Siyahi Firavunlar / Siyahi Firavunlar Hakkınd

Siyahi Firavunlar


Eski Mısır'ı 75 yıl boyunca yöneten Nübyeli krallar, ülkeyi yeniden birleştirip bir imparatorluk kurdu Onlarınki, tarihin yakın zamana dek gölgede kalmış bir bölümüydü




İÖ 730'da Piye adında bir adam, Mısır'ı Mısır'dan kurtarmanın tek yolunun onu istila etmek olduğuna karar verdi Bir kurtarıcı gelene kadar her yer fena halde kana bulanacaktı


"Ahırınızdaki en iyi atları hazırlayın"diye emir verdi komutanlarına O muazzam piramitleri inşa eden muhteşem uygarlık yoldan çıkmış, küçük kabile şefleri tarafından parçalanmıştı Piye, yirmi yıldır Afrika'daki büyük bölümü günümüz Sudan'ında yer alan Nübye bölgesinde kendi krallığını yönetiyordu Ama kendisini aynı zamanda Mısır'ın gerçek hâkimi, II Ramses ve III Tutmosis gibi firavunların uyguladığı ruhani geleneklerin meşru varisi olarak görüyordu Piye belki de Aşağı Mısır'a hiç gitmediği için onun bu iddiasını ciddiye almayanlar da vardı Ve şimdi Piye, yozlaşan Mısır'ın boyun eğişine ilk elden tanık olacak, daha sonra da "Aşağı Mısır'ın güçlü parmaklarımın tadına bakmasına izin vermeliyim"diye yazacaktı

Piye'nin askerleri Nil Nehri'nin kuzeyine yelken açtı Yukarı Mısır'ın başkenti Teb'de karaya çıktılar Kutsal topraklarda savaşa girmenin bir adabı olduğuna inanan Piye, askerlerine savaştan önce Nil'de yıkanarak arınmalarını, en kaliteli keten giysilerini kuşanmalarını ve vücutlarına kendi koruyucu tanrısı olarak tanımladığı koç başlı güneş tanrısı Amon'a adanan Karnak'taki tapınağın suyundan serpmelerini söyledi Piye kendisi de bir ziyafet verdi ve Amon'a kurbanlar sundu Böylece günahlarından arınan komutan ve adamları, yollarına çıkan bütün ordularla savaşmaya başladı

Bir yıl süren seferin sonunda Mısır'daki bütün liderler silahlarını bıraktı Aralarında Piye'ye haberci göndererek, "Merhametli ol! Bu utanç günlerinde senin yüzüne bakamam; ateşinin karşısında duramam, haşmetinden korkarım"diyen Nil deltasının güçlü kabile şefi Tefnahte de vardı Yenilenler, hayatlarına karşılık Piye'den kendi tapınaklarında ibadet etmesini, en değerli mücevherlerine el koymasını ve en iyi atlarını almasını istedi

O da bu isteklerini yerine getirdi Ve ardından, tir tir titreyen yeni tebaasının önünde, "İki Ülkenin Efendisi"olarak henüz kutsanmış olan Piye, beklenmedik bir şey yaptı: Ordusunu ve savaş ganimetlerini toplayıp güneye, Nübye'ye yelken açtı ve bir daha da Mısır'a dönmedi

Piye 35 yıl süren hükümdarlığının ardından İÖ 715'te yaşamını yitirdiğinde, tebaası onu isteklerine uygun olarak yanında çok sevdiği dört atı ile birlikte Mısır tarzı bir piramide gömdü 500 yıldan uzun süredir ilk kez bir firavun bu şekilde gömülüyordu Ne yazık ki, önemli başarılar kazanan bu büyük Nübyelinin yüzü kelimenin gerçek anlamıyla tarihin sayfalarından silindi Mısır'daki fetihlerinin anısına, granit taş levhalara ya da stellere özenle kazınmış betimlerinin ortadan kaldırılmasının üzerinden çok zaman geçti Nübye'nin başkenti Napata'daki tapınakta yer alan rölyefte Piye'nin sadece bacakları duruyor Görünüşü hakkında öğrenebildiğimiz tek şey var, o da teninin siyah olduğu

Piye, siyahi firavunlar diye anılan ülkenin 25 Hanedanı'nın bir üyesi olarak Mısır'ı üç çeyrek yüzyıl boyunca yöneten bir dizi Nübye kralının ilkiydi Gerek Nübyeliler gerekse düşmanlarının steller üzerine kazıdıkları yazıtlardan, bu hükümdarların kıta üzerinde bıraktıkları büyük ayak izlerini saptamak mümkün Siyahi firavunlar, parçalanan Mısır'ı yeniden birleştirip ülkeyi görkemli anıtlarla donattılar ve güneyde günümüz Hartum'undan, kuzeyde Akdeniz'e kadar uzanan bir imparatorluk kurdular



Eski Mısır' İÖ 8 ve 7 yüzyıllarda yöneten en büyük Nübye krallarından biri -ve sonuncusu- Taharka adlı firavundu Nil kıyıları boyunca eski tapınakları yeniden ihtişama kavuştururken, bir yandan da ülkeyi kuzeyden istila eden Assurlular'ı püskürtmeye çalıştı



Nübyeli firavunlar ve eşleri, Taharka'dan başlayarak, kendi yurtlarında Mısır tarzı piramitlere gömüldü Bu anıt mezarlar günümüz Sudan'ında yer alıyor -o dönemde ise önde gelen siyaset ve ticaret merkezi Napata'nın yakınlarındaydı



Nübye Kralı Piye komutasındaki askerler, İÖ 730'da Nil Nehri boyundaki kentleri teker teker ele geçirdikten sonra, alevli okları ile surlarla çevrili başkent Memfis'e saldırıyor Piye, Mısır'ın meşru varisi olduğunu öne sürerek, kendisine II Ramses (heykeller) gibi güçlü firavunları örnek aldı Kuzeydeki yönetimi yenilgiye uğratarak Mısır'ı yetmiş beş yıl boyunca Nübye hâkimiyeti altında birleştirdi



Yaklaşık 50 santimetre yüksekliğindeki ahşap maket, sıra halinde yürüyen Nübyeli okçuları betimliyor Yaklaşık İÖ 2000'e denk gelen bu dönemde Mısır kargaşa içindeydi ve birçok yerel kabile şefi, ordusunda dövüşmek üzere hem Nübyeli ve hem de yabancı askerler tutmuştu



El Kurru'da bulunan, olasılıkla Mısırlılar tarafından Kral Piye'ye hediye edilmiş kuvars tılsımı bir tanrıça taçlandırmış



Biri gerçek yüksekliğinde restore edilmiş bu sütun kalıntıları, Eski Mısır'ın en kutsal alanlarından biri olan Karnak'ta, Kral Taharka'nın Büyük Amon Tapınağı'na eklettiği revaklı avluda yer alıyor



Nübye krallarının boyları üç metreye varan heykelleri Kerma'da (Sudan) bulundu Mısır kralı II Psamtek'in İÖ 593 dolaylarında düzenlediği akınlarda tahrip edilen bu heykellerin parçaları yeniden bir araya getirildi



Yeni Krallık döneminin firavunlarından I Tutmosis'in Nübye'yi ele geçirmeye yönelik başarılı harekâtından sonra Nil'in Üçüncü Çağlayanı'nda kayalara kazınmasını emrettiği yazıtlar, bu hükümdarın adını ve unvanlarını belirterek zaferini kutluyor Mısır'ın Nübye üzerinde egemenlik kurmasını simgeleyen bu mesaj, nehrin yukarılarına doğru yolculuk yapan herkesin oradaki zorlu dönemeci geçmek için yavaşladığı sırada açık seçik görmesi için yazdırılmıştı



Artık başı olmayan bu kil kadın figürinin temelinde, yaklaşık İÖ 1700 Nübye'sinin yerli çoban kültürü yatıyor



Gücünün doruğundaki Taharka, Nübye'de zirvesi altın ile parıldayan Cebel Barkal tapınak kompleksinde düzenlenen bir festivalde, kraliçelerini kalabalıkların arasından geçiriyor Tanrı Amon'un görüntüsünü taşıyan kutsal bir gemi eşliğinde, rahiplere özgü bir leopar derisi giymiş; başında, İki Ülkenin Efendisi hem Nübye, hem Mısır hükümdarı olduğunu ilan eden çifte uraeus'lu tacı var



Lahtinin üzerinde saçı yapılırken betimlenen Kraliçe Kawit, 11 Hanedan firavunu II Mentuhotep ile diplomatik evlilikler yapmak üzere Nübye'den gönderildiği sanılan soylu kadınlardan biriydi



Geriye sadece ana hatları kalmış olan Büyük Amon Tapınağı, belki de Nübye başkenti Napata'nın kalıntılarını örten bir hurma korusuna doğru uzanıyor Mısırlılar büyük olasılıkla I Tutmosis'in İÖ 1502'deki askeri fethi sırasında buraya küçük bir tapınak yaptırmıştı; ama İÖ 8 yüzyılda, şimdi çöl kumlarının örttüğü görkemli yapıyı inşa ettirenler Nübyelilerdi



Taharka'nın, Cebel Barkal'da yaptırdığı, Amon'un eşi tanrıça Mut'a adanan tapınak, kuzey Mısır'dan Nübye'ye uzanan imparatorluğunda gerçekleştirdiği imar kampanyasının bir parçasıydı



Cebel Barkal'da, bir erken dönem sarayı olarak bilinen yapıdaki kraliyet kabul salonunda kazı çalışmalarının başladığı ilk günde, kazı alanı direktörü Pawel Wolf üstüne Nübyelilerin Tanrı Amon sembolü olan koçbaşlarının oturtulduğu sütunları örten kumları temizliyor Bu yapının boyutları hâlâ bilinmiyor, ama uzmanlar Mısır firavunu II Ramses'in binayı ilk biçimiyle yaptırdığı ve daha sonra Nübye krallarının binayı dört kez yeniden inşa ettirdiğini düşünüyor



Bir Nübyeli'yi yiyen aslanı betimleyen bu figür, ülkesini korumak ve kargaşayı önlemek için Nübyeliler'i bastıran cesur bir Mısır hükümdarını simgeliyor Bu figür, 19 Hanedan döneminde yapılmıştı



Nübye, Eski Mısır'ın başlıca altın kaynağıydı Teb'de, Kral Tutankhamon'un Nübye'deki Huy adlı genel valisinin mezarında yer alan bu betimlemede Nübye kraliyet ailesi, hürmetlerinin bir ifadesi olarak hükümdarlarına geçit töreniyle altın halkalar sunarken gösteriliyor



Nuri'deki bir Nübye kralının mezarından çıkarılan bu tanrıça İsis yaka süsü de Nübye'nin usta kuyumcularının ürettiği başyapıtlar arasında



Nübye, Mısır üzerindeki hâkimiyetini yitirmesinden yüzyıllar sonra dahi, komşusundan aldığı geleneği sürdürerek kraliyet mezarlarını -Meroe'deki restore edilmiş bu örnekler gibi- piramitlerle donatmayı sürdürdü



Nübyeli hizmetkârın ahşap figürini, 6 Hanedan krallarından II Pepi'nin Meir'deki mezarına kralla birlikte gömülmüş Akademisyenler çağdaş ırk anlayışının o dönemde geçerli olmadığı görüşünde



Kral Tutankhamon'un büyükannesi, güçlü Kraliçe Tiye'nin ataları Nübyeli miydi? Zamanın kararttığı bu ahşap büst bu iddiaların esin kaynağı oldu



Mısır'ın Nübyeli kralı karşısında İÖ 674'te kazandığı zaferin anısına granit üzerine heybetli bir figürü yapılan Assur kralı Asarhaddon, yazıtta "Taharka'yla kanlı çatışmalarda hiç aralıksız gün boyu dövüştüm; bütün tanrıların laneti üzerinde olsun" diye aktarır Yanına alıp Assur'a götürdüğü insanları ve malları sıralar Boynuna ip geçirilmiş halde fatihin önünde diz çöken figür büyük olasılıkla bu kişilerden biri olan tahtın varisi Nübyeli Uşankuru'yu tasvir ediyor