Sözünde Durmak Ve Va'dini Yerine Getirmek

Sözünde durmak ve va'dini yerine getirmek
SÖZÜNDE DURMAK VE VA'DİNİ YERİNE GETİRMEK

Âyetler
1 "Verdiğiniz sözü ve yaptığınız antlaşmayı yerine getirin Çünkü verilen söz, sorumluluğu gerektirir"
İsrâ sûresi (17), 34

Aşağıdaki âyet-i kerîmelerin benzeri olan bu âyet, bir önceki "Sır Saklama" bölümünde açıklanmıştır

2 "Antlaşma yaptığınızda, Allah'a karşı verdiğiniz sözü yerine getirin"
Nahl sûresi (16), 91

Bir sonraki âyetle birlikte açıklanacaktır
3 "Ey iman edenler! Akidlerin gereğini yerine getiriniz"
Mâide sûresi (5), 1

Antlaşma ve akidleşme ifadeleri bize iki sözümüzü ve va'dimizi hatırlatmaktadır Bunlardan biri Allah ile yaptığımız antlaşma, diğeri de insanlarla yaptığımız akidleşmedir Yukarıdaki âyetler, bütün antlaşma ve akidleşmeleri içine alacak kapsamdadır
Allah ile yaptığımız antlaşma, O'nu ilâh olarak tanımak, O'na asla ortak koşmamak ve emirlerine uyup yasaklarından uzak durmak hususlarındadır Kur'ân-ı Kerîm'deki:
"Ey âdemoğulları! Size şeytana tapmayın, çünkü o sizin apaçık bir düşmanınızdır, demedim mi? Ve bana kulluk ediniz, doğru yol budur, demedim mi?" [Yâsîn sûresi (36), 60-61] âyetleri bize bu sözleşmeyi hatırlatmaktadır
Allah ile yaptığımız antlaşmanın sonuçlarını bize hatırlatan âyet-i kerîmeler de vardır Bunlardan birinde:
"Kim ahdini bozarsa, ancak kendi zararına bozmuş olur Kim de Allah ile olan ahdine vefâ gösterirse, Allah ona büyük bir mükâfat verecektir" [Fetih sûresi (48), 10] buyurulmaktadır
Bir başka âyette Allah Teâlâ bu ahdi ve sonucunu şöyle hatırlatmaktadır:
"Bana verdiğiniz sözü yerine getirin ki, ben de size vâ'dettiklerimi vereyim" [Bakara sûresi (2), 40]
Allah ile kul arasındaki sözleşmeyi karşılıklı haklar ifadesiyle ele alan 427 numaralı hadîs-i şerîfi burada hatırlamak uygun olacaktır Peygamber Efendimiz Muâz İbni Cebel'e:
- "Ey Muâz! Allah'ın kullar üzerinde, kulların da Allah üzerinde ne hakkı vardır?" diye sormuş, Muâz'ın:
- Allah ve Resûlü daha iyi bilir, demesi üzerine de şu cevabı vermişti:
- "Allah'ın kulları üzerindeki hakkı, onların sadece kendisine kulluk etmeleri ve hiçbir şeyi O'na ortak koşmamalarıdır Kulların da Allah üzerindeki hakkı, kendisine hiçbir şeyi ortak koşmayanlara azâb etmemesidir"
Resûl-i Ekrem Efendimiz kulun Allah ile olan bu antlaşmasına, 1878 numaralı "seyyidü'l-istiğfâr" hadisinde görüleceği üzere, sık sık temasla şöyle buyururdu:
- "Allahım! Gücüm yettiği kadar ahdine ve va'dine sadâkat gösteriyorum" (Buhârî, Daavât 16)
İnsanlarla yaptığımız belgeye bağlanmış antlaşma ve akidleşmeler ise, bir arada yaşamanın gereği olarak yapılan alım, satım, borçlanma, kira, şirket, hibe gibi işlemlerdir Diğer milletlerle yapılan antlaşmalar da bu gruba dahildir Antlaşma ve akidleşmelerin bağlayıcı özelliği vardır Yaptığı antlaşmalar sebebiyle büyük bir sorumluluk yüklendiğini hissetmeyerek verdiği sözde durmayan kimseler, önce dünyada kanunlar karşısında hesaba çekilirler Bütün antlaşmalar Allah adına verilmiş birer söz olduğu için, sözünde durmayanlar Cenâb-ı Hakk'ın huzurunda hem bu sebeple hem de kul hakkını çiğnemeleri sebebiyle ilâhî cezaya mahkûm olurlar
4 "Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyleri niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız şeyleri söylemeniz, Allah katında büyük bir kusur ve kabahattır"
Saf sûresi (61), 2-3

İmanın gereği, doğruluk ve sözünde durmaktır Yalancılık ve sözünde durmamak ise imanla taban tabana zıttır Çünkü Allah Teâlâ insanı bu kabil sapmalardan uzak olarak yaratmıştır
Konuşma özelliği sadece insanda vardır Bu sebeple insan doğruları konuşmak zorundadır Sözleriyle doğruları değil de gerçek dışı hususları dile getirirse, kendisine verilen özelliğe ihanet etmiş, insanlıktan uzaklaşmış, şeytanın özelliğini benimseyerek ona yaklaşmış olur
Verdiği sözde durmamak, antlaşmalara uymamak da aynen böyledir Zira bunun yalancılıktan farkı yoktur İnsan, yaratılışına uygun olan doğruluktan uzaklaştığı ölçüde imanından fire verir Bu sebeple verilen sözlere, yapılan antlaşma ve akitleşmelere titizlikle uymak gerekir
Hadisler
690 Ebû Hüreyre radıyallahu anh'den rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
"Münâfığın alâmeti üçtür:
Konuşunca yalan söyler
Söz verince sözünde durmaz
Kendisine bir şey emanet edilince hiyanet eder"
Buhârî, Îmân 24, Şehâdât 28, Vesâyâ 8, Edeb 69; Müslim, Îmân 107-108 Ayrıca bk Tirmizî, Îmân 14; Nesâî, Îmân 20
Müslim'in bir rivayetinde şu ilâve vardır:
"Oruç tutsa, namaz kılsa, müslüman olduğunu söylese de" (Müslim, Îmân 109-110)
201 numarayla "emaneti yerine getirme" bahsinde geçen bu hadis, bir sonraki hadisle birlikte açıklanacaktır
691 Abdullah İbni Amr İbni Âs radıyallahu anhümâ'dan rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
"Dört huy kimde bulunursa, o adam tam münafık olur Bir kimsede bu huylardan biri bulunursa, o huydan vazgeçinceye kadar onda münafığın özelliklerinden biri var demektir O dört huya sahip olan kimse:
Kendisine bir şey emanet edilince hiyânet eder
Konuşunca yalan söyler
Bir antlaşma yapınca sözünde durmaz
Düşmanlık yapınca da aşırı gider"
Buhârî, Îmân 24, Mezâlim 17, Cizye 17; Müslim, Îmân 106 Ayrıca bk Tirmizî, Îmân 14; Nesâî, Îmân 20
Açıklamalar
Münâfık, içinde gizlediği şeyin tam tersini açığa vuran kimse demektir İslâm dininde bu kelime, müslümanlığı kabul etmediği halde müslüman olduğunu ileri süren ve kâfirliğini gizleyen kimseler hakkında kullanılmıştır Peygamber Efendimiz'in şu hadisi münafığın iki yüzlülüğünü çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır:
"Münâfık, iki sürü arasında gidip gelen öğürsek koyun gibidir ki, kâh koşar bu sürüye gelir kâh koşar ötekine gider" (Müslim, Münâfıkîn 16)
Demek oluyor ki münâfık, hangi sürüden döl alacağına karar veremeyen koyun gibi bir bakarsın müslümanların arasına karışmış onlardan gözüküyor; bir de bakarsın müslümanlardan uzaklaşıp kâfirlerin arasına karışmış, bu defa da onlardan olduğunu iddia ediyor Peygamber Efendimiz'in bu tasviri, münâfığın, hislerinin ve şehvetinin esiri bir zavallı olduğunu ortaya koyuyor
Resûl-i Ekrem Efendimiz'in münâfığı anlatırken söylediği "oruç tutsa da, namaz kılsa da, müslüman olduğunu söylese de (o yine münâfıktır)" (Müslim, Îmân 110) hadisi, münâfığın, görünüşüne aldanmamak gerektiğini belirtmektedir
Konumuzun başındaki iki hadiste münâfığın en belirgin dört özelliği sayılmıştır: Bunlar yalan söylemek, sözünde durmamak, diğer bir ifadeyle vâdettiği şeyi yapmamak, emanete hiyânet etmek ve birine düşman olduğu zaman çirkin sözler söyleyerek sınırı aşmak, yani haksızlık etmektir Kavga ettiği kimseye söğüp saymak, kendisiyle mahkemelik olduğu kimsenin aleyhinde olmadık deliller veya şâhitler bularak ona haksızlık etmek yalancılığın bir başka şeklidir Netice itibariyle münâfığın en belirgin alâmetleri, zikredilen üç huydan ibarettir
201 numaralı hadisin açıklamasında da belirtildiği gibi, bir kimsenin dindarlığı üç özelliği ile, yani sözünün, davranışının ve niyetinin sağlamlığıyla ortaya çıkar Münâfığın sahip olduğu üç huy bu ölçüye vurulduğu zaman, onun samimiyetsizliği gün gibi ortaya çıkar Zira münâfık yalan söyleyerek sözünün çürük olduğunu, hâinlik yaparak davranışının çürük olduğunu, sözünde ve va'dinde durmamakla da niyetinin bozuk olduğunu ispat eder
Kendisinde bu kötü huylardan sadece biri bulunan kimse hemen münâfık sayılmaz Bununla beraber onun, bir yönüyle münâfığa benzediği de inkâr edilemez Şu halde kendisinde bu huylardan biri bulunan müslümanın yapması gereken şey, davranışlarına çeki düzen vermek ve o kötü huydan bir an önce kurtulmaya gayret etmektir
Münâfığın konumuzla ilgisi, söz verdiği halde sözünde durmaması, bir şey va'd ettiği halde va'dini yerine getirmemesidir Sözünde durmayan ve va'dinden cayan bir müslüman bu haliyle müslümandan çok münâfığa benzemeye başladığını düşünerek üzülmeli ve bu çıkmazdan kurtulmaya bakmalıdır Emanete hiyânet edenler de Cenâb-ı Hakk'ın şu buyruğunu hatırlamalıdır:
"Birbirinize bir emanet bırakırsanız, emanet bırakılan kimse emaneti sahibine versin ve bu hususta Allah'tan korksun" [Bakara sûresi (2), 283]
Hadisimiz "Yalan Yasağı" bahsinde 1545 numarayla, "Sözden Cayma, Ahdi Bozma Yasağı" bahsinde de 1588 numarayla tekrar gelecektir
Hadislerden Öğrendiklerimiz
1 Yalan söylemek, sözünde veya va'dinde durmamak, emanete hiyânet etmek, birine düşman olduğu zaman çirkin sözler söyleyerek veya ona haksızlık ederek haddi aşmak münâfığın en belirgin vasfıdır
2 Bu huylara sahip olan kimse namazıyla, orucuyla müslümana benzese de o yine münâfıktır
3 Müslüman bu huylardan şiddetle kaçınmalıdır Bu davranışlardan birini istemeyerek yapmışsa, bir daha yapmamaya gayret etmelidir
Riyazüs salihin