Harputlu İshak Efendi

HARPUTLU İSHAK EFENDİ

Anadolu'da yetişen büyük velîlerden Harput'un Percenç köyünde 1803 (H1218) senesinde doğdu Babasının ismi Abdullah Efendidir İlk tahsîlini Harput'ta yaptıktan sonra, ilim öğrenmek için İstanbul'a gitti FâtihCâmii etrâfındaki Sahn-ı Semân Medreselerinde ders gördü İstanbul'da uzun bir tahsîl hayâtından sonra icâzet, diploma aldı ve Harput'a döndü Harput Meydan Câmii Medresesinde ders verdi ve çok sayıda talebe yetiştirdi Talebeleri üzerine çok titreyen Harputlu İshak Efendi; "Talebe, solmayan güle ve konuşan bülbüle benzer" buyururdu

Harputlu İshak Efendi, Harput'ta iki sene kaldıktan sonraİstanbul'a giderek ilim öğrendiği medresede ders vermeye başladı Sohbetlerinin tatlılığı ve ilminin yüksekliği ile kısa zamanda meşhur oldu Zamânın sultânı Abdülazîz Han tarafından saraya dâvet edildi Sultan ona huzur hocalığını verdi Sultan Abdülhamîd Han zamânında İstanbul pâyeliği rütbesi verildi ve Evkaf Nezâretinde büyük bir komisyona üye oldu 1855'te ise Dârülmaârif hocalığına getirildi

Hıristiyanların; "İslâmiyet kılıç zoruyla yayıldı ve kabûl ettirildi" iddiâlarını değişik delillerle çürüten Harputlu İshak Efendi; "Saldırmakla, öldürmekle bu yüce din yayılmadı Bu devletleri ayakta tutan, yaşatan büyük ve başlıca kuvvet; îmân, adâlet, doğruluk ve fedâkarlık kudretiydi Ruslar, yüz yıldan beri istilâ ettikleri Kazan, Özbekistan, Kırım, Dağıstan ve Türkistan'da bulunan müslümanların küçük çocuklarından, en ihtiyarına kadar her ferd için senede birer altın almışlardır Ayrıca askerlik yapmak, mekteplerde Türkçe konuşturmayıp, zorla Rusça öğretmek gibi çeşitli işkence ve zorlamalara rağmen bu kadar senedir Rusya'daki müslümanlardan kaç kişi hıristiyan olmuştur" buyurdu

Yine protestanların; "Oruç tutmak gibi ağır bir yükü, insanlara yüklemek yerine, insanın yalnız bozuk, kötü niyetlerden ve bâtıl düşüncelerden kendini uzaklaştırmasını herkese tavsiye ederiz" sözlerine ise; "Allah tarafından gönderilen hak dînin ahkâmını insanlar değiştiremezler Oruç, yalnız aç ve susuz kalmaktan ibâret değildir Orucun bâtınî birçok hikmet ve faydaları vardır İlâhî esaslar üzerine binâ edilmiş olan bir farzı papazların ve hiçbir kimsenin tahrif etmeye, değiştirmeye selâhiyeti yoktur Oruç zâhirî ve lüzumsuz amel değildir"

Harputlu İshakEfendi buyurdu ki: "Akıl sâhibi olan herkesin açıkça gördüğü gibi, kâinâta ibret nazarıyla bakıldığında, bütün işlerin ve hallerin, bir düzen içinde değişmeyen kânunlara bağlı olduğu görülür O kânunları koyan ve aynı şekilde hıfz eden bir yaratıcının, yâni vâcib-ül-vücûd olan Allahü teâlânın lâzım olduğu, aklı selîm sâhibi kimseler tarafından hemen anlaşılır İşte cenâb-ı Hak, bu her şeyin ilk başlangıcı ve keyfiyeti, nasıl olduğu akıl ile anlaşılmayan ezelî ve ebedî olan mutlak yaratıcısıdır O, bütün kemâlâtı ve üstünlükleri kendisinde toplamıştır"

Harputlu İshak Efendi, hastalanıp yatağa düşünce, talebeleri ve ziyâretine gelenler çok üzüldüler Onlara; "Neden üzülüyorsunuz dostlarım? Gören de sizi hiçbir şey bilmez sanır Ölüm mümine hediyedir Ölüm Hakk'a kavuşmaktır Ölüm, fânî âlemden göç etmektir Ölüm yok olmak değildir Bırakınız üzülmeyi ve ağlamayı Ben seviniyorum, çünkü asıl vatanıma gidiyorum" buyurdu 1891 (H1309) senesinde İstanbul'da vefât etti Fâtih Câmiinin kıble tarafındaki bahçeye defnedildi

Harputlu İshak Efendi birçok eser yazmıştır Bâzıları şunlardır: 1) Şems-ül-Hakika, 2) Zübde-i İlm-i Kelâm, 3) Es'ile ve Ecvibe-i Hikemiye, 4) Miftah-ül-Uyûn, 5) Es'ile ve Ecvibe-i Mecmuât-ül-Kavâid (4 cilt), 6) Kâşif-ül-Esrar, 7) Diyâ-ül-Kulûb: Bu eser İhlâs AŞ tarafından Cevâb Veremedi ismiyle Türkçeye çevrilip bastırılmıştır

1) Osmanlı Müellifleri; c1, s247
2) SicilliOsmânî; c1, s329
3) Harput Yollarında