İnsan Bu Dünyada Son Derece Âciz Ve Noksandır

İNSAN BU DÜNYADA SON DERECE ÂCİZ VE NOKSANDIR

Buraya kadar anlatılanlardan, insanın kalb cevherinin kıymetini, âczini ve büyüklüğünü anladın Şimdi bil ki, bu kıymetli cevheri sana verdiler ve sonra seni onun üzerine örttüler! Onu aramaz, zayi eder ve onu unutursan çok aldanırsın ve büyük ziyanlara duçar olursun
Kalbini yeniden aramaya, dünya meşgalelerinden kurtulmaya ve onu kendi yüksek makamına ulaştırmaya gayret et Onun şeref ve izzeti, öbür dünyada anlaşılacaktır Üzüntüsüz neş'e, fenâsız beka, acısız kudret, şüphesiz marifet ve Allahü Teâlâ'yı perdesiz görmek olacaktır
Fakat, bu dünyada onun [yâni insanın] şerefi, kendisinde bulunan istidat [doğuştan gelen sonradan geliştirebilen…] ve liyakat ile hakiki şeref ve izzete kavuşmaktır Yoksa, bugün ondan daha kusurlu ve zavallı kim vardır Zira açlığın, susuzluğun, sıcaklığın, soğukluğun, hastalığın, ızdırabın, elemin, sıkıntının, hışmın ve hırsın esiri olmuştur Rahatının ve lezzetinin bulunduğu şeyler, ona zarardır Ona faydalı olanlar acı ve elemle karışıktır
Aziz ve kıymetli olan kimse, ya ilim, ya kuvvet ve kudret, ya himmet [manevi yardım] ve irade, veyahut da yüzünün güzelliği ile kıymetli ve azizdir
İnsanın ilmine bakarsan, ondan daha cahil kim vardır? Zira, eğer beyninde bir damar eğrilse, öleceğinden yahut delireceğinden korkulur İnsan ise, neden olduğunu ve ilâcının ne olduğunu bilemez Belki de ilâcı yanındadır, onu daima görür, fakat bilmez
Kuvvet ve kudretine bakarsan, ondan daha âciz kim vardır? Zira sinek ile boy ölçüşemez Kendisine musallat olan sivrisineğin elinde helak olur Arı, iğnesini kendisine batırırsa, uyumaz ve huzursuz olur
Himmetine bakarsan, bir dang [yaklaşık olarak yarım gram] gümüş veya altın kaybetse, hâli değişir ve üzülür Açlık zamanında bir lokma verilmezse, bayılır kalır O hâlde bundan aşağılık olur mu?

Yüzünün güzelliğine bakarsan, çöplük üzerine örtülmüş post gibidir İki gün kendini yıkamazsa, yüzünde öyle bedlik ve çirkinlik olur ki, kendisinden tiksinir, fena bir koku hissedilir Onun karnında taşıyıp hamallığını yaptığı ve günde birkaç defa eliyle yıkadığı pis kokulu kazurattan daha aşağı hangi şey vardır?
Bir gün Şeyh Ebû Saîd-i Ebü'1-Hayr (rahmetullahi aleyh) sofilerle beraber gidiyordu Bir ara, lâğım kuyusunu temizlemekle uğraşanların yanından geçiyorlardı Yol necasetlenmiş, etraf pislik içerisinde idi Sofiler burunlarını tutup, hepsi bir tarafa kaçtılar Şeyh, olduğu yerde durdu ve şöyle söyledi:
«Ey insanlar, bakınız bu pislikler bana ne söylüyor Diyorlar ki, dün pazarda (nefis ve leziz yiyecekler şeklinde) idik Hepiniz bizi ele geçirmek için, keselerinizi boşaltmıştınız Bir geceden fazla sizinle kalmadık Bu hâle geldik! Bizim mi sizden, yoksa sizin mi bizden kaçmanız yakışır?»
Hakikaten insan, bu dünyada noksanlık, acizlik ve zavallılığın son noktasındadır Pazara çıkarılma günü yarın olacaktır Eğer kimyâ-yı saadet kalb cevherine düşerse, hayvanlar seviyesinden melekler derecesine yükselir
Yok, eğer yüzünü dünyaya ve dünya arzularına dönerse, yarın köpek ve domuzdan aşağı olur Çünkü, onların hepsi toprak olacak ve elem çekmeyecektir O ise azabda kalacaktır Şerefini bildiği gibi, noksanlığını ve zavallılığını da bilmelidir Bu sebepten dolayı kendini bilmek, Allahü Teâlâ'yı bilmek anahtarlarından bir anahtardır
Kendini bilmek hususunda bu kadar kâfidir Böyle bir kitapta söylediğimizden fazlasını anlatmak imkânsızdır Ve billahi't-tevfik Muvaffakiyet Cenâb-ı Hak'tandır

İmam Gazali