Ana Babaya İyilik Ve Akrabayı Ziyaret

Ana babaya iyilik ve akrabayı ziyaret
ANA BABAYA İYİLİK VE AKRABAYI ZİYARET


Âyetler

1 "Allah'a ibadet edin ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın Anaya, babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve mâliki bulunduğunuz kimselere iyi davranın"
Nisâ sûresi (4), 36

Bu âyet-i kerîmede mü'minlere on görev verilmektedir Bunlardan birincisi insana herşeyi esirgemeden vermiş olan Allah Teâlâ'ya ibadet etmek ve ona hiçbir şeyi ortak koşmamak Peygamber Efendimiz, bir hadîs-i şerîfte bu görevimizi, "Allah'ın kulları üzerindeki hakkı" diye ifade buyurmuştur
İkincisi anaya babaya saygıda kusur etmemek ve onlara karşı evlatlık görevini yapmak Evlatlık görevinin, kulluk görevinin hemen peşinden zikredilmesi üzerinde dikkatle düşünülmelidir Üstelik bu sıranın daha başka âyetlerde de gözetilmesi son derecede mânalıdır
Üçüncüsü akrabayı koruyup gözetmek ve onlara iyi davranmak Yukarıda sözünü ettiğimiz önem sırası burada da söz konusudur Ana babadan sonra kendilerine karşı ahlâkî sorumluluk taşıdığımız kimseler akrabalardır Tanımadığımız birine yaptığımız yardım bir iyilik sayıldığı hâlde, akrabaya yapılan yardım iki iyilik sayılmaktadır
Dördüncüsü yetimlere sahip çıkmak Kendilerini himâye eden yakınlarını kaybetmiş olan yetimlere kol kanat germek, onlara sahip çıkmak insânî bir görevdir
Beşincisi fukaraya yardım etmek Zaruri ihtiyaçlarını giderecek maddî imkâna sahip olmayanların sıkıntısını gidermek, bu imkâna sahip olanların Allah'a şükran borcudur
Altıncısı yakın komşuya iyilik etmek Evi bize yakın olan veya hem yakın komşu, hem akraba, hem de din kardeşi olan kimselere el uzatmak Allah Teâlâ'yı hoşnut eder Aşağıdaki hadislerde bu konu işlenecektir
Yedincisi uzak komşuya iyilik etmek Evi uzak olan veya akrabalık bağı bulunmayan yahut müslüman olmayan kimselere de yardım etmeyi dinimiz tavsiye etmiştir
Sekizincisi yanındaki arkadaşa yardım etmek Okul arkadaşı, sanat arkadaşı, yol arkadaşı, hatta hayat arkadaşı olan kimseleri koruyup kollamak makbul birer ibadettir
Dokuzuncusu yoldan gelen kimseye ve misafire ikram etmek Memleketine veya gitmekte olduğu yere ulaşabilecek imkânı bulamamış kimselere yardımcı olmak, onları yurtlarına yuvalarına kavuşturmak ne güzel bir iyiliktir
Onuncusu köle ve câriye gibi himayeye muhtaç olanlara yardım etmek Kölesi ve câriyesi bulunanlar, onları kendi kardeşleri ve birer Allah emaneti sayacak, yediğinden onlara da yedirecek, giydiğinden giydirecektir
2 "Adını anarak birbirinizden bir şeyler istediğiniz Allah'a karşı gelmekten sakının ve akrabalık bağlarına saygı gösterin"
Nisâ sûresi (4), 1

Karşımızdaki insanın bir şeyi ihmâl etmeden yapmasını istediğimizde, genellikle "Allah aşkına şunu yapıver!", deriz Araplar akrabalarından bir şey isteyecekleri zaman buna bir de yakınlık bağını ekleyerek "Allah aşkına ve akrabalık adına şunu yapıver!" derlermiş İşte âyet-i kerîmede "adını anarak birbirinizden bir şeyler istediğiniz" ifadesiyle bu mâna kastedilmiştir
Cenâb-ı Hak bu âyet-i kerîmede müslümanları, ağızlarından çıkan söze dikkat etmeye dâvet ediyor ve buyuruyor ki, mâdemki birbirinizden bir şey isterken bile Allah'ı anıyor ve O'nun hâtırı için işimi yap diyorsunuz, böyle dediğiniz zaman o işin Allah hâtırına yapılacağını düşünü-yorsunuz, öyleyse başkalarından önce siz Allah'a saygılı olun ve buyruklarını yapın Yine mecbur kalınca sığındığınız akrabalık bağına önem verin Akrabalarla ilgiyi kesmeyin Zira akrabalarla ilgiyi kesmek Allah'ı gücendirir İşte o zaman çok zor durumda kalırsınız
Akrabalarla ilgiyi koparan kimseleri bekleyen kötü sonuçlar, aşağıdaki hadislerde görülecektir

3 "Onlar, gözetilmesini Allah'ın emrettiği şeyleri gözeten, Rablerinden sakınan ve kötü hesaptan korkan kimselerdir"
Ra`d sûresi (13), 21

Kendilerini güzel bir âkıbetin beklediği haber verilen bu üç grup bahtiyardan konumuzla ilgili olanlar, "gözetilmesini Allah'ın emrettiği şeyleri gözeten" kimselerdir Allah Teâlâ'nın bu kimselerden gözetmelerini istediği şeyler, öncelikle akrabalık bağlarını sürdürmek ve mü'minlerle bir arada dostça yaşamaktır Bu kimseler akrabaya şefkat besledikleri, muhtaç olanlarına yardım ettikleri, onları koruyup savundukları, başlarına bir kötülük gelmemesi için canla başla çalıştıkları için Allah Teâlâ'nın rızasını kazanmışlardır
4 "Biz insana ana ve babasına iyilik etmesini emrettik"
Ankebût sûresi (29), 8

Bu âyet-i kerîme Sa`d İbni Ebû Vakkâs radıyallahu anh ile annesi Hamne hakkında nâzil olmuştur Aşere-i mübeşşere'den olan Hz Sa`d ilk müslümanlardan biridir Ya yedinci veya beşinci müslüman odur On yedi yaşında İslâmiyet'i kabul etmiştir Sa`d müslüman olunca annesi buna çok üzüldü Kendisini çok seven oğlunu şöyle tehdit etti:
- Sa`d! Eğer kabul ettiğin bu dinden geri dönmezsen, ağzıma bir lokma koymam; açlıktan ölür giderim; sen de ömür boyu "ana kâtili" diye anılırsın
Hamne dediğini yaptı İki gün iki gece bir şey yemedi Tâkatten düştü Bunu gören Sa`d, canı gibi sevdiği annesine şu sözleri söyledi:
- Anne! Yüz canın olsa ve bunlar birer birer çıksa, vallahi ben yine de dinimi terk etmem Artık ister ye, ister yeme!
Oğlunun bu kararını gören Hamne, inadından vazgeçti
Bu bilgilerin ışığında âyet-i kerîmeye bakıldığında şu sonuç elde edilmektedir:
Anne ve baba kâfir bile olsalar, kendilerine saygı göstermek ve itaat etmek gerekir
Anne ve babaya her konuda itaat etmek gerekir mi?
Bu âyetin devamında, şâyet anne ve baba Allah'ı inkâr etmeye ve O'na karşı gelmeye dâvet ederlerse, onların sözünün dinlenmemesi emredilmektedir Demek oluyor ki, anne ve baba oğlundan Allah'a şirk koşmasını isterse sözleri dinlenmeyecek, ama onun dışındaki buyrukları, elden geldiğince yapılacaktır
5 "Rabbin şöyle emretti: Sadece Allah'a ibadet edeceksiniz Ana ve babanıza iyi davranacaksınız Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, sakın onlara "of!" bile deme! Onları azarlama! Onlara saygıyla hitap et! Onlara merhamet ederek tevâzu kanadlarını aç da, "Rabbim! Küçüklüğümde onlar beni nasıl şefkatle büyüttülerse, sen de onlara öyle merhamet et, de!"
İsrâ sûresi (17), 23-24

Birçok âyet-i kerîmede Allah'a ibadet emrinin hemen peşinden ana ve babaya itaatin gelmesi çok mânalıdır Bunu şöyle anlamak uygun olur: Sen yüzüne konan bir sineği bile kovamayacak kadar güçsüzken, Allah'ın yetiştirip büyütme, merhamet edip koruma sıfatları onlarda kendini gösterdi Öyleyse sen öncelikle Allah'ın birliğini kabul edecek, onun peşinden de ana ve babana iyilik ve itaat edeceksin
Onlar senin yanında yaşlanacak olursa, hoşuna gitmeyecek bir hareket yaptıklarında sakın onları azarlama; gönüllerini kırma! Bir zamanlar sen de hoşa gitmeyen işler yaptığında, annen ve baban seni anlayışla karşılardı Şimdi onlar yaşlandı Senin çocukluk günlerinde yaptıklarına benzer garip hareketler yapabilirler; yersiz bulacağın sözler söyleyebilirler Sen de onlara aynı şekilde anlayış göster; şefkatli ve merhametli ol! Bununla da kalma, onlara merhamet etmesi, günahlarını bağışlaması için Cenâb-ı Hakk'a dua edip yalvar!
6 "Biz insana, ana ve babasına iyi davranmayı emrettik Özellikle de anası nice sıkıntılara katlanarak onu karnında taşımış; emzirmesi de iki yıl sürmüştür İşte bu sebeple, bana, ana ve babana şükret, diye tavsiye ettik"
Lokman sûresi (31), 14

Birine teşekkür etmenin de bir şekli vardır Teşekkür edilecek kim-seye karşı mütevâzi olunur Ona duyulan sevgi belirtilir Yaptığı iyilik anılır ve bundan dolayı kendisine teşekkür edilir Onun sağladığı imkân, kendisini üzecek ve gücendirecek şekilde kullanılmaz Ana ve babaya yaptıklarından dolayı teşekkür ederken de bu esasa uymalı, kendilerine tevâzu göstermeli, ne çok sevildikleri hissettirilmeli, bir zamanlar kendisi için ne zahmetlere katlandıkları -fırsat düştükçe- söylenmeli, kendilerine duyulan minnet ifade edilmeli ve onların hoşnut olmayacağı işler yapılmamalıdır
Hadisler

314 Ebû Abdurrahman Abdullah İbni Mes`ûd radıyallahu anh şöyle dedi:
Peygamber aleyhisselâm'a:
- Allah'ın en çok beğendiği amel hangisidir? diye sordum
- "Vaktinde kılınan namazdır" diye cevap verdi
- Sonra hangi ibadet gelir? dedim
- "Ana ve babaya iyilik ve itaat etmek" buyurdu
- Daha sonra hangisi gelir? diye sordum
- "Allah yolunda cihâd etmek" buyurdu
Buhârî, Mevâkît 5, Cihâd 1, Edeb 1, Tevhîd 48; Müslim, Îmân 137-139 Ayrıca bk Tirmizî, Salât 14, Birr 2; Nesâî, Mevâkît 51
Açıklamalar
Allah Teâlâ'nın en fazla beğendiği ibadetlerden üçünü bu hadîs-i şerîften öğrenmekteyiz Bunlar: Vaktinde kılınan namaz, ana babaya itaat ve Allah yolunda cihaddır
Vaktinde kılınan namazın öncelikle zikredilmesinin sebebi, bu ibadetin önem sırası bakımından imândan hemen sonra gelmesidir Namaz dinin direğidir Namazı kılmayan ve namazı önemli bir ibadet olarak görmeyen kimseden, Allah'ın diğer buyruklarına saygı göstermesi de beklenemez
Bu hadise göre bir namazın Allah katında en makbûl ibadet olabilmesi, vakti girince kılınmasına bağlıdır Vaktinde kılınmayan, ihmâl edilerek son vaktine bırakılan bir namaz, kabul edilmekle beraber, Allah Teâlâ'nın en çok sevdiği bir ibadet olma özelliğini kaybeder
Ana babaya itaat, Cenâb-ı Hakk'ın pek önem verdiği ve kendisine şirk koşulmamasını istedikten hemen sonra tavsiye ettiği önemli bir görevdir Çocuğunu binbir sıkıntı ile dünyaya getiren, hayata atılacağı zamana kadar yıllar boyu onun eziyetini çeken ana ile baba, şüphesiz her iyiliğe ve en üstün saygıya lâyık insanlardır Bu sebeple Allah Teâlâ onlara "of!" bile denmemesini emretmektedir Kendisine sayılamayacak kadar çok iyilik yapmış olan ana ile babanın haklarına saygılı olmayan bir kimsenin, diğer insanların haklarına saygılı olması elbette düşünülemez
Allah yolunda cihâd, dini bilmeyenlere onu öğretmek, bu saâdeti tatmayanların ayağına kadar giderek Allah'a kul olmanın gerçek bahtiyarlık olduğunu anlatmak, İslâm'ın şan ve şerefini devam ettirmek, canla ve malla fedakârlık yapmaya bağlıdır Sağlığı yerinde, varlığı yolunda olan mü'min, Allah'ın dinine hizmeti en önemli görev kabul etmelidir Allah'ın dinini lâyık olduğu en yüce mevkie yükseltmek ve kendi tattığı saâdeti başkalarına da taddırmak için gayret etmeyen kimse, Allah rızasını kazanmaya sebep olan diğer ibadetleri kolaylıkla terk edebilir
Düşman maddî güçleriyle sınırlarımıza dayanmışsa veya mânevî yıkım vasıtalarıyla bizi içten çökertmek için evlerimize girmişse, işte o zaman hem malımız ve mülkümüz, hem de dinimiz, imânımız ve namusumuz tehlikede demektir Maddeten ve mânen ayakta durmak, malımızı ve canımızı ortaya koyarak düşman güçleriyle savaşmaya bağlıdır Bu durumda "Allah yolunda cihâd etmek" en önemli ibadet olur
1076 ve 1289 numarayla tekrar okuyacağımız hadisimizi açıklamayı bitirmeden önce şu iki soruya da cevap arayalım:
Allah Teâlâ'nın beğendiği ibadetler, acaba bunlardan mı ibarettir?
Bu hadisin yukarıda kaydedilen bazı rivayetlerinde Abdullah İbni Mes`ûd'un şöyle dediği belirtilmektedir:
- Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem bana işte bunları söyledi Eğer ondan daha fazlasını söylemesini isteseydim, söylerdi Demek olu-yor ki, Allah katında makbûl ibadetler bunlardan ibaret değildir Nitekim benzeri hadislerde: "insanlara yedirip içirmek", "herkese selâm vermek", "insanları eliyle ve diliyle rahatsız etmemek", "içine günah ve riya karışmamış makbûl bir hac yapmak" en değerli ibadetler olarak zikredilmiştir
İkinci soru da şu: Acaba hadisimizde zikredilen üç ibadet önem sırasına göre mi söylenmiştir? Diğer bir ifadeyle, bu sıra her zaman geçerli midir?
Peygamber Efendimiz "hangi ibadet daha üstündür?" şeklindeki sorulara genellikle soranın durumuna, sorunun sorulduğu zamana göre cevaplar vermiştir Soru soran kimsenin bir konuda ihmâli varsa, onun mânevî hastalığını bilen Efendimiz, ihmâl ettiği ibadeti veya ahlâk esasını öncelikle söylemiştir Sorunun sorulduğu zamanı da dikkate almıştır Düşmanın kapıya dayandığı bir sırada nâfile ibadetle uğraşmak uygun olmayacağı için böyle durumlarda "Allah yolunda cihâd" etmenin daha sevap olduğunu söylemiş, kıtlık zamanında ise insanları yedirip içirmeyi öncelikle tavsiye etmiştir
Hadisten Öğrendiklerimiz
1 Allah Teâlâ'nın kulları üzerindeki haklarının en üstünü, ona imândan sonra namaz kılmaktır
2 Kul haklarının en büyüğü, ana baba hakkıdır
3 Fedakârlıkların en üstünü, Allah yolunda cihâd etmektir
`


315Ebû Hüreyre radıyallahu anh'den rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
"Hiçbir evlâd babasının hakkını ödeyemez Şayet onu köle olarak bulur ve satın alıp âzâd ederse, babalık hakkını ödemiş olur"
Müslim, İtk 25 Ayrıca bk Ebû Dâvûd, Edeb 120; Tirmizî, Birr 8; İbni Mâce, Edeb 1

Açıklamalar
Hadîs-i şerîf baba hakının büyüklüğünü ve bu hakkı ödemenin hemen hemen mümkün olmadığını ifade etmektedir Peygamber Efendimiz bu hakkın önemini, hayatta kolay meydana gelmeyecek bir olaya bağlayarak anlatmaktadır Nasılki bir insanın köle edilen babasını arayıp bulması ve onu sahibinden satın alıp hürriyetine kavuşturması pek duyulmadık bir olay ise, babasının yaptığı iyilik ve fedakârlıkları bir evlâdın ödemesi de aynı derecede zordur
Evlat babasına ihsanda bulunamaz Babasını el üstünde tutması, bir dediğini iki etmemesi, ona saygıda kusur etmemesi evlatlık görevidir Bu görevini en iyi şekilde yapması, ona elbette hem sevap hem de Allah'ın rızasını kazandıracaktır Fakat kazandığı bu sevap, bir başkasına yaptığı iyilikten ve fedakârlıktan dolayı elde ettiği sevap gibi değildir Zira başkasına yaptığı iyiliği, mecbur olduğu için değil, sevap kazanmak için yapmıştır Bu iyiliği yapmasaydı, kendisine niye yapmadın diye sorulmayacaktı Evlatlık görevini ise mecbur olduğu için yapacak, yaptığı için de Allah'ın hoşnutluğunu kazanacaktır Bu görevi yapmadığı takdirde de hesaba çekilecektir
Meselenin hukûkî yönüne gelince: Şayet hadîs-i şerîfte anlatılan olay gerçek hayatta meydana gelir ve bir evlâd babasını köle olarak bulup satın alırsa, baba o andan itibaren hürriyetine kavuşur Evlâdın babasını âzât ettiğine dair sözlü veya yazılı bir belgeye ihtiyaç yoktur
Hadisten Öğrendiklerimiz
1 Babanın evlâdı üzerindeki hakkı, ödenemeyecek kadar büyüktür
2 Evlâd köle olan babasını satın aldığı andan itibaren baba hürriyetine kavuşur Evlâdın onu âzâd ettiğini ayrıca belirtmesine gerek yoktur
Riyazüs Salihin