini denemek için
sorduklari sorular bunu göstermesi bakimindan önemlidir
Gezileri sirasinda dinlediklerini yazmamasi ve kendisine
takilanlara, dinledigi bütün hadIsleri ezberden okumasi da
dikkat çekicidir O ayni zamanda çok hadis ezberlemekle de
söhret bulmustu
Ince yapiti uzun boylu idi ihtiyarliginda çok halim selim
görünüslü olmustu Sert yaratilIsli degildi Yumusak huyluydu
ilim konusunda çok dikkatli idi Dayanaksiz konusmak
istemezdi Baskalari hakkinda gayet yumusak bir dil
kullanirdi Derdi ki, "Hiçbir kimseyi giybet etmemis olarak
Allah (cc)'a kavusmayi arzu ediyorum" Rical bilgisi
herkesten çok olmasina ragmen cerh ettigi (zayifligini ortaya
koydugu) raviler hakkinda bile asagilayici tabirler
kullanmazdi Yalanciligi bilinen birisi için "fîhi nazar (bunda
ihtilaf vardir)", "seketû anhu (sikaligi konusunda âlimler
sustular)" derdi O'nun bir adam hakkinda en agir sözü
"münkerü'l-hadis (hadisi alinmaz)" terimidir
Kütübü sitte müelliflerinden en-Nesâî, Buhârî'yi bizzat
görüstügü seyhler arasinda saydiktan sonra söyle demistir:
"O, sika, inanilir, akilli bir muhaddistir Islâm tarihinde ilk
defa sahih kitap yazan odur" Bazi âlimler onun için söyle
derler: "Buhârî, Allah (cc)'nun yeryüzünde yürüyen
ayetlerindendir" Necm b el-Fazl diyor ki: "Rüyamda
Rasûlullah (sas) efendimizi gördüm Bir köyden çikmis
gidiyordu ve arkasindan imam-i Buhârî de onu takip
etmekteydi O bir adim atinca Buhârî de bir adim atiyor ve
ayagini Rasûlullah (sas)'in ayagini bastigi yere basiyordu
Kitabini da her bakimdan ona nisbet ediyordu"
Buhârî ilmiyle amel eden bir insandi Islâmî sinirlara uymada
asiri derecede titizdi Helâl ve haram konusunda duyarli idi
Hadis ilmine hizmet, bu yolla Allah (cc)'in rizasini, Rasûlullah
(sas)'in sefaatini kazanmaktan öte bir amaç tasimiyordu

Babasindan kalan mirasi bile bu yolda harcamisti
Cömertligiyle söhret bulmustu, yardim ettiklerine Allah rizasi
için elini uzatiyordu Çok Kur'an okur, çok nafile namaz
kilardi Rivayete göre her üç günde bir Kur'an'i Kerîm'i
hatmederdi Gecenin bir kismini uykuyla geçirirdi Sürekli
geceleri uykusundan kalkip, kandilini yakar, hadis tahric
ederdi Yahut yazdiklarina isaretler koyar, üzerinde
düsünürdü Seherden önce uyanir, gece namazi kilar; sonra
Kur'an'in üçte birini okurdu Ramazanda ise terâvihten sonra
Kur'an'in üçte birini okumaya devam ederdi
Buhârî'nin kendi ifadesine göre hadis aldigi hocalarinin sayisi
binden fazladir Hadis yazdigi seyhlerine ait senetleri de
bildigini, senedi zayif rivayetlere itibar etmedigini belirtir
Hocalarinin baslicalari sunlardir:
· · Ahmed b Hanbel
· · Ali b el-Medinî
· · Yahya b Maîn
· · Ismail b idris el-Medînî
· · Ishak b Rahuyeh
Bunlarin disinda su isimleri de görüyoruz;
· · Mekkî b ibrahim el-Belhî
· · Muhammed b Selam el-Bikendi
· · Ibrahim b el-Es'as
· · Ali b el-Hasan b Sekîk
· · Yahya b Yahya
· · Ibrahim b Musa el-Hafiz
· · Süreyc b en-Numan
· · Ebu Asim en-Nebil es-Seybânî
· · Muhammed b Abdullah el-Ensârî
· · Abdullah b Zübeyr el-Hamidî
· · El Mekrî, Abdülaziz el-Üveysî
Ögrencileri arasinda da en meshurlari sunlardir;
· · Ebu isa et-Tirmîzî
· · Muhammed b Nasru'l Mervezî
· · Ibni Ebi Dâvud
· · Müslim b Haccac ve en-Nesâi
Câmiu's-Sahîh; Islâm'in ilk dönemlerinde hadIslerin Kur'an'la
karismasi söz konusu oldugundan hadIslerin yazilmasi
yasakti Sonralari Kur'an-i Kerîm, kitap haline getirilip,
çogaltildi oria bir seyin karismasi engellendi Sahabe nesli
bütünüyle vefat etmis, Islâm ülkeleri genIslemis, degisik
düsünceler ortaya çikmisti Bu tür nedenlerle hadIslerin
toplanmasinin yararli olacagina inanildi ve hadIslerin
tedvinine baslandi
HadIslerin toplanmasina Tabiun döneminde baslanmistir
imam Mâlik* (179 h/195) Hz Peygamber (sas)'in
hadIslerine Sahabe ve Tabiun kavillerini ekleyerek Muvatta'yi
tasnif etmistir imam Mâlik'ten sonra da hadis konusunda
çalismalar yapildi Buhârî'nin Câmiu's-Sahîhi meydana
getirmesi iki sebebe dayanmaktadir Bunlarin birincisi,
hocasinin kendisinden böyle bir istekte bulunmasi, ikincisi de
kendisinin görmüs oldugu bir rüyadir
Buhârî, sahih adiyla anilan ve içerisine sadece kendince sahih
oldugu sabit olan hadIsleri koydugu kitabini yazmakla
hükümlerin kaynaklarini bulmada önemli bir hizmeti yerine
getirmistir imam Buhârî ayrica bu eserle kendisinden önce
yasamis mezhep imamlarinin dayandigi temellerin saglam
oldugunu, hiç birinin kisisel görüsle fetva vermedigini ortaya
koydu Ondan sonra gelen muhaddIsler, hadis çalismalarinin
sinirlarini az çok belirlemis oldular ilim adamlari Buhârî'nin
eserine büyük önem verdiler Özellikle sahih hadis konusunda
onun eserinin ortaya koydugu gerçekleri ve sartlari kabul
ettiler, örnek aldilar O, hadiste odak ve hareket noktasi
olarak degerlendirildi
Buhârî, bu eseri meydana getirirken çok titiz davrandi
Eserine aldigi hadIsleri, alti yüz bin hadisin içinden seçti
Sahih hadIslerin disinda kalan diger hadIsleri eserine almadi
Eserin kabarmasini önlemek için sahih hadIslerin bile bir
kismini almamistir Câmiu's-Sahih'te yer alan hadIslerin sayisi
yedibinikiyüzyetmisbestir Bazi hadIsler degisik kitaplarda
geçmektedir Mükerrerler çikarildiktan sonra geriye kalan
hadis sayisi dört bin'dir

Câmiu's-Sahih'te hadIsler konularina göre kitaplara, her
kitap da kendi arasinda bâblara ayrilmistir Eserde, üzerinde
ihtilaf edilmeyen hadIslere yer verilmis, râvilerin güvenilir
olmasi hususunda titiz davranilmistir Râviler birbirine
baglanarak ilk kaynaga kadar götürülmüstür HadIsleri bazi
titiz ölçülere vurduktan sonra sahih kabul edip, uymayanlari
reddetme çigirini açan Buhârî olmustur O'ndan sonra gelen
âlimler bu yoldan giderek sahih hadIsleri zayif ve uydurma
olanlarindan ayirmaya devam etmIslerdir Sahih hadis kitabi
yazanlar çok olmakla beraber Buhârî kadar titizligi ileri
götüren olmamistir Hadis kabulünde kendine has çok dar bir
yolda tek olmasi onun Islâm ümmeti arasinda müstesnâ bir
söhret ve güven kazanmasina sebep olmustur
Sahih'in nerede telif edildigi hususunda degisik görüsler
vardir Buhârî, hadis almak için gittigi her yerde eserini telife
çalismistir Hayati seyahatlerle ve ilim yolunda geçen bir
insanin onalti yillik çalismasinin mahsulü olan bu eserin telifini
bir yere baglamak mümkün degildir
Câmiu's-Sahih'te yer alan kitap (bölüm) sayisi doksanyedi,
bâblarin sayisi üçbindört yüzelli kadardir Üç râvili hadIslerin
sayisi da yirmi ikidir Degisik senetle gelen hadIsler Sahih'te
yer almaktadir Ancak ayni senet ve ayni metinle birden fazla
yerde zikredilen hadIslerin sayisi yirmi üç kadardir
Kur'an'dan sonra ana kaynak olan Buhârî'nin Sahih'i ile
Müslim'in eserine Sahih adi verilmektedir ikisine birden
"Sahihayn " denilir Diger dört hadis kitabina da "Sünen ",
alti hadis kitabinin tümüne birden "Kütübü Sitte"
denilmektedir
Buhârî'nin bu eserine ait bir çok serh yazilmis ve üzerinde
çalismalar yapilmistir En meshur serhleri, Aynî'nin Umdetu'l-
Kari, Askalani'nin Fethu'l-Barî ve Kirmâni'nin Kevâkibü'd-
Derârî, adli eserleridir
Câmiu's-Sahih disinda, su eserleri vardir:
· · Tarihu'l Kebir: Hadis ricaline ait önemli bir eserdir
Sahasinda ilk yazilanlardandir Buhârî bunu henüz onsekiz
yasinda iken Rasûlullah (sas)'in kabri basinda mehtapli
gecelerde yazmistir Haydarabad'ta 1941-1954 tarihlerinde
dört cilt,1959-1963 tarihlerinde üç cilt halinde basilmistir
· · Târihu'l-Evsât: Tarihu'l Kebir'in kisaltilmisidir Bazi
yazma nüshalari mevcuttur Ibni Hacer Tehzibû't-Tehzib isimli
eserinde bundan nakiller yapmistir
· · Tarihu's-Sagîr: Tarihu'l Kebir'in bir özetidir 1325 yilinda
Zuafâü's-Sagîr ile birlikte Hindistan'da basilmistir Kitâbu
Zuafâü's-Sagîr: Zayif ravilerin hallerinden bahseder
Hindistan'da 1323 ve 1326 tarihlerinde basilmistir
· · Et-Tarihu fi Ma'rifeti Ruvati'l-Hadîs ve Nükâti'l Âsâr
ve's Sünen ve Temyizü Sikatihim min Züafâihim ve Târihu
Vefâtihim: Küçük bir risâledir
· · Eet-Tevârîhu'l Ensâb: Bazi sahIslarin özel hallerinden
bahseder
· · Kitâbu'l Künâ: Râvîlerin künyelerinden bahseden bir
eserdir Haydarabad'ta 1360 yilinda basilmistir
· · Edebü'l-Müfred: Ahlâk hadIslerini toplayan bir eserdir
istanbul'da 1306, Kahire'de 1346, Hindistan'da 1304 yillarinda
basilmistir
· · Refu'l-Yedeyn fi's-Salati: Namazda el kaldirmakla ilgili
bir risâledir Kalküta'da 1257, Delhi'de 1299 yillarinda
yayinlanmistir
· · Kitâbu'l-Kiraati Halfe'l-imam: Namazda imamin
arkasinda okuma hakkinda yazilmis bir risâledir
· · Hayrü'l Kelâm fi Kiraati Halfi'l Imam adiyla Orduca
çevirisi ile beraber 1299'da Delhi'de, ayrica 1320'de Kahire'de
basilmistir
· · Halku'l-Ef'ali'l-ibâd ve'r-Redd Ale'l Cehmiyye: Cehmiyye
mezhebinin görüslerini reddeden bir kitaptir 1306'da Delhi'de
basilmistir
· · El-Akîde yahut et-Tevhîd: Akaid konusunda yazilmis bir
eserdir
· · Abarü's Sifat: HadIsle ilgili bir eserdir ve bazi
kütüphanelerde yazma nüshalari mevcuttur
Bunlardan baska kimi kaynaklarda Buhârî'ye ait oldugu
zikredilen su kitaplarin ismini de görmek mümkün:
· · Birri'l Valideyn
· · El-Camiu'l Kebir
· · Et-Tefsirü'l Kebir
· · Kitabü'l Hibe
· · Kitabü'l Esribe
· · Kitabu'l Mebsut
· · Kitabü'l ilel
· · Kitabü'l-Fevâid
· · Esamü's Sahâbe
· · Kitabu'd-Duâfa
· · El-Müsnedü'l-Kebir
· · Sülâsiyyât

Kaynak: Sâmil Islam ansiklopedisi