Yurdumuzda Yapılan El Sanatları Nelerdir ?

GELENEKSEL EL SANATLARI


Bugün dünyadaki bilimsel ve teknolojik gelişmeye paralel olarak sosyal ve kültürel alanlarda görülen hızlı değişimi, geleneksel sanatlarda da görmek mümkündür Ülkemiz açısından da yörede çok yaygın ve gelişmiş olan el sanatları 20 yy’da eski önemini kaybetmeye başlamıştır Ev dokumacılığı şeklinde yapılan geleneksel dokumacılık

(halı, kilim, çul, çuval) günümüzde unutulmaya yüz tutmuştur


Dokumacılık alanında görülen gerileme ve ilgisizlik diğer el sanatlarında da görülebilmektedir Bu

el sanatlarının başında bakırcılık, kalaycılık ve oymacılık gelmektedir


Sivas'ta geleneksel

el sanatları oldukça gelişmiştir Dokumacılık, bakırcılık, gümüş işçiliği, çubukçuluk, çorap

örücülüğü, ve çakı-bıçak yapımcılığı en köklü el sanatlarıdır Bunlardan çorap

örücülüğü giderek önemini yitirirken, diğerleri günümüzde de sürdürülmektedir Sivas'ın çok

zengin kompozisyonlu ve renkli dokumaları ile kara kemik saplı bıçakları

ünlüdür


Dokumacılık :


Selçuklular döneminde başlayan

dokumacılık sonraki yüzyıllarda gelişmiştir Bunlardan bir dönem çok ünlü olan

şal dokumacılığı günümüzde yapılmamaktadır Sivas halılarının en önemli özellikleri tümüyle

yün, sık dokulu ince havlı olmasıdır Halının sık dokulu olması

için kirkit oldukça sert vurulur Bu arada esnekliği sağlamak için

ilmikler iki tarandıktan sonra özel ayarlı makaslarla kesilerek hav yüksekliği

ayarlanır "Eriş" denilen çözgü ipliği çok bükümlü ve incedir


Bu yüzden halılarda düğüm sayısı oldukça yüksektir

Selçuklu

halılarındaki geometrik bir düzenle yerleştirilmiş motiflerin oluşturduğu kompozisyonlar, geliştirilmiş biçimleriyle

günümüz Sivas halılarında da görülmektedir "Çeşmi bülbül, çamurlu, kuçlu, lalezar,

yılanlı" bunlar arasındadır Desenlerin kimileri kent adları, kimileri de sayılarla

anılır Sivas halılarının bir başka özelliği de zıt renklerden özenle

kaçınılmasıdır Halılarda en az 12 renk görülür Başlangıçta çok mat

olan bu renkler kullanıldıkça canlılık kazanır Lacivert, al ve tonları

yaygındır


Kilim dokumacılığı daha çok köylerde gelişmiştir

Seccade, divan, taban ve duvar tipi kilimler çok yaygındır Ayrıca

6-7 m kare büyüklüğünde kilimlere rastlanır Geçmişte Gürün, Şarkışla, Yıldızeli

ve Kangal'da dokunan kilimler renk ve desen açısından farklılık göstermekteydi

Bunlarda geometrik motiflerin yanında çeşitli figüratif motiflerde kullanılırdı


Teknik kaygılarla kilimlerde çoğunlukla geometrik motifler yeğlenir Al, yeşil,

mavi, kara ve turuncu en yaygın renklerdir


Çorap Örücülüğü :


Geçmişte Gürün'de çok gelişmiş

olan çorap örücülüğü günümüzde yitmeye yüz tutmuştur Burada tiftikten ince

görünümlü çorap örülürdü Kullanılan sitilize bitki, hayvan ve insan motifleri

dokuyanın iç dünyasını yansıtacak biçimde işlenirdi


"Yandım alamadım, yarimi

eller aldı Kakül ergen bıyığı, eli mektuplu, elif-be, aşık kirpiği,

gönül kilidi, katip çimciği ve civan kaşı" en yaygın motiflerdir


Çubukçuluk (Ağızlık Yapımcılığı) :


Çubukçuluk köklü el sanatlarından biridir Kişisel kullanım yada satış için

yapılan çubuklar günümüzde turistik bir değer kazanmıştır Ağızlık yapımında yörede

germişek yada karamuk denilen bir ağaç kullanılır Germişek çubukları istenilen

boyda kesilir, bunlar uzunluklarına göre "Lüleli, topcık başlı, yanma başlı,

ufak ağızlık, ufak lüleli ağızlık, arabalı ağızlık (birbirine geçmeli)" gibi

çeşitli adlar alır Tomruk makinesinde kabukları soyulan çubuklar tornaya bağlanır,

keski yatay yada dikey tutularak desenin dış çizgileri (konturlu) çizilir

Sonra kalemle (ince uçlu işleme ve kakma gereci) desenler oluşturulur

Bu işleme "nakış keskisi" denir İşlemleri bitirilen ağızlık kezzaba batırılır

Ateşe tuttuktan sonra zımparalanır Yeniden tornaya bağlanır ve matkapla ağız

bölümü (sigara konulan yeri) açılır Çakıyla yassılaştırılan bu bölümde kezzaba

batırma, kızartma ve cilalama işlemlerinden geçirilir


Süslemede

uygulanan bir başka teknikte ekin saplarının üzerine ibrişim yada ipek

sarılmasıdır uzunlamasına kesilmiş ekin sapları süslemenin yapılacağı bölümlere yerleştirilir Alt

ve üstlerden renkli ibrişim (yada ipek) sarılarak süslemeler oluşturulur Bu

teknik çoğunlukla yazı yazmada uygulanır İlde ilk ağızlığı Şeyh Aziz

Baba'nın yaptığı söylenir


Bakırcılık :


Bakırcılık

eski yaygınlığını yitirmiştir İl bakırcılığının en eski örnekleri Sivas müzelerinde

sergilenmektedir Külçe bakır önce küçük parçalar halinde silindirden geçirilerek inceltilir,

sonra biçimlendirilir Biçimlendirmede kazan ve sinilerde dövme, küçük kaplarda çekme

tekniği kullanılır Dövme tekniğinde bakır, ağaç tokmakla dövülür; çekme tekniğindeyse

istenilen tahta kalıplara göre tornada çekilir Süslemeler kakma yada çalma

tekniğiyle yapılır Kakma tekniğinin iki uygulama biçimi vardır Birinde motifler

kap üzerine kazılarak yada oyularak işlenir Diğerinde ise kabın üzeri

bal mumuyla sıvanır, motifler kalemle çizildikten sonra açılan oyuklara asit

dökülür Asidin bakır üzerinde oluşturduğu karalanmalardan yararlanılarak motif işlenir Çalma

tekniğinde motifler demir zımparalarla baskı yapılarak işlenir Yazılar, bitkisel ve

geometrik motifler en yaygın süslemelerdir Geometrik motiflerde geçmeli daireler, üçgenler,

dörtgenler; bitkisel motiflerde yaprak, lale, nar, nar çiçeği ve servi

kullanılır


Ustaların yapıtlarına adlarını, bir din büyüğünün adını yada

ayeti yazması gelenektir Ancak yazıyı motifler arasına yerleştirmek güç olduğundan

bu gelenek giderek kaybolmaktadır Bu tür süslemelere en çok Osmanlı

dönemi yapıtlarında rastlanmaktadır


Çakı-Bıçak Yapımcılığı :


Geçmişin gözde kılıçları, kılınççılar çarşısında yapılırdı Kılıcın yerini giderek daha

güçlü silahlar alınca, kılıç ustaları çakı-bıçak yapımına yöneldiler Günümüzde de

sürdürülen çakı-bıçak yapımı, eski yaygınlığını yitirmiştir Kentte bulunan bıçakçı atölyelerinde;

genellikle kılıç tipli bıçaklar, bağ bıçakları, büyük ekmek bıçakları, bir

iki üç ağızlı yada ustura ağızlı bıçaklar yapılır Kentin özellikle

kara saplı bıçakları ünlüdür Çakı ve bıçakların "namlu" denilen ağızları

çelikten sapları boynuzdan yapılır Ocakta kızdırılan çelik, örste dövülerek namlu

biçimi verilir İlk düzenlemeden sonra oluğu (tırnak oyuğu) açılır Yeniden

düzenlenir, su verip parlatılır Böylece namlu sapa takılacak hale gelir

Sap için çoğunlukla öküz, keçi ve koç boynuzu kullanılır Boynuz

istenilen boyutta kesilir, ısıtılarak mengenede düzeltilir, kalıplanır Sonra içi testereyle

oyulur Bıçak ustalarının "elde resim yapma" dedikleri son düzenlemeden geçirilir

Rendelendikten ve zımparalandıktan sonra namluya takılacak duruma gelir Namlu sapın

uç bölümünde açılan oyuğa yerleştirilir, delinerek çivilenir Çivi başları birer

pul konduktan sonra ezilir, çarkta parlatılır