Geçmişten Günümüze Anayasalar

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-31-2012

Anayasa, bir devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceğini belirleyen, bazı ülkelerde yazılı, bazılarında ise yazısız genel kabul görmüş kurallar bütünüdür

Anayasa ile ayrıca kişilerin temel hak ve özgürlükleri güvence altına almıştır

Anayasa, bir devletin yönetim biçimini belirtir

Devletin temel kanunudur

Vatandaşların temel hak ve görevlerini bildirir

Türkiye'nin de aralarında bulunduğu çoğu ülkede anayasa, yazılı ve bütünsel bir belgedir

Bu tip ülkeler "şekli" anlamda anayasaya sahiplerdir

Oysa İngiltere'de yazılı bir anayasa yoktur

Buna ise "teamüli anayasa" denmektedir

Bu ülkede temel kurumların işleyişi yüzlerce yıllık geleneklere, yasalara ve belgelere göre düzenlenir

Ayrıca "anayasalı devlet" ve "anayasal devlet" ayrımına gitmek gereklidir

Bu ayrımda ise şekli anlamda bir anayasası olan devlet bu belgede modern anayasanın gereklerini yerine getirmiyorsa yani devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceği muğlak ve daha da önemlisi kişi temel hak ve özgürlükleri tam anlamıyla güvence altında değilse devlet anayasal bir devlet sayılmamakta sadece anayasa sahibi bir devlet anlamına gelen "anayasalı devlet" sıfatını almaktadır

Buna karşın ister teamüli ister şekli anayasa sahibi olsun eğer bir devlet temel hak ve özgürlükleri güvence altına almış ise bu devlet anayasal sayılmaktadır

Son ayrım ise "çerçeve anayasa" ile "düzenleyici anayasa" ayrımıdır

Eğer anayasa normlarında devletin temel yapılanması hakkında ayrıntılı bilgilere giriliyor ve düzenlemeler yapılıyorsa bu düzenleyici anayasadır

Anayasa normları sadece devletin temel yapılanmasını çiziyor ve düzenlemeyi kanunlara bırakıyorsa bu ise çerçeve anayasadır

Türkiye'de ilk anayasa, 1876'da yürürlüğe giren Osmanlı Devleti'nin anayasasıdır

O tarihten Osmanlı Devleti’nin sona erişine kadar anayasaya kanun-i esasi deniyordu

1876 tarihli Kanun-i Esasi, padişahın yetkilerini kısıtlamamıştı

Yurttaşlara düşünce, toplantı ve dernek kurma özgürlüğü, bireylere dokunulmazlık hakları tanımıyordu

II

Meşrutiyet'in ilanından sonra, 1909'da bu anayasada değişiklikler yapılarak padişahın yetkileri kısıtlandı

Kişisel hak ve özgürlükler tanındı, basın üzerindeki sansür kaldırıldı

Hükümet artık padişaha değil, meclise karşı sorumluydu

Anayasa türleri

Yazılı anayasa
Yetkili organ tarafından yapılmış ve bir anayasada yer alması gereken kuralları içeren temel belgedir

Geleneksel anayasa
Yazılı olmayan, sürekli uygulama sonucu ortaya çıkan anayasadır

(Örn: İngiltere aslında tek ingiltere değildir

Bir devletin geleneksel anayasasının olması, anayasa alanında ortaya çıkan hiç yazılı belge olmadığı anlamına gelmez
Bir görüşe göre töreler de bu kapsama girer

Yumuşak anayasa

Temel bir kaç madde dışında değiştirilebilir maddelerden oluşur

Katı (Sert) anayasa
Bu anayasalar için özel, değiştirilmesi zor yöntemler benimsenmiştir

Bir anayasanın 'sert' olduğunu gösteren özellikler:

Değiştirilemeyecek maddeler içermesi (Örn: TC 1982 Anayasası)
Değiştirilmesi için özel (nitelikli) çoğunluk aranması (3/5, 2/3 gibi)
Halkoylaması usulüne yer vermesi

Çerçeve anayasa
Kısa ve öz hükümlerden anayasa

Kazuistik anayasa
Uzun ve ayrıntılı kurallardan oluşan anayasa kesin kuralların belirlendiği anayasadır(Örn

: TC 1982 Anayasası)

07-31-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Geçmişten Günümüze Anayasalar Anayasa, bir devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceğini belirleyen, bazı ülkelerde yazılı, bazılarında ise yazısız genel kabul görmüş kurallar bütünüdür Anayasa ile ayrıca kişilerin temel hak ve özgürlükleri güvence altına almıştır Anayasa, bir devletin yönetim biçimini belirtir Devletin temel kanunudur Vatandaşların temel hak ve görevlerini bildirir Türkiye'nin de aralarında bulunduğu çoğu ülkede anayasa, yazılı ve bütünsel bir belgedir Bu tip ülkeler "şekli" anlamda anayasaya sahiplerdir Oysa İngiltere'de yazılı bir anayasa yoktur Buna ise "teamüli anayasa" denmektedir Bu ülkede temel kurumların işleyişi yüzlerce yıllık geleneklere, yasalara ve belgelere göre düzenlenir Ayrıca "anayasalı devlet" ve "anayasal devlet" ayrımına gitmek gereklidir Bu ayrımda ise şekli anlamda bir anayasası olan devlet bu belgede modern anayasanın gereklerini yerine getirmiyorsa yani devletin temel kurumlarının nasıl işleyeceği muğlak ve daha da önemlisi kişi temel hak ve özgürlükleri tam anlamıyla güvence altında değilse devlet anayasal bir devlet sayılmamakta sadece anayasa sahibi bir devlet anlamına gelen "anayasalı devlet" sıfatını almaktadır Buna karşın ister teamüli ister şekli anayasa sahibi olsun eğer bir devlet temel hak ve özgürlükleri güvence altına almış ise bu devlet anayasal sayılmaktadır Son ayrım ise "çerçeve anayasa" ile "düzenleyici anayasa" ayrımıdır Eğer anayasa normlarında devletin temel yapılanması hakkında ayrıntılı bilgilere giriliyor ve düzenlemeler yapılıyorsa bu düzenleyici anayasadır Anayasa normları sadece devletin temel yapılanmasını çiziyor ve düzenlemeyi kanunlara bırakıyorsa bu ise çerçeve anayasadır Türkiye'de ilk anayasa, 1876'da yürürlüğe giren Osmanlı Devleti'nin anayasasıdır O tarihten Osmanlı Devleti’nin sona erişine kadar anayasaya kanun-i esasi deniyordu 1876 tarihli Kanun-i Esasi, padişahın yetkilerini kısıtlamamıştı Yurttaşlara düşünce, toplantı ve dernek kurma özgürlüğü, bireylere dokunulmazlık hakları tanımıyordu II Meşrutiyet'in ilanından sonra, 1909'da bu anayasada değişiklikler yapılarak padişahın yetkileri kısıtlandı Kişisel hak ve özgürlükler tanındı, basın üzerindeki sansür kaldırıldı Hükümet artık padişaha değil, meclise karşı sorumluydu Anayasa türleri Yazılı anayasa Yetkili organ tarafından yapılmış ve bir anayasada yer alması gereken kuralları içeren temel belgedir Geleneksel anayasa Yazılı olmayan, sürekli uygulama sonucu ortaya çıkan anayasadır (Örn: İngiltere aslında tek ingiltere değildir Bir devletin geleneksel anayasasının olması, anayasa alanında ortaya çıkan hiç yazılı belge olmadığı anlamına gelmez Bir görüşe göre töreler de bu kapsama girer Yumuşak anayasa Temel bir kaç madde dışında değiştirilebilir maddelerden oluşur Katı (Sert) anayasa Bu anayasalar için özel, değiştirilmesi zor yöntemler benimsenmiştir Bir anayasanın 'sert' olduğunu gösteren özellikler: Değiştirilemeyecek maddeler içermesi (Örn: TC 1982 Anayasası) Değiştirilmesi için özel (nitelikli) çoğunluk aranması (3/5, 2/3 gibi) Halkoylaması usulüne yer vermesi Çerçeve anayasa Kısa ve öz hükümlerden anayasa Kazuistik anayasa Uzun ve ayrıntılı kurallardan oluşan anayasa kesin kuralların belirlendiği anayasadır(Örn: TC 1982 Anayasası)