Amasya Tarihi

Amasya Tarihi

Yapılan arkeolojik araştırma ve bulgulara göre Amasya'da ilk yerleşme MÖ 5500 yıllarında başlayıp Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Hellenistik - Pontus, Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı dönemlerinde de kesintisiz olarak devam etmiştir

Bu dönemlerin arkeolojik yerleşim yerlerine ait kalıntılar halen mevcuttur Amasya merkezinde uygarlıklarından derin izler bırakan Pontuslar'ın (MÖ333 - MÖ26) Krallarının ölümünden sonra kayalara oymak suretiyle yaptıkları Kral Kaya Mezarları, bu gün bile ilimizin anıtsal eserleri arasında yer almaktadır MÖ 26 - MS395 tarihleri arasında Roma egemenliğine geçen ilimiz ve çevresinde bu uygarlığa ait su kanalları, kaleler köprüler vb eserlerden bazıları günümüze kadar gelebilmiştir

700 yıl Bizans egemenliğinde kalan Amasya'yı 1071 yılında Anadolu'ya giren Alparslan'ın komutanlarından Melik Ahmet Danişment Gazi 1075 yılında fethederek burada ilk Türk Egemenliğini kurmuştur Bundan sonra Amasya'da Selçuklu egemenliği görülmektedir Bu dönemde yaşamış olan vali ve emirler yaptırdıkları medrese, cami, türbe gibi eserlerle kenti Anadolu'nun en büyük kültür merkezi durumuna getirmişlerdir Selçuklular 1243'deki Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilmiştir 1246 yılında başlayan Moğol istilasında, ilk Amasya Valiliği Seyfettin Torumtay'a verilmiştir İran'da kurulan İlhanlılar, 1265'te Anadolu'yu hakimiyetleri altına alarak, yönetime el koymuş ve kendisine bağlamışlardır Kentimizde yaşamış bazı İlhanlı şahsiyetlerinin mumyaları halen müzemizde teşhir edilmektedir




1341 yılından sonra Uygur Türklerinden Ertana Beyliği'nin hakimiyeti görülmektedir 1386 yılında Şehzade Yıldırım Bayezid Amasya'yı Osmanlı topraklarına katmıştır 1402'de Osmanlı birliğinin bozulmasına sebep olan ve Timur'un zaferi ile sonuçlanan Ankara Savaşı, Osmanlılardaki kargaşayı, Şehzadeler arasında mücadeleye dönüşmüştür Amasya Valisi Çelebi Mehmet duruma hakim olarak ikinci defa Osmanlı birliğini sağlamıştır Amasya; Osmanlı padişah ve şehzadelerinin gösterdikleri özel ilgi nedeniyle, "Şehzadeler Şehri " olarak ün yapmıştır Şehzade Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet, Şehzade Murat (II) (1404 yılında Amasya'da doğmuştur), Şehzade Ahmet Çelebi, Şehzade Mehmet (II), Şehzade Alâeddin, Şehzade Bayezid (II) (oğlu Yavuz Sultan Selim Han 1470 yılında Amasya Sarayında doğmuştur), Şehzade Ahmet, Şehzade Murat, Şehzade Mustafa, Şehzade Bayezid ve Şehzade Murad (III) çeşitli tarihlerde Amasya'da Valilik Yapmışlardır Bu dönemde birçok âlim ve ulema yetişmiş, saray, çeşme, medrese, cami, türbe vb gibi kalıcı eserlerle kentimiz bir kültür merkezi olarak tarihteki yerini almıştır Bu eserler günümüze kadar gelerek geçmişe ışık tutmaya devam etmektedirTarihin akışı içerisinde önemli roller üstlenen Amasya Kurtuluş Savaşı sırasında yine ön plana çıkmıştır

Amasya Tarihi

İlkçağda Amaseia adıyla bilinen kent Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerindendir Kentin adı MÖ 1400’lere tarihlenen hitit metinlerinde Hakmiş olarak geçer Metinlere göre Muvatallis ve Mursilis III dönemlerinde Hattuşili III burada bağımsız bir hükümdar gibi davrandı Kaşkalar’ın saldırılarını püskürterek kuzeye çekilmelerini sağladı Kent hellenistik Pontos krallığı döneminde önem kazandı Mithridates I Ktistes’in yaklaşık MÖ 300’de kurduğu krallığın Sinop’un Pharnakes I tarafından MÖ 183’te ele geçirilmesine kadar başkentliğini yaptı Bundan sonra da Zeus Stratios tapınağına yakınlığı (Mithridates Vl Eupator tarafından yaptırıldı) ve pontos krallarının anıtları dolayısıyla krallık için önemli bir kent olma özelliğini korudu Amasya MÖ 70’te Romalı general Lucullus tarafından ele geçirildi

Pompeius’un yeni yönetim birimi Bithynia ve Pontos’un içinde yer aldı (MÖ 64) Antonius tarafından bilinmeyen bir hanedana verildi ve MÖ 3-2 arasında Galatia’ya katıldı Diocletianus ve Constantinus’un yaptığı düzenlemelerde Diospontos’un anakenti (metropolis) oldu İmparator Phokas burada bir saray ve kilise yaptırdı Sasani hükümdarı Hüsrev Perviz zamanında İran yönetimine geçen kent imparator Herakleios tarafından geri alındı Kısa bir süre Arapların eline geçti Malazgirt Savaşı’nın ardından Melik Danişmend Gazi XI yy 'ın Sonlarına doğru kenti zapt etti Birinci haçlı seferinde Ankara ve Çankırı’yı ele geçiren Raimond de Toulouse Amasya üzerine yürüdüyse de Türkler tarafından ağır bir yenilgiye uğratılarak çekilmek zorunda bırakıldı Anadolu Selçuklu sultanı Kılıç Arslan II Danişmentli devletine son vererek Amasya’yı Selçuklu topraklarına kattı (1177)

Selçuklu döneminde kentte yoğun bayındırlık etkinlikleri oldu ve Amasya Anadolu’nun önemli bir kültür merkezi durumuna geldi 1192’de Kılıç Arslan II Anadolu Selçuklu devletini oğulları arasında bölüştürdüğünde Amasya Nizamettin Argun Şah’a düştü Sultan Alaettin Keykubat I döneminde (1220-1236) Moğol saldırılarından kaçan Harizmliler buraya yerleştirildi Babailik’in kurucusu Baba İshak görüşlerini Kefersut dolaylarında yaydıktan sonra Amasya’nın bir köyüne yerleşti Amasya Sivas Çorum Tokat bölgesinde etkisini artırdı Gıyasettin Keyhüsrev II’nin Amasya subaşılığına atadığı Armağanşah Baba İshak’ı kale burcuna astı Bunu haber alan Türkmenler Amasya’ya saldırdılar ve Armağanşah’ı öldürdüler Kent Moğolların Anadolu’ya egemen olduğu dönemde de önemini korudu 1342’ de Sivas naibi Eretna’nın eline geçti Daha sonra kente emir Hacı Şadgeldi Paşa egemen oldu

Şadgeldi Kadı Burhanettin ile yaptığı bir savaşta ölünce kent Oğlu Ahmet Bey’e kaldı Ahmet Bey Kadı Burhanettin’in baskısı karşısında Amasya’yı Osmanlılar’a teslim etti (1393) Yaklaşan Timur tehlikesine karşı kentin valiliğine şehzade Çelebi Mehmet getirildi Ankara savaşı’ndan (1402) sonra kentin eski valıs Çelebi Mehmet Timur’a bağlı olarak Amasya merkez olmak üzere Sivas Tokat yörelerine egemen oldu Kardeşleri ile giriştiği taht kavgasında Amasya’yı üs olarak kullandı

Osmanlı padişahları Murat II Mehmet II (Fatih) Bayezid II şehzadeliklerinde Amasya’da vali olarak bulundular Murat II ile Selim I (Yavuz) Amasya’da doğdu Bayezit II’nin oğlu Ahmet kardeşi Selim’e karşı taht kavgasına giriştiğinde Amasya valisi idi 1512’de şii ayaklanmacı Şahkulu’nun halifesi Baba Zünnun bir baskınla Amasya’yı ele geçirdi ise de Yavuz Sultan Selim’in Amasya beylerbeyliğine atadığı Mustafa Paşa kenti geri aldı Mısır seferi (1516-1517) sırasında Baba Zünnun ve Şeyh Celal kenti yağmaladılar Amasya 1518’de sancak yapılarak Sivas’a bağlandı Şehzade Mustafa kentin valiliğine atanınca bağımsız sancak durumuna getirildi Şehzade Mustafa’nın öldürülmesinden sonra yeniden Sivas’a bağlandı

Kanuni Sultan Süleyman Nahcivan seferinden dönerken Amasya’ya uğradı Avusturya elçisi Bushbecg’i burada kabul ettiİran ile Amasya antlaşması burada imzalandı XVI yy’ın sonlarından başlayarak Amasya ve yöresinde başgösteren ayaklanmalara Kuyucu Murat Paşa son verdi (1608) Bu tarihten sonra kent ve yöresinde önemli bir kargaşa olmadı XIX yy’ın ikinci yarısının başlarında kentte yaklaşık 25 000 kişi yaşıyordu Bunların 2 000’i öğrenciydi ve 18 medresede öğrenim görüyorlardı Ulusal Kurtuluş savaşının ilk günlerinde Mustafa Kemal Paşa Amasya Genelgesi’ni burada hazırladı (21 haziran 1919) Anadolu ve Rumeli Müdafaii hukuk cemiyeti temsilcileriyle İstanbul hükümeti temsilcileri arasındaki görüşmeler burada yapıldı (Amasya Protokolü 20-23 Ekim 1919) Cumhuriyetin ilanından sonra Amasya il merkezi oldu