Yeme-İçmede Âdab

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-27-2012

Yeme-İçmede Âdab
Yeme-İçmede Âdab

Yemede ve içmede âdaba riâyet etmek çok mühimdir

Zira âdaba riâyet etmeden ölçüsüz bir şekilde yenilirse, yenilen lokmaların helâl olmasına dikkat edilmezse; bu defa vücutta, kalbte ve ruhta arızalar ortaya çıkmakta, vücut makinası bozulmakta, insanın maddî ve manevî sağlığı kaybolmaktadır

Yemek yerken, zikir, fikir ve şükürü asla unutmamalıyız

Başta, "Bismillah" demek, zikirdir

Yemeğin sonunda "Elhamdülillah" demek şükürdür

Yemek yerken, bu nimetleri gönderen Allahu Teâlâ'yı düşünmek ise fikirdir

Yemekte ölçü
Yemekte ölçü; midenin üçte birini yiyeceğe, üçte birini suya, üçte birini de "hikmete" ayırmak, yâni boş bırakmaktır

Günde iki defa yemek kafidir

Aç olmadan yememek, göz sofrada kalmışken, yâni tam tok olmadan kalkmak lazımdır

Tıka basa yenilirse, hemen günaha meyil başlar

Meselâ televizyondaki haram görüntüler seyredilir, ağızdan çirkin sözler çıkmaya başlar

Yenilen her lokmanın helâl olmasına dikkat edilmelidir

Haram mal boğazdan aşağı gidince; göz nâmahreme bakar, dil gıybet eder, kulak haram şarkı dinler

Yemekte ölçü her zaman "az yemek" olmalıdır

Unutulmamalıdır ki güzel ahlâk az yemekle elde edilir

Tıka basa yemek, ibâdete, tefekküre, zikre engeldir

Hem mide hastalıklarının hemen hemen tamamı çok yemekten kaynaklanmaktadır

İsraf haramdır

Dolayısıyla yemekte aşırı gitmekte, lüzumundan fazla yemekte caiz görülmemiştir

Az yemenin faziletiyle ilgili, Hz

Ebû Hüreyre'nin (r

a

) naklettiği şu hadis-i şerif kulağımıza küpe olmalıdır

Sevgili Peygamberimiz buyuruyor: "İnsan yemesini azalttığı zaman içi nur dolar" (Ramûz, c

1/33-13)
Yemeklerden bilhassa akşam yemeğini terk etmemek gerektir

Bu hususta Peygamber Efendimizin (s

a

v

) tavsiyeleri şöyledir: "Akşam yemeğini bırakmayın, velev bir avuç kuru ekmek de olsa Zira onu terk etmek ihtiyarlatıcıdır" (a

g

e

, c

2/470-14)
Yemeğe kusur bulunmamalı, hoşa gitmiyorsa, bir şey denilmemelidir

Bu hususta, Hz

Ebû Hüreyre'nin (r

a

) naklettiği şu hadis-i şerifi ölçü almalıyız: "Resûlullah'ın (asm) hiçbir yemeği kusurlu bulduğunu görmedim Yemeğe iştihası varsa yer, yoksa yemez, bir şey de demezdi" (Ebû Dâvud, Et'ıme:13)
Soğan ve sarımsak gibi etrafa koku yayan şeyler yenildiğinde cemiyet içerisine çıkmaktan çekinmek gerekir

Şayet kalabalık bir yere, camiye gidilecekse, bu gibi yiyecekleri yememek lazımdır

Hz

Câbir (r

a

) Resûlullah'ın (a

s

m

) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Sarımsak ve soğan yiyen kimse bizden uzak dursun, yahut mescitlerimizden uzaklaşsın, evinde otursun" (Buharı, Et'ıme:49)
Yemek yedirmek
Güzel ahlâk sahibi bir Mü'min, kendisi az yer, buna mukabil başkalarına yedirir, ikram eder

Yemekten ziyade yedirmek çok daha faziletlidir

Yeme-içme âdabında bu hususu da unutmamak lazımdır

Bu hususla ilgili hadis-i şerife bakalım: Ebû Hüreyre (r

a

) Resûlullah'ın (a

s

m

) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Çok çok selâm verin, yemek yedirin ve kâfirlerle mücâdele edin ki, Cennetin mirasçıları olasınız"
Abdullah bin Amr'ın (r

a

) bu konudaki rivayeti ise şöyledir: "Rahman olan Allah'a ibâdet edin, bol bol yemek yedirin ve bol bol selâm verin ki, huzur içinde Cennete giresiniz" (Tirmizî Et'ıme:45)
Şunu unutmamak lazımdır

Çok elin uzandığı sofrada bereket vardır

Bu hususla ilgili, Ebû Hüreyre (r

a

) Resûlullah'ın (a

s

m

) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "İki kişilik yemek üç kişiye, üç kişilik yemek de dört kişiye yeter" (Buhârî, Et'ıme:11)
Su içme âdabı
Yemekle ilgili bu umûmi kaidelerden bahsettikten sonra, şimdi de su içme âdâbıyla ilgili temel kaidelere bakalım:
Su içerken, üç yudumda ve emerek içmek lazımdır

Suyu kafaya bir dikişte içmek, "deve içişi" olarak tavsif edilmiştir

Su, süt, çay veyahut diğer meşrubat içilirken, evvelâ Besmele çekilecek, ondan sonra, üç defada içilecek, her yudumda bardak belli mesafede tutularak karbondioksitli havanın bardağın içerisine gitmesi engellenecektir

Su emilerek içilmezse, yâni "deve içişi" gibi hurp diye yutarcasına içilirse vücuda zarar verir

Suyu oturarak içmek lazımdır

Sünnet olan şekil budur

Peygamber Efendimiz (s

a

v

) ayakta da su içmiştir, fakat bu pek az vâki olmuştur

Hz

Ali (r

a

) su içme âdâbıyla ilgili şöyle demektedir: "Su içtiğinizde emerek için

Ağzınıza dökercesine boşaltmayın

"
Çay, süt gibi meşrubatlar sıcak ise, üfleyerek soğutmaya çalışılmamak, soğuması beklenmelidir

Besmele ile, üç yudumda ve oturarak içilen su ve diğer meşrubatlar içildikten sonra "Elhamdülillah" demelidir

Bir şey içerken altın ve gümüş kaplar kullanmamak gerektir

Hz

Huzeyfe (r

a

) Resûlullah'ın (a

s

m

) şöyle buyurduğunu rivâyet etmiştir: "Altın ve gümüş kaplardan bir şey içmeyin İpek ve atlas kumaş da giymeyin Çünkü bunlar, dünyada Müslüman olmayanlar, Âhirette de sizin içindir"
(Buhâri, Et'ıme:29)
Yemekten önce yapılması gerekenler
Yemekten önce ve yemekten sonra elleri yıkamak gerekir

Bu sünnettir

Ayrıca bunun sağlık açısından da pek çok faydaları vardır, o ayrı mevzudur

Yemeğe başlarken Besmele çekilmeli, başlangıçta unutulduğu takdirde, hatırlar hatırlamaz, "Euzubesmele" çekilerek yemeğe devam edilmelidir

Yemek yerken, lokantalar, kafeteryalar ve benzeri yerler hariç, ayakkabıları çıkarmak gerekir

Zaten evlerimizde ayakkabı ile dolaşılmaz

Çarşıda, pazarda her türlü pisliğe bulaşan, hattâ tuvalete girilen ayakkabılarla evde oturmak zaten bizim âdetimiz değildir

Şimdi bu hususlarla ilgili hadis-i şeriflere bakalım:
Yemekten önce ve sonra elleri yıkamayı asla ihmâl etmemeliyiz

Zira bu davranış berekete vesiledir

Bu hususla ilgili hadis-i şeriflere bakalım:
Hz

Enes (r

a

) naklediyor: Peygamber Efendimiz (a

s

m

) şöyle buyurmuştur: "Kim ki Allah'tan evinin hayrını çok etmesini isterse, yemeğe otururken ve kalkınca elini ağzını yıkasın" (Ramûz, c

2/396-9)
Selman (r

a

) şöyle anlatır: Ben Tevrat'ta: "Yemekten sonra elleri yıkamak yemeğin bereketidir

" diye okudum

Bunu Peygambere (s

a

v

) anlattım ve Tevrat'ta okuduğumu da söyledim

Bunun üzerine Resûlullah (s

a

v

):
"Yemeğin bereketi hem yemekten önce, hem de yemekten sonra elleri yıkamaktadır" buyurdu

(Hadislerle İslâm, c

4/387)
Ebû Hüreyre'den (r

a

) Resûlullah'ın (s

a

v

): "Her kim elinde et ve yemek kokusu olduğu halde elini yıkamadan uyur ve ona bir zarar dokunursa kendisinden başkasına suç bulmasın" buyurduğu rivayet edilmiştir

(a

g

e

c

4/398)
Yemeğe mutlaka "Bismillah" veya "Bismillahir'rahmânirrahîm" diyerek başlamak lazımdır

Bu hususta sevgili Peygamberimizin çok sıkı tavsiyeleri vardır

Şayet yemekte Besmele çekilmezse, şeytan onunla birlikte yer

Şimdi bu hususla ilgili hadis-i şeriflere bakalım:
Ömer b

Ebî Seleme (r

a

) rivayet ediyor: "Ebû Seleme Resûlullah huzuruna girdiğinde, Resûlullah'ın yanında yemek vardı

Peygamber (s

a

v

) 'Ey oğulcuğum yemeğe yakın ol, Besmele getir, sağ elinle ve senden taraftan ye,' diye buyurdu

" (Şemâil-i Şerif/204)
Âişe (Radıyallahu anhâ) rivayet ediyor: "Peygamber Efendimiz buyurdu ki: 'Sizlerden biri yemek yemeye başladığında besmele çekmeyi unutursa, o kimse 'Bismillahi evvelâhu ve âhirehu' (yemeğin evvelinde ve âhirinde Allah'ın ismiyle yerim', desin" (a

g

e

/204)
Hz

Âişe'den (r

a

) şöyle rivayet edildi: Peygamber (s

a

v

) ashabından altı kişi ile birlikte yemek yiyordu

Bir bedevi geldi ve o yemeği iki lokmada yiyip bitirdi

Bunun üzerine Resûlullah (s

a

v

): "Dikkat ediniz! Eğer besmele çekseydi hepinize yetecekti" buyurdu

(Hadislerle İslâm, c

3/345)
Câbir bin Abdullah'ın (r

a

) rivayet ettiğine göre Resûlullah (a

s

m

) şöyle buyurmuştur: "İnsan evine girdiği sırada ve yemek esnasında Allah'ı zikrederse, şeytan, yardımcılarına 'Size burada ne yatacak yer ve ne de akşam yemeği yoktur' Der Evine girdiği zaman Allah'ı zikretmezse, şeytan, 'İşte barınacak bir yere kavuştunuz; yemek esnasında Allah'ı zikretmezse, 'İşte burada hem barınabilir, hem de akşam yemeği yiyebilirsiniz' der" (Ebû Dâvud, Et'ıme:15)
Hz

Enes (r

a

) Peygamber Efendimizin (s

a

v

) yemek yerken ayakkabıların çıkarılmasını tavsiye eden şu hadis-i şerifi nakletmektedir: "Yemek yediğiniz zaman ayakkabılarınızı çıkarınız Zira böylesi ayaklarınız için daha rahatlıktır" (Ramûz, c

1/35-7)
Yemek esnasında uyulması gereken âdap
"Bismillah" diyerek yemeğe başladıktan sonra uyulması gereken temel kaideleri şöylece sıralayabiliriz:
* Yemek sağ el ile yenilmelidir

Bazı kesim tarafından devamlı telkin edilen ve lokantalardaki servis düzeni yanlıştır

Yemek kesinlikle sol el ile yenilmemelidir

Bu hususta Peygamber Efendimizin (s

a

v

) çok sıkı tenbihatı vardır

Bu hususla ilgili hadis-i şeriflerden bazılarına bakalım:
Abdullah İbni Ömer (r

a

) Peygamberimizin (a

s

m

) şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: "Biriniz yemek yediği zaman sağ eli ile yesin Bir şey içtiği zaman da sağ eliyle içsin Çünkü ancak şeytan sol eliyle yer ve içer" (Tirmizî Et'ıme:9)
Seleme bin Ekvâ (r

a

) rivayet etmiştir: "Birisi Resûlullah'ın (asm) huzurunda sol eli ile yemek yiyordu Resûlullah (asm) 'Sağ elinle ye' buyurdu Adam, 'sağ elimle yiyemiyorum' dedi Resûlullah (asm) 'Yiyemeyesin!' diye beddua etti O, gurur ve kibirinden dolayı sağ eliyle yemek istemiyordu İşte Resûlullah (asm) bundan dolayı beddua etmişti Artık o elini kaldıramaz oldu" (Müslim, Eşribe:108)
* Yemek yerken bir şeye dayanmamak, yaşlanmamak ve yan yatarak bir şey yememek lazımdır

Sevgili Peygamberimiz (a

s

m

) "Hele ben, bir şeye dayanarak asla yemek yemem" buyurmuştur

(Şemâil-i Şerif/171)
* Peygamber Efendimiz (a

s

m

) yemek yerken ya iki dizi üzerine oturur, ya da sağ dizini dikip sol ayağı üzerine otururlardı

Resûl-i Ekrem hazretlerinin yemek yerken edep üzere oturmaları Allah Teâlâ'yâ tevazu içindir

* Yemeği sıcak yememek lazımdır

Bunun için, Resûlullah (s

a

v

) söyle buyurdu: "Temeği soğutunuz Sıcak yemek bereketsizdir" (Tenbîhü'l Gafilin, c

2/841)
* Yemeği koklamamak lazımdır

Zira bu hayvanların işidir

Resûlullah (s

a

v

) şöyle buyurmuştur: "Yırtıcı hayvanların kokladığı gibi, yemeği koklamayımz" (a

g

e

, c

2/842)
Yemeği soğutmak için üflememek lazımdır

Peygamber Efendimiz yemek kabına üflemeyi ve onda nefeslenmeyi yasaklamıştır

İbni Abbas (r

a

) bu hususta şöyle demektedir: "Resûlullah (a

s

m

) yiyeceğe ve içeceğe üflenmez; kabın içine de solumazdı

" (İbni Mâce, Et'ıme:18)
* Yemek yerken lokmaların küçük olması sünnettir

Yemeği çiğneyerek yemek lazımdır

* Yemek yerken kabın kenarından yemeye başlamalı, daha başlangıçta yemeğin ortasından yememelidir

Hz

İbni Abbas'ın (r

a

) rivayet ettiğine göre sevgili Peygamberimiz bu hususta şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi yemek yediğinde tabağın ortasından yemesin Lâkin onun kenarından yesin Zira bereket üstten iner" (Ramûz, c

1/35-1)
* Yemek yerken, şayet lokma sofraya düşerse onu alıp yemek lazımdır

Hz

Câbir'in (r

a

) rivayetine göre bu hususta Peygamber Efendimiz (s

a

v

) şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi yemek yediğinde lokması düşerse, üzerinde olanı temizlesin, sonra da onu yesin O lokmayı şeytana bırakmasın" (Ramûz, c-1/35-5)
* Meyve yerken kabukları ayrı kaba koymak lazımdır

Meyveyi ve kabuklarını aynı tabak içine bırakmamak sünnettir

Bu hususta, Resûlullah (s

a

v

), hurmayı ve çekirdeğini aynı tabak içine koymayı yasaklamıştır

(Tenbîhü'l Gafilin, c

2/844)
Yemeğin sonunda
Yemek esnasında, o nimetleri veren Allahu Teâlâ düşünülmeli, yemeğin bitiminde de o nimetlere karşı teşekkür mânâsında, "Elhamdülillah" denilmelidir

Enes b

Mâlik'ten (r

a

) Resûlullah'm (s

a

v

) şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Allah, yemek yiyip de hamdeden kulu ile su içip de hamdeden kulundan razı ve hoşnut olur" (Tergib ve Terhib, C

4/382)
Yemeğin sonunda yemek duâsı yapılmalıdır

Pek çok yemek duası vardır

Bunlardan Peygamber Efendimizin yaptığı ve herkesin rahatlıkla ezberleyebileceği iki duanın yer aldığı iki hadis-i şerifi nakledelim:
Ebû Said Hudri (r

a

) rivayet etmiştir: "Resûlullah (asm) yemekten sonra, 'Bizi doyuran, bize içiren ve bizi Müslüman olarak yaratan Allah'a hamd olsun' derdi" (Ebû Dâvud, Et'ıme:52)
Meali bu şekilde olan duanın asıl metni şöyledir:
"Elhamdülillâhi'llezi et'amenâ ve sekânâ ve ce'alena müslimiyn"
Muaz bin Enes (r

a

) Resûlullah'm (a

s

m

) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Bir kimse yemek yedikten sonra, 'Güç ve kuvvetim olmadığı halde bu yemeği bana yediren ve beni bununla rızıklandıran Allah'a hamd olsun' derse, geçmiş günahları affolunur" (Ebû Dâvud, Libas: 1)
Meali bu şekilde olan duanın asıl metni şöyledir: "Elhamdülillâhi'llezi et'ameni hazâ ve rezaganihi min ğayri havlin minnî velâ kuvvetin ğufire lehu mâ tekaddeme min zenbihi"
Ev sahibine dua
Şayet yemeğe davet edilmişsek, yemeğin sonunda ev sahibine hem teşekkür etmeli, hem dua etmeliyiz

Bu hususla ilgili Câbir bin Abdullah'ın (r

a

) naklettiği şu hadis-i şerife bakalım: "Ebû Heysem bin Teyhan, Resûlullah (a

s

m

) için bir ziyafet hazırlamıştı

Resûlullah'ı (a

s

m

) ve Sahabelerini davet etti

Yemekten ayrılırken Resûlullah (a

s

m

) Ashabına, 'Kardeşinizin yemeğine karşılık verin' buyurdu "Sahabeler, 'Bu yemeğin, karşılığı nedir?' diye sordu "Resûlullah (asm), 'Bir kimsenin evine girilir, yemeği yenilir, içeceği içilir ve ayrılıp giderken ona dua edilirse, işte bu dua yemeğin karşılığı olur' buyurdu

" (Ebû Dâvud, Et'ıme:45)
Eller yıkanmalı
Yemekten önce olduğu gibi, yemekten sonra da eller yıkanmalıdır

Hz

İbni Ömer'in (r

a

) rivayetine göre, Peygamber Efendimiz (s

a

v

) bu hususta şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi yemek yediğinde ellerini, etin yağ ve kokusu sebebi ile, yıkasın" (Ramûz, c

1/35-2)
Sofra âdabı
Yemek âdâbıyla ilgili bu umûmî kaidelerden bahsettikten sonra şimdi de sofra âdabına gelelim

Yemeğin güzelliği, bir sofra etrafına toplanılmasıdır

Sofra, yâni yemek zamanı, ailenin bir araya toplanması, gülerek, söyleşerek yemek yemesi için güzel bir fırsattır

Sofra zamanlarının en neşeli, en özlenen bir araya gelme zamanı olmasını temin etmek anne ve babanın vazifesidir

Sofrada, sıkıntılı, öfkeli olmamak, sıkıntılardan, problemlerden bahsetmemek, terbiye vermek için uzun konuşmalar yapmamak lazımdır

Çocuklar sofrada, anne ve babalarının, gülerek sevgi, saygı ve neşe içinde konuştuklarını, neşeli ve tatlı konulardan söz ettiklerini gördükçe, sofranın aile bağlarında mühim bir yeri olduğunu öğreneceklerdir

Yemeği topluca yemek çok güzel bir âdettir

Bu âdet mümkün mertebe terkedilmemelidir

Bu hususla ilgili hadis-i şeriflere bakalım:
Câbir'den (r

a

) Resûlullah'ın (s

a

v

): "Yemeklerin, Allah'a en sevimli olanı, başına çok insan toplananıdır" buyurduğu rivayet edildi

(Tergib ve Terhib, c

4/362)
Vahşi b

Harb'ın (r

a

) şöyle dediği rivayet edildi: Ashap: "Yâ Resûlullah! Biz yiyoruz, ama doymuyoruz

" dediler

Resûl-i Ekrem: "Yemeğinizi topluca mı yiyorsunuz, yoksa ayrı ayrı mı?" diye sordu Onlar da: "Ayrı ayrı yiyoruz" dediler Resûl-i Ekrem: "Hepiniz yemeğin başına toplanın ve besmele çekin ki, yemeğiniz bereketlensin" buyurdu

İbni Mâce de Hz Ömer'den (r

a) Resûlullah'ın (s

a

v

): "Yemeğinizi ayrı ayrı değil, toplu halde yiyiniz Çünkü bereket cemaatle beraberdir" buyurduğunu rivayet etmiştir

" (a

g

e

, c

4/361)
Sofrada dikkat edilecek en mühim hususlardan birisi de; herkes yiyip bitirinceye kadar sofradan kalkmamak, kendisi doysa bile herkes yemeğini bitirinceye kadar elini yemekten çekmemektir

Bu hususa dikkat etmeyen bir kimse arkadaşını mahcup eder

Belki yemek ihtiyacı olduğu halde henüz karnı doymadan sofradan kalkmasına sebep olur

Hz

İbni Ömer (r

a) bu hususla ilgili Peygamber Efendimizin (s

a

v

) şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir: "Sofra kurulduğunda, kişi önünden yesin Arkadaşının önünden ye tabağın tepesinden yemesin, Zira bereket yukarıdan gelir Sofra kaldırılmadan da kalkmasın Bütün insanlar elini çekmedikçe, doysa bile elini yemekten çekmesin ve etrafını gözetsin Zira olabilir ki henüz yemeğe ihtiyacı olan bir kimse utanır da, o da elini yemekten çeker" (Ramûz, c 1/65-12)

07-27-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yeme-İçmede Âdab *Yeme-İçmede Âdab* Yeme-İçmede Âdab Yemede ve içmede âdaba riâyet etmek çok mühimdir Zira âdaba riâyet etmeden ölçüsüz bir şekilde yenilirse, yenilen lokmaların helâl olmasına dikkat edilmezse; bu defa vücutta, kalbte ve ruhta arızalar ortaya çıkmakta, vücut makinası bozulmakta, insanın maddî ve manevî sağlığı kaybolmaktadır Yemek yerken, zikir, fikir ve şükürü asla unutmamalıyız Başta, "Bismillah" demek, zikirdir Yemeğin sonunda "Elhamdülillah" demek şükürdür Yemek yerken, bu nimetleri gönderen Allahu Teâlâ'yı düşünmek ise fikirdir Yemekte ölçü Yemekte ölçü; midenin üçte birini yiyeceğe, üçte birini suya, üçte birini de "hikmete" ayırmak, yâni boş bırakmaktır Günde iki defa yemek kafidir Aç olmadan yememek, göz sofrada kalmışken, yâni tam tok olmadan kalkmak lazımdır Tıka basa yenilirse, hemen günaha meyil başlar Meselâ televizyondaki haram görüntüler seyredilir, ağızdan çirkin sözler çıkmaya başlar Yenilen her lokmanın helâl olmasına dikkat edilmelidir Haram mal boğazdan aşağı gidince; göz nâmahreme bakar, dil gıybet eder, kulak haram şarkı dinler Yemekte ölçü her zaman "az yemek" olmalıdır Unutulmamalıdır ki güzel ahlâk az yemekle elde edilir Tıka basa yemek, ibâdete, tefekküre, zikre engeldir Hem mide hastalıklarının hemen hemen tamamı çok yemekten kaynaklanmaktadır İsraf haramdır Dolayısıyla yemekte aşırı gitmekte, lüzumundan fazla yemekte caiz görülmemiştir Az yemenin faziletiyle ilgili, Hz Ebû Hüreyre'nin (ra) naklettiği şu hadis-i şerif kulağımıza küpe olmalıdır Sevgili Peygamberimiz buyuruyor: "İnsan yemesini azalttığı zaman içi nur dolar" (Ramûz, c1/33-13) Yemeklerden bilhassa akşam yemeğini terk etmemek gerektir Bu hususta Peygamber Efendimizin (sav) tavsiyeleri şöyledir: "Akşam yemeğini bırakmayın, velev bir avuç kuru ekmek de olsa Zira onu terk etmek ihtiyarlatıcıdır" (age, c2/470-14) Yemeğe kusur bulunmamalı, hoşa gitmiyorsa, bir şey denilmemelidir Bu hususta, Hz Ebû Hüreyre'nin (ra) naklettiği şu hadis-i şerifi ölçü almalıyız: "Resûlullah'ın (asm) hiçbir yemeği kusurlu bulduğunu görmedim Yemeğe iştihası varsa yer, yoksa yemez, bir şey de demezdi" (Ebû Dâvud, Et'ıme:13) Soğan ve sarımsak gibi etrafa koku yayan şeyler yenildiğinde cemiyet içerisine çıkmaktan çekinmek gerekir Şayet kalabalık bir yere, camiye gidilecekse, bu gibi yiyecekleri yememek lazımdır Hz Câbir (ra) Resûlullah'ın (asm) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Sarımsak ve soğan yiyen kimse bizden uzak dursun, yahut mescitlerimizden uzaklaşsın, evinde otursun" (Buharı, Et'ıme:49) Yemek yedirmek Güzel ahlâk sahibi bir Mü'min, kendisi az yer, buna mukabil başkalarına yedirir, ikram eder Yemekten ziyade yedirmek çok daha faziletlidir Yeme-içme âdabında bu hususu da unutmamak lazımdır Bu hususla ilgili hadis-i şerife bakalım: Ebû Hüreyre (ra) Resûlullah'ın (asm) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Çok çok selâm verin, yemek yedirin ve kâfirlerle mücâdele edin ki, Cennetin mirasçıları olasınız" Abdullah bin Amr'ın (ra) bu konudaki rivayeti ise şöyledir: "Rahman olan Allah'a ibâdet edin, bol bol yemek yedirin ve bol bol selâm verin ki, huzur içinde Cennete giresiniz" (Tirmizî Et'ıme:45) Şunu unutmamak lazımdır Çok elin uzandığı sofrada bereket vardır Bu hususla ilgili, Ebû Hüreyre (ra) Resûlullah'ın (asm) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "İki kişilik yemek üç kişiye, üç kişilik yemek de dört kişiye yeter" (Buhârî, Et'ıme:11) Su içme âdabı Yemekle ilgili bu umûmi kaidelerden bahsettikten sonra, şimdi de su içme âdâbıyla ilgili temel kaidelere bakalım: Su içerken, üç yudumda ve emerek içmek lazımdır Suyu kafaya bir dikişte içmek, "deve içişi" olarak tavsif edilmiştir Su, süt, çay veyahut diğer meşrubat içilirken, evvelâ Besmele çekilecek, ondan sonra, üç defada içilecek, her yudumda bardak belli mesafede tutularak karbondioksitli havanın bardağın içerisine gitmesi engellenecektir Su emilerek içilmezse, yâni "deve içişi" gibi hurp diye yutarcasına içilirse vücuda zarar verir Suyu oturarak içmek lazımdır Sünnet olan şekil budur Peygamber Efendimiz (sav) ayakta da su içmiştir, fakat bu pek az vâki olmuştur Hz Ali (ra) su içme âdâbıyla ilgili şöyle demektedir: "Su içtiğinizde emerek için Ağzınıza dökercesine boşaltmayın" Çay, süt gibi meşrubatlar sıcak ise, üfleyerek soğutmaya çalışılmamak, soğuması beklenmelidir Besmele ile, üç yudumda ve oturarak içilen su ve diğer meşrubatlar içildikten sonra "Elhamdülillah" demelidir Bir şey içerken altın ve gümüş kaplar kullanmamak gerektir Hz Huzeyfe (ra) Resûlullah'ın (asm) şöyle buyurduğunu rivâyet etmiştir: "Altın ve gümüş kaplardan bir şey içmeyin İpek ve atlas kumaş da giymeyin Çünkü bunlar, dünyada Müslüman olmayanlar, Âhirette de sizin içindir" (Buhâri, Et'ıme:29) Yemekten önce yapılması gerekenler Yemekten önce ve yemekten sonra elleri yıkamak gerekir Bu sünnettir Ayrıca bunun sağlık açısından da pek çok faydaları vardır, o ayrı mevzudur Yemeğe başlarken Besmele çekilmeli, başlangıçta unutulduğu takdirde, hatırlar hatırlamaz, "Euzubesmele" çekilerek yemeğe devam edilmelidir Yemek yerken, lokantalar, kafeteryalar ve benzeri yerler hariç, ayakkabıları çıkarmak gerekir Zaten evlerimizde ayakkabı ile dolaşılmaz Çarşıda, pazarda her türlü pisliğe bulaşan, hattâ tuvalete girilen ayakkabılarla evde oturmak zaten bizim âdetimiz değildir Şimdi bu hususlarla ilgili hadis-i şeriflere bakalım: Yemekten önce ve sonra elleri yıkamayı asla ihmâl etmemeliyiz Zira bu davranış berekete vesiledir Bu hususla ilgili hadis-i şeriflere bakalım: Hz Enes (ra) naklediyor: Peygamber Efendimiz (asm) şöyle buyurmuştur: "Kim ki Allah'tan evinin hayrını çok etmesini isterse, yemeğe otururken ve kalkınca elini ağzını yıkasın" (Ramûz, c2/396-9) Selman (ra) şöyle anlatır: Ben Tevrat'ta: "Yemekten sonra elleri yıkamak yemeğin bereketidir" diye okudum Bunu Peygambere (sav) anlattım ve Tevrat'ta okuduğumu da söyledim Bunun üzerine Resûlullah (sav): "Yemeğin bereketi hem yemekten önce, hem de yemekten sonra elleri yıkamaktadır" buyurdu (Hadislerle İslâm, c4/387) Ebû Hüreyre'den (ra) Resûlullah'ın (sav): "Her kim elinde et ve yemek kokusu olduğu halde elini yıkamadan uyur ve ona bir zarar dokunursa kendisinden başkasına suç bulmasın" buyurduğu rivayet edilmiştir (age c 4/398) Yemeğe mutlaka "Bismillah" veya "Bismillahir'rahmânirrahîm" diyerek başlamak lazımdır Bu hususta sevgili Peygamberimizin çok sıkı tavsiyeleri vardır Şayet yemekte Besmele çekilmezse, şeytan onunla birlikte yer Şimdi bu hususla ilgili hadis-i şeriflere bakalım: Ömer b Ebî Seleme (ra) rivayet ediyor: "Ebû Seleme Resûlullah huzuruna girdiğinde, Resûlullah'ın yanında yemek vardı Peygamber (sav) 'Ey oğulcuğum yemeğe yakın ol, Besmele getir, sağ elinle ve senden taraftan ye,' diye buyurdu" (Şemâil-i Şerif/204) Âişe (Radıyallahu anhâ) rivayet ediyor: "Peygamber Efendimiz buyurdu ki: 'Sizlerden biri yemek yemeye başladığında besmele çekmeyi unutursa, o kimse 'Bismillahi evvelâhu ve âhirehu' (yemeğin evvelinde ve âhirinde Allah'ın ismiyle yerim', desin" (age/204) Hz Âişe'den (ra) şöyle rivayet edildi: Peygamber (sav) ashabından altı kişi ile birlikte yemek yiyordu Bir bedevi geldi ve o yemeği iki lokmada yiyip bitirdi Bunun üzerine Resûlullah (sav): "Dikkat ediniz! Eğer besmele çekseydi hepinize yetecekti" buyurdu (Hadislerle İslâm, c3/345) Câbir bin Abdullah'ın (ra) rivayet ettiğine göre Resûlullah (asm) şöyle buyurmuştur: "İnsan evine girdiği sırada ve yemek esnasında Allah'ı zikrederse, şeytan, yardımcılarına 'Size burada ne yatacak yer ve ne de akşam yemeği yoktur' Der Evine girdiği zaman Allah'ı zikretmezse, şeytan, 'İşte barınacak bir yere kavuştunuz; yemek esnasında Allah'ı zikretmezse, 'İşte burada hem barınabilir, hem de akşam yemeği yiyebilirsiniz' der" (Ebû Dâvud, Et'ıme:15) Hz Enes (ra) Peygamber Efendimizin (sav) yemek yerken ayakkabıların çıkarılmasını tavsiye eden şu hadis-i şerifi nakletmektedir: "Yemek yediğiniz zaman ayakkabılarınızı çıkarınız Zira böylesi ayaklarınız için daha rahatlıktır" (Ramûz, c 1/35-7) Yemek esnasında uyulması gereken âdap "Bismillah" diyerek yemeğe başladıktan sonra uyulması gereken temel kaideleri şöylece sıralayabiliriz: * Yemek sağ el ile yenilmelidir Bazı kesim tarafından devamlı telkin edilen ve lokantalardaki servis düzeni yanlıştır Yemek kesinlikle sol el ile yenilmemelidir Bu hususta Peygamber Efendimizin (sav) çok sıkı tenbihatı vardır Bu hususla ilgili hadis-i şeriflerden bazılarına bakalım: Abdullah İbni Ömer (r a) Peygamberimizin (asm) şöyle buyurduğunu rivayet ediyor: "Biriniz yemek yediği zaman sağ eli ile yesin Bir şey içtiği zaman da sağ eliyle içsin Çünkü ancak şeytan sol eliyle yer ve içer" (Tirmizî Et'ıme:9) Seleme bin Ekvâ (ra) rivayet etmiştir: "Birisi Resûlullah'ın (asm) huzurunda sol eli ile yemek yiyordu Resûlullah (asm) 'Sağ elinle ye' buyurdu Adam, 'sağ elimle yiyemiyorum' dedi Resûlullah (asm) 'Yiyemeyesin!' diye beddua etti O, gurur ve kibirinden dolayı sağ eliyle yemek istemiyordu İşte Resûlullah (asm) bundan dolayı beddua etmişti Artık o elini kaldıramaz oldu" (Müslim, Eşribe:108) * Yemek yerken bir şeye dayanmamak, yaşlanmamak ve yan yatarak bir şey yememek lazımdır Sevgili Peygamberimiz (asm) "Hele ben, bir şeye dayanarak asla yemek yemem" buyurmuştur (Şemâil-i Şerif/171) * Peygamber Efendimiz (asm) yemek yerken ya iki dizi üzerine oturur, ya da sağ dizini dikip sol ayağı üzerine otururlardı Resûl-i Ekrem hazretlerinin yemek yerken edep üzere oturmaları Allah Teâlâ'yâ tevazu içindir * Yemeği sıcak yememek lazımdır Bunun için, Resûlullah (sav) söyle buyurdu: "Temeği soğutunuz Sıcak yemek bereketsizdir" (Tenbîhü'l Gafilin, c2/841) * Yemeği koklamamak lazımdır Zira bu hayvanların işidir Resûlullah (sav) şöyle buyurmuştur: "Yırtıcı hayvanların kokladığı gibi, yemeği koklamayımz" (age, c2/842) Yemeği soğutmak için üflememek lazımdır Peygamber Efendimiz yemek kabına üflemeyi ve onda nefeslenmeyi yasaklamıştır İbni Abbas (ra) bu hususta şöyle demektedir: "Resûlullah (asm) yiyeceğe ve içeceğe üflenmez; kabın içine de solumazdı" (İbni Mâce, Et'ıme:18) * Yemek yerken lokmaların küçük olması sünnettir Yemeği çiğneyerek yemek lazımdır * Yemek yerken kabın kenarından yemeye başlamalı, daha başlangıçta yemeğin ortasından yememelidir Hz İbni Abbas'ın (ra) rivayet ettiğine göre sevgili Peygamberimiz bu hususta şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi yemek yediğinde tabağın ortasından yemesin Lâkin onun kenarından yesin Zira bereket üstten iner" (Ramûz, c 1/35-1) * Yemek yerken, şayet lokma sofraya düşerse onu alıp yemek lazımdır Hz Câbir'in (ra) rivayetine göre bu hususta Peygamber Efendimiz (sav) şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi yemek yediğinde lokması düşerse, üzerinde olanı temizlesin, sonra da onu yesin O lokmayı şeytana bırakmasın" (Ramûz, c-1/35-5) * Meyve yerken kabukları ayrı kaba koymak lazımdır Meyveyi ve kabuklarını aynı tabak içine bırakmamak sünnettir Bu hususta, Resûlullah (sav), hurmayı ve çekirdeğini aynı tabak içine koymayı yasaklamıştır (Tenbîhü'l Gafilin, c2/844) Yemeğin sonunda Yemek esnasında, o nimetleri veren Allahu Teâlâ düşünülmeli, yemeğin bitiminde de o nimetlere karşı teşekkür mânâsında, "Elhamdülillah" denilmelidir Enes b Mâlik'ten (ra) Resûlullah'm (sav) şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Allah, yemek yiyip de hamdeden kulu ile su içip de hamdeden kulundan razı ve hoşnut olur" (Tergib ve Terhib, C4/382) Yemeğin sonunda yemek duâsı yapılmalıdır Pek çok yemek duası vardır Bunlardan Peygamber Efendimizin yaptığı ve herkesin rahatlıkla ezberleyebileceği iki duanın yer aldığı iki hadis-i şerifi nakledelim: Ebû Said Hudri (ra) rivayet etmiştir: "Resûlullah (asm) yemekten sonra, 'Bizi doyuran, bize içiren ve bizi Müslüman olarak yaratan Allah'a hamd olsun' derdi" (Ebû Dâvud, Et'ıme:52) Meali bu şekilde olan duanın asıl metni şöyledir: "Elhamdülillâhi'llezi et'amenâ ve sekânâ ve ce'alena müslimiyn" Muaz bin Enes (ra) Resûlullah'm (asm) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: "Bir kimse yemek yedikten sonra, 'Güç ve kuvvetim olmadığı halde bu yemeği bana yediren ve beni bununla rızıklandıran Allah'a hamd olsun' derse, geçmiş günahları affolunur" (Ebû Dâvud, Libas: 1) Meali bu şekilde olan duanın asıl metni şöyledir: "Elhamdülillâhi'llezi et'ameni hazâ ve rezaganihi min ğayri havlin minnî velâ kuvvetin ğufire lehu mâ tekaddeme min zenbihi" Ev sahibine dua Şayet yemeğe davet edilmişsek, yemeğin sonunda ev sahibine hem teşekkür etmeli, hem dua etmeliyiz Bu hususla ilgili Câbir bin Abdullah'ın (ra) naklettiği şu hadis-i şerife bakalım: "Ebû Heysem bin Teyhan, Resûlullah (asm) için bir ziyafet hazırlamıştı Resûlullah'ı (asm) ve Sahabelerini davet etti Yemekten ayrılırken Resûlullah (asm) Ashabına, 'Kardeşinizin yemeğine karşılık verin' buyurdu "Sahabeler, 'Bu yemeğin, karşılığı nedir?' diye sordu "Resûlullah (asm), 'Bir kimsenin evine girilir, yemeği yenilir, içeceği içilir ve ayrılıp giderken ona dua edilirse, işte bu dua yemeğin karşılığı olur' buyurdu" (Ebû Dâvud, Et'ıme:45) Eller yıkanmalı Yemekten önce olduğu gibi, yemekten sonra da eller yıkanmalıdır Hz İbni Ömer'in (ra) rivayetine göre, Peygamber Efendimiz (sav) bu hususta şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi yemek yediğinde ellerini, etin yağ ve kokusu sebebi ile, yıkasın" (Ramûz, c 1/35-2) Sofra âdabı Yemek âdâbıyla ilgili bu umûmî kaidelerden bahsettikten sonra şimdi de sofra âdabına gelelim Yemeğin güzelliği, bir sofra etrafına toplanılmasıdır Sofra, yâni yemek zamanı, ailenin bir araya toplanması, gülerek, söyleşerek yemek yemesi için güzel bir fırsattır Sofra zamanlarının en neşeli, en özlenen bir araya gelme zamanı olmasını temin etmek anne ve babanın vazifesidir Sofrada, sıkıntılı, öfkeli olmamak, sıkıntılardan, problemlerden bahsetmemek, terbiye vermek için uzun konuşmalar yapmamak lazımdır Çocuklar sofrada, anne ve babalarının, gülerek sevgi, saygı ve neşe içinde konuştuklarını, neşeli ve tatlı konulardan söz ettiklerini gördükçe, sofranın aile bağlarında mühim bir yeri olduğunu öğreneceklerdir Yemeği topluca yemek çok güzel bir âdettir Bu âdet mümkün mertebe terkedilmemelidir Bu hususla ilgili hadis-i şeriflere bakalım: Câbir'den (ra) Resûlullah'ın (sav): "Yemeklerin, Allah'a en sevimli olanı, başına çok insan toplananıdır" buyurduğu rivayet edildi (Tergib ve Terhib, c4/362) Vahşi b Harb'ın (ra) şöyle dediği rivayet edildi: Ashap: "Yâ Resûlullah! Biz yiyoruz, ama doymuyoruz" dediler Resûl-i Ekrem: "Yemeğinizi topluca mı yiyorsunuz, yoksa ayrı ayrı mı?" diye sordu Onlar da: "Ayrı ayrı yiyoruz" dediler Resûl-i Ekrem: "Hepiniz yemeğin başına toplanın ve besmele çekin ki, yemeğiniz bereketlensin" buyurdu İbni Mâce de Hz Ömer'den (ra) Resûlullah'ın (sav): "Yemeğinizi ayrı ayrı değil, toplu halde yiyiniz Çünkü bereket cemaatle beraberdir" buyurduğunu rivayet etmiştir" (age, c4/361) Sofrada dikkat edilecek en mühim hususlardan birisi de; herkes yiyip bitirinceye kadar sofradan kalkmamak, kendisi doysa bile herkes yemeğini bitirinceye kadar elini yemekten çekmemektir Bu hususa dikkat etmeyen bir kimse arkadaşını mahcup eder Belki yemek ihtiyacı olduğu halde henüz karnı doymadan sofradan kalkmasına sebep olur Hz İbni Ömer (r a) bu hususla ilgili Peygamber Efendimizin (sav) şöyle buyurduğunu rivayet etmektedir: "Sofra kurulduğunda, kişi önünden yesin Arkadaşının önünden ye tabağın tepesinden yemesin, Zira bereket yukarıdan gelir Sofra kaldırılmadan da kalkmasın Bütün insanlar elini çekmedikçe, doysa bile elini yemekten çekmesin ve etrafını gözetsin Zira olabilir ki henüz yemeğe ihtiyacı olan bir kimse utanır da, o da elini yemekten çeker" (Ramûz, c 1/65-12)