Gece Namazını Gündüz Vakti Ve Gündüz Namazını

Gece Namazını Gündüz Vakti ve Gündüz Namazını Gece Vakti Kılmanın Kabulü İle İlgili Fasıl

Gece namazını gündüzleyin, gündüz namazını da geceleyin kılındığı zaman kabul olunur mu olunmaz mı? sorusu ile ilgili olan beşinci meseleye gelecek olursak bu konunun iki tane açıklama şekli vardır:
1- Nass ve icma ile kabul olunduğu görüşü: Bu da eğer kişi gündüz vakti uyku ya da unutmadan dolayı namazı geçirmişse bunları gece vakti kılar ve bunun aksi de öylecedir
“sahihayn”da enes b Malik’den gelen bir rivayette Rasulullah’ın (sav) şöyle buyurduğu sabit olmuştur:
“Her kim namazı kılmayı unutsa ya da uyuya kalsa bunun kefareti hatırına geldiinde kılmaktır”111
(116) Buhari: 2/58, Namazın vakitleri hakkında: Namazı unutan kimse hakkındaki babda; Müslim: 684, Mesacid bölümünde: Geçen namazın kazası babında; Tirmizi: 178, Namaz bölümünde: Namazını unutan adam hakkındaki babda; ebu Davud: 442, Uyuyup namazını kılamayan ya da unutarak kılamayan babında; Nesai: 2/293, 294, Mevakit’de: Namazı unutan hakkındaki babda rivayet etmişlerdir
Lafız ise Müslim’indir
Müslim’den gelen bir hadis tayine Rasulullah’ın (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:
3Sizden biriniz uykudan dolayı namazı kılamamış ya da namazı kılmaktan dolayı gafil olmuş (unutmuş)sanız bu namazı hatırladığınız vakit kılsın Çünkü Allah (cc) şöyle buyurmuştur:
“Beni zikretmek için namaz kıl” (Taha: 20/14)
“Sahihi Müslim”de ebu Hureyre’den gelen bir rivayette şöyledir:
“Rasulullah (sav) Hayber savaşından dönünce gece bastı ve Rasulullah’ı (sav) uyku tuttu ve orada (kafileyi) konaklattı Bilale:
“Bizim için geceyi geceyi bekle (gözet)”117
diye buyurdu Bilal’de (gece namazını) gücü yettiği kadar kıldı Rasulullah (sav) ve ashabı da uyudular Fecir vakti yaklaşınca Bilal, fecre müveccih ederek bineğine dayanmakta idi Gözleri ise (uykudan) dolayı iyice kapanmakta idi kendisi de bineğine dayanmış idi Güneş onların üzerine doğana dek, ne Rasulullah (sav) ne Bilal ve ne de sahabelerinden birisi uyandı (Güneş doğunca) ilk kalkanları Rasulullah (sav) oldu Bunun üzerine Rasulullah (sav) hızlıca Bilal’e gidip:
“ey Bilal!”
dedi Bilal de:
“Senin nefsini alan benim nefsimi de (uykuya) aldı Babam veanam sana feda olsun ya rasulallah!” dedi Rasulullah (sav) ise:
“Bineklerin de bir şeyleri iktida edin, iktida edin”
(Hazırlanın) diye buyurdu Sonra Rasulullah (sav) abdest aldı ve Bilal’e namaz için kamet getirmesini emretti Rasulullah (sav) onlara sabah namazını kıldırdı Namaz bitince:
3Her kim namazı unutacak olursa, hatırladığı zaman kılsın Çünkü Allahu Teala:
“Beni zikretmek için namaza kalk” buyurmuştur”
diye buyurdu”118
(117) Müslim: 684, 316’da Mesacid bölümünde: Geçen namazın kazası ve kazayı erken kılmanın müstehaplığı babında rivayet etmişlerdir

(118) Müslim: 680, Mesacid bölümünde: Geçen namazın kazası ve kazayı erken kılmanın müstehaplığı babında; Muvatta: 1/13, 14, Namazın vakitlerinde: uyuyup namazını kılamayan hakkındaki babda; ebu Davud: 435, 436, Namaz’da: uyuyarak ya da unutarak namaz kılamayan hakkında babda; Tirmizi: 3/62, Tefsir’de: Taha suresinden hakkında bab; Nesai: 1/295, 296, 298, Mevakitte: Yarından vaktinde namazı uykudan dolayı kılamayanın iade etmesi babında ve namazı kaçıran nasıl kaza edecek? Babında rivayet etmişlerdir
“Sahihayn”da imran b Husayn’ın bu kıssaya benzer olarak rivayet ettiği bir hadis vardır 119 “Sahihi Müslim”de bazıları uykudan dola yı namazlarını kılamadıklarını hatırlatınca şöyle buyurdular:
“muhakkak ki uykuda tefrit yoktur Tefrit ancak diğer vakit gelinceye dek namazı kılmamaktır”120
(119) Buhari: 6/425, Menakıb’da: İslam’da nübüvvetin alametleri babında; Teyemmüm de: Temiz toprak, sudan yetecek müslüman abdesteder babında ve teyemmüm bir defa vuruştur babında; Müslim: 682, Mesacid’de: Geçen namazın kazası babında; Ebu Davud: 443, Namaz’da: Uyuyup namazı kılmayacak olursa ya da unutacak olursa Babında rivayet etmişlerdir
(120) Müslim: 681, Mesacid’de geçen namazın kazası babınnda; Tirmizi: 177, Namaz’da: uyuyup namazı kılmayanın hakkındaki babda; ebu Davud: 437, Namaz’da: uyuyup namazı kılamayacak olursa ya da unutacak olursa babında rivayet edilmiştir
“İmam-ı ahmed’in müsnedin”de, abdullah b Mes’ud’un hadisinde kendisi şöyle demiştir:
“Rasulullah (sav) Hudeybiyye’den (sonra) bir gece konaklayı verdi Biz de çok yumuşak yeri bulunan bir yerde konakladık Rasulullah (sav):
“Bizi kim kaldıracak?”
diye buyurdu Bilal’de:
3Ben” dedi Bunun üzerine:
“Sen uyu o zaman”
diye buyurdu Güneş doğunca ve filanca filanca uykusundan uyanınca kalktı uyananlar arasında ömer’de bulunuyordu Dedi ki:
3Hadi kılkan” Rasulullah (sav) ta uykusundan uyandı ve:
“Yaptığınız gibi yapınız”
(Nasıl kılıyorduysanız öylece kılınız) dedi onlar böylece yapıp (kıldıktan) sonra:
“İşte böylece! Sizden biriniz uykusunda iken ya da unatacak olursa namazı böylece (kılsın)”
diye buyurdular”121

(121) Ahmed: 1/386, 464; Ebu Davud: 447, Namaz’da: uyuyup namazı kılamayan ya da unutan kişi hakkındaki babda rivayet edilmiştir Hadis sahih olup, Münziri’de hasen’lemiştir
Bu hadis imamlar arasında muttefekun aleyh bir hadistir
İki meselede ihtilaf etmişlerdir: Lafzı ve Hükmi’de
Lafziye gelince: Bu namaza eda mı yoksa kaza mı denilecek? işte bunda kesin lafızda ihtilaf vardır Bu, Allah’ın onlara farz kılmış olduğu bir ibadet olduğu için kazadır (Yoksa) uyuyan ve unutan kişi hakkında vakit itibarınca edadır Çünkü her ikisinde de vakit uyanma ve hatırlama vaktidir Bu da ancak içinde kılanacağı emredildiğimiz vakitte kılınır
Fakihlerin kitaplarında zikrettikleri: 3Hatırladığı zaman kılsın Çünkü bu onun vaktidir” sözü ziyade olup hadis kitaplarında bu yoktur Bunun bir senedinin olduğunu da bilmiyorum Lakin Beyhaki ve Darekutni, ibni Zinad’ın hadisinden, o da A’rac’den o da Ebu Hureyre’den gelen bir rivayette Rasulullah (sav) şöyle buyurmuştur:
“Her kim namazı unutacak olursa, hatırladığı zaman onun vaktidir”122
(122) Beyhaki, Süneninde: 2/219; Darekutni: 1/162’de her ikisi de Hafs b Ömer b Ebi ataf hadisinden almışlardır Bunu “mecma”: 1/332 adlı eserde Heysemi Taberani’nin “Evsat” adlı eserine -Hafsı la’lil ederek- nisbette bulunmuştur Buhari ve Nesai bunu zayıf saymışlardır Hafızda: takrib adlı eserde: Zayıftır ancak bu konu ile ilgili başka hadisler çokça vardır Bunlardan çoğu geçti demiştir Beyhaki dedi ki: “Buhari ve başkaları: Bizim zikrettiimiz ebu Hureyre’den ve başkasının Rasulullah’tan (sav) zikrettii hadistir Hadiste: “Hatırladığı zaman onun vaktidir” ibaresi yoktur ve geçen Ebu Katade hadisinde ebu Hureyre ve ikisinin dışındakilerin delaleti, kaza vaktinin dar olmadığını, eğer dar olsaydı şeytanın mekanı için, bu namazı uyanma halinden tehir edemeyecek konusuna daha benzer olduğunun anlaşıldığıdır Nitekim Rasululah (sav) şeytanı boğarak (ona fırsat vermeyerek) namaz kılandı imam şafii şöyle demiştir: “Namazda şeytanı boğması demek, içinde şeytan(lar) bulunan bir vadiden daha büyük bir konudur”

Hükmi meseleye gelinecek olursa; Bu da:
3kişi uykusundan uyandığı zaman (kılaadığı namazı) hemen mi kılacak? Yoksa bunu tehir etmesi caiz midir?” konusudur Bu konu hakkında iki görüş vardır Bu iki görüşten en sahih olanı hemen kılınmasıdır Bu cumhur fakihlerin görüşüdür ibrahim en-Nehai, Muhammed b şihab en-zühri, Rabia b ebi abdirrahman, Yahya b Said el-Ensari, ebu Hanife, imam-ı Ahmed ve ashabı ile alimlerin çoğu bunlardandır şafii mezhebinin zahirine göre bu tercihlik manasınadır Onlar, Rasulullah’ın (sav) uyudukları mekanda namazı kılmadıklarını delil getirmişlerdir Bilakis: “Bineklerinizi hazırlayın” deyip başka bir yere de gitmişlerdir, orada namaz kılınmıştır
Ebu Kutade hadisinde ise:”Uykularından uyandıkları vakit bininiz3 diye buyurdu Bizlerde bindik ve güneş yükselene dek yolculuk ettik ve durduk Sonra da içinde su bulunan bir kabı istedi, abdest aldı Sonra da Bilal namaz için ezan okudu Rasulullah 5sav) iki rekat namaz kıldı Sonra da öğle namazını kıldı123
Demişlerdir ki:
“eğer hemen kaza yapmak icap etse idi, o zaman belirli bir yere kadar gitmeden namazı kılıverirlerdi” Devamla şöyle demişlerdir:
“Bu mekanda şeytan vardır deyip te, namazı orada kılmamak özrünü söylemek doğru değildir Çünkü herhangi bir yerde şeytanın bulunması farz namazın tehir edilmesine bir mazeret teşkil etmez”
(123) Sayfa: 68’de geçti
İmamı şafii dedi ki:
“şayet geçen namazın, vakti şeytanın bulunmasından dolayı tehir edildiğinde zorlaşacak olsa idi o zaman Rasulullah (sav) şeytanı boğarak namaz kılmazdı”124
(124) Buhari: 1/461, Namaz bölümünde: Esir ya da Garim mescitte bağlanır babında; Müslim: 541, Mescitler bölümünde: Namazda şeytana lanet etmenin caizliği babında rivayet etmişlerdir
Devamla şöyle demiştir:
“Namazda şeytanı boğması, içinde şeytanların bulunduğu bir vadiden daha büyük bir konudur bu Demişlerdir ki: Çünkü bulunamaz belirlenmiş vakitlerde kılınan namazlardır Dolayısı ile geçecek olursa hemen kaza edilmesi vacip olmaz Ramazan orucunda olduğu gibi Bilakis bu daha evladır Çünkü eda etmek -orucun dışında- namazda daha çok genişliği bulunur kazalarda ise genişlik daha evla sayılmaktadır”
ebu ishak Mervezi şöyle demiştir:

“Namazı eğer bir özürden dolayı tehir edecek olursa hadiste de geçtiği üzere bunu tercihe göre kaza eder özürsüz tehir etmişse onu hemen kılar tefritine, günahına -olmayan bir ruhsat olarak- sabit olmasın diye böyle yapar”
Cumhur da “Müslim’in Sahihin”de Ebi katade’den gelen hadisini delil getirmişlerdir:
“Onlar rasulullah’a (sav) namazın, uyumalarından dolayı geçtiğini sordular? Rasulullah (sav) ta:
“şüphesiz ki uykuda tefrit yoktur Sizden biriniz namazı unutacak olursa ya da namaza kalkamayıp uyumuş ise hatırladığı zaman kılsın Keffareti de ancak budur”
demiştir”125
(125) Sayfa: 68’de geçmişti
“Sahihin”de yine geçtiği Ebu Hureyre hadisinde Rasulullah (sav) şöyle buyurmuştur:
3Kim namazı unutup ta (kılamayacak) olursa, hatırladığı zaman onu kılsın Çünkü allahu Teala:
“Beni zikretmek için namaz kıl” buyurmuştur”126
(126) Sayfa: 68’e geçmişti
Darekutni’nin rivayetinde ise bu hadis şöyledir:
3Kim bir namazı unutacak olursa, hatırlaması onun vaktidir”127
(127) Sayfa: 69’da geçmişti
İşte bu lafızlar hemen kılmanın vacipliği hususunda açık delillerdir şöyle demişlerdir:
3Bir defa te’hir etmenin caizliği için sizin delil getirmiş olduğunuz deliller, az bir ertelemeye ancak delildir öyleki kişiyi kazaya, ne ihmal ve ne de yüz çeviren olarak götürür Bilakis bunu namazı tamamlamak için, bir menzilden bir menzile ihtiyarı ile olmaktadır Dostluğun ya da cemaatin, namazının ecri çoğalsın diye ya da buna benzer şeylerden dolayı, (cemaat) namazı tamamlamak maslahatından d olayı beklemek ve böylece birazcık vakti tehir etmek olabilir ancak bu sözden nasıl olurda -maslahattan dolayı az birtehirin- caizliğinde bu birkaç senenin kaza (namazları da kılınabilir?) denilecek?”
şüphesiz İmam-ı ahmed; Misafirin menzilinde iken uyumasından dolayı namazı geçirecek olursa o kimsenin başka bir yere intikal etmesine müstahabtır görüşünü vermiştir ve orada onun kaza yapmasını hayırlı görmüştür Buna ek olarak hemen kılması imamın mezhebinin görüşü olduğu halde
şayet Allah’ın ve rasulü’nün mutlak emirleri hemenlilik üzerine ise o zaman mukayyitlik nasıl olur? işte bu yüzden kayıtlılık hakkında hemen olması lazım diyenlerin cevapları, mutlaklık hakknıda bunun nefy edenlerden daha çoktur
zan kazasına kıyas edilerek görüş bildirenlere gelince; bunun cevabı iki yönlüdür:

1- şüphesiz sünnet iki konumun arasınıayırt etmiştir Ramazan kazasının tehir edilmesini caiz kılmış, unutanın hatırlaması halinde ise vacip kılmıştır Dolayısı ile sünnetin iki şeyin arasını ayırdığı bir konuyu bizim birleştirmemiz bize doğru olmaz
2- Bu kıyas onların aleyhine birer kıyastır Çünkü Ramazanın tehir edilmesi ancak öbür ramazan ayı gelmediği zaman caizdir ama onlar geçenin tehir edilmesini caiz görmektedirler Buna ek olarak şayet birçok vakit namazı da getirseler, kıyas nerede?
Onların: “şayet hemen kılmak vacip olsa idi şeytanın bulunuşundan dolayı tehir edilmesi caiz olmazdı” sözleri hakkındaki cevap az önce geçmişti Bu da; hemen kılınması lazımdır diyenler; sadece namazı tamalamak maslahatından dolayı az bir tehiri caiz görmektedirler Namazda Rasulullah’ın (sav) şeytanı boğması128 öğneği ile vermeleri tersliğine gelecek olursak, bu şüphesiz nakzın (tersliğin) en acayibidir Çünkü az bir vaktin, şeytanın mekanından -adilikten dolayı- tehir edilmesi ile namaz zaten terkedilmiş olunmaz Vakti bile gitmiş, demek değildir Bu mesele aynı zamanda şeytanın kişiye namaza muarız olmasına hilafen, namaz kılan kimsede kendisini namazdan bundan dolayı kesmez Çünkü bu yüzden namazı terkedecek olsa o zaman en batıl namaz onunki olacaktır Buna girmesinden sora da namazı kesilmiş olacaktır Belki de ikinci namazda ona muarız olacak olursa o namazı kesecektir ve namazı tamamı ile terkedecektir öyleyse iki meselede; bu açıklama nerede, öbür açıklama nerede?
Allah en iyisini bilir
(128) Bu hadisin tahrici için geçen hadisin tahricine bakınız: Sayfa: 70

İkinci açıklama suretine gelecek olursak; bu da: “kişi vakti çıkana dek namazı kasten terkedecek olursa” konusu ileilgilidir Gerçekten bu konu, insanların hakkında tartıştıkları büyük bir meseledir Kişiye kaza yapması fayda verir mi? Kazası kabul edilir mi? Edilmez mi? Ya da bunu düşünmeye ebedi olarak bir çıkar yol olur mu?
Ebu Hanife, şafii, ahmed ve Malik:
“Kaza etmesi vaciptir” demişlerdir Kaçırması günahı ile ondan kaza gitmez Bilakis kendisi ukubete müstehak olmaktan allah’ın af etmesine dek olmaktadır
Nitekim selef ve haleften bir taife şöyle demiştir:
3Her kim kasten namazı vaktinden tehir edecek olursa ve özrü de bulunmaz ise tehir yapması o kişiye caiz olur işte bunun istidrak edilmesine varacak bir yolu yoktur Bunu kaza yapmaya da ebedi olarak kudreti de olmaz Ondan bu kabul da edilmez aynı zamanda tevbe-i nasihun fayda vermesi hususunda da aralarında bir husus yoktur Lakin kasten terk etmeye soyunduğu bu terklerin kazasından mıdır tevbesinin tamamı ? nitekim bu namazların kazası yapılmadan tevbeleri sahih olmazmı ? yoksa kaza’da tevbe tevakkuf olmazmı ? Böylelikle de müstakbelde namazları kılacak nafileleride sıklaştıracak işte bu geçenlerin istidrak edilmesi imkansız olmuştur ? işte bu ihtilaf konusudur
Bizde şimdi her iki fırkanın delillerini belirteceğiz: