Hacc Süresi Meali

Hacc Süresi meali Mumine Sitesi
022-el-HACC 22-el-HACCSûre 78 (yetmişsekiz) âyettir Müfessirlerin çoğunluğuna göre 19 âyetten itibaren 6 âyet Medine'de, diğerleri Mekke'de nâzil olmuştur Bu sûrede, hac farizasının daha önce Hz İbrahim tarafından başlatıldığından ve Hz Muhammed (s a v) tarafından da devam ettirildiğinden bahsedildiği için sûreye "Hac sûresi" denilmiştir Rahmân ve Rahîm (olan) Allah'ın adıyla1 Ey insanlar! Rabbinizden korkun! Çünkü kıyamet vaktinin depremi müthiş bir şeydir! 2 Onu gördüğünüz gün, her emzikli kadın emzirdiği çocuğu unutur, her gebe kadın çocuğunu düşürür İnsanları da sarhoş bir halde görürsün Oysa onlar sarhoş değillerdir; fakat Allah'ın azabı çok dehşetlidir! 3 İnsanlardan, bilgisi olmaksızın Allah hakkında tartışmaya giren ve her inatçı şeytana uyan birtakım kimseler vardır

Bazı müfessirlere göre bu ayetteki “şeytan”dan maksat, inkarcıların ileri gelenleri, şeytan kadar azgınlaşmışları da olabilir
4 Onun (şeytan) hakkında şöyle yazılmıştır: Kim onu yoldaş edinirse bilsin ki (şeytan) kendisini saptıracak ve alevli ateşin azabına sürükleyecektir 5 Ey insanlar! Eğer yeniden dirilmekten şüphede iseniz, şunu bilin ki, biz sizi topraktan, sonra nutfeden, sonra alakadan (aşılanmış yumurtadan), sonra uzuvları (önce) belirsiz, (sonra) belirlenmiş canlı et parçasından (uzuvları zamanla oluşan ceninden) yarattık ki size (kudretimizi) gösterelim Ve dilediğimizi, belirlenmiş bir süreye kadar rahimlerde bekletiriz; sonra sizi bir bebek olarak dışarı çıkarırız Sonra güçlü çağınıza ulaşmanız için (sizi büyütürüz) İçinizden kimi vefat eder; yine içinizden kimi de ömrün en verimsiz çağına kadar götürülür; ta ki bilen bir kimse olduktan sonra bir şey bilmez hale gelsin Sen, yeryüzünü de kupkuru ve ölü bir halde görürsün; fakat biz, üzerine yağmur indirdiğimizde o, kıpırdanır, kabarır ve her çeşitten (veya çiftten) iç açıcı bitkiler verir

Allah Teala bu ayette, öldükten sonra tekrar dirilmeyi inkar edenlere karşı, önce, insanın yaratılışının seyrini veciz bir şekilde ifade buyuruyor Burada insanın nutfe, yani sperma halinden başlayarak dünyaya gelişine kadarki bu oluşumu açıklanmıştır
“Alaka” kelimesi arapçada “ilişik, ilişki, kulp, sülük, tutunmak, yakalanmak, donmuş kan” gibi manalarda kullanılmaktadır İnsanın oluşumunda kullanılar “alaka” kadının, sperm tarafından aşılanmış ve rahme yerleşmiş yumurtasıdır
6 Çünkü Allah hakkın ta kendisidir; O, ölüleri diriltir; yine O, her şeye hakkıyla kadirdir 7 Kıyamet vakti de gelecektir; bunda şüphe yoktur Ve Allah kabirlerdeki kimseleri diriltip kaldıracaktır8 İnsanlardan bazısı, bir bilgisi, bir rehberi ve (vahye dayanan) aydınlatıcı bir kitaba dayanmaksızın, Allah hakkında tartışır9 Allah yolundan saptırmak için yanını eğip bükerek (kibir ve azamet içinde) Allah hakkında tartışmaya kalkar Onun için dünyada bir rezillik vardır; kıyamet gününde ise ona yakıcı azabı tattıracağız 10 İşte bu, önceden yapıp ettiklerin yüzündendir (denilir) Elbette Allah kullarına haksızlık edici değildir11 İnsanlardan kimi Allah'a yalnız bir yönden kulluk eder Şöyle ki: Kendisine bir iyilik dokunursa buna pek memnun olur, bir de musibete uğrarsa çehresi değişir (dinden yüz çevirir) O, dünyasını da, ahiretini de kaybetmiştir İşte bu, apaçık ziyanın ta kendisidir

Bu ayet, dine kalbi bir inançla değil de, kendisine dünyevi bir fayda sağlayacağı ümidi ile bağlananları kınamaktadır Nitekim, tefsirlerde nakledildiğine göre bu ayet, “Earib” denen bir kabile hakkında nazil olmuştur Bunlar Medine’ye hicret etmişlerdi İçlerinden biri, bedeni sıhhatli olduğu, atları güzel kulunlar verdiği, karısı sağlıklı çocuklar doğurduğu, malı mülkü arttığı zaman, “Ne iyi ettim de şu dine girdim! Bu sayede çok şeyler kazandım!” diyerek sevinirdi Durum tersine dönüp bir ziyana uğradığında ise, “Başıma bir yığın kötülük geldi!” gibi sözlerle dinden çıkardı
12 O, Allah'ı bırakıp, kendisine ne faydası, ne de zararı dokunacak olan şeylere yalvarır Bu, (haktan) büsbütün uzak olan sapıklığın ta kendisidir13 O, zararı faydasından daha (akla) yakın olan bir varlığa yalvarır O (yalvardığı), ne kötü bir yardımcı, ne kötü bir dosttur! 14 Muhakkak ki Allah, iman edip iyi davranışlarda bulunan kimseleri, zemininden ırmaklar akan cennetlere kabul eder Şüphesiz Allah dilediği şeyi yapar15 Her kim, Allah'ın, dünya ve ahirette ona (Resûlüne) asla yardım etmeyeceğini zannetmekte ise, (Allah ona yardım ettiğine göre) artık o kimse tavana bir ip atsın; (boğazına geçirsin); sonra da (ayağını yerden) kessin! Şimdi bu kimse baksın! Acaba, hilesi (bu yaptığı), öfke duyduğu şeyi (Allah'ın Peygamber'e yardımını) gerçekten engelleyecek mi?

Bu ayet şu manada da anlaşılmıştır: “Her kim, Allah’ın Resulüne dünya ve ahirette yardım etmeyeceğini zannediyor idiyse, bir merdivenle göğe çıksın da Peygamber’e gelen vahyi kessin! Bunu yapmayacağına göre, şimdi baksın bakalım hilesi, öfke duyduğu şeyi, yani Allah’ın Peygamber’e yaptığı yardımı engelleyebiliyor mu?”
16 İşte böylece biz o Kur'an'ı açık seçik âyetler halinde indirdik Gerçek şu ki Allah dilediği kimseyi doğru yola sevkeder17 Mümin olanlar, yahudi olanlar, sâbiîler, hıristiyanlar, mecûsîler ve müşrik olanlara gelince, muhakkak ki Allah, bunlar arasında kıyamet gününde (ayrı ayrı) hükmünü verir Çünkü Allah her şeyi hakkıyla bilendir18 Görmez misin ki, göklerde olanlar ve yerde olanlar, güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, hayvanlar ve insanların birçoğu Allah'a secde ediyor; birçoğunun üzerine de azap hak olmuştur Allah kimi hor ve hakir kılarsa, artık onu değerli kılacak bir kimse yoktur Şüphesiz Allah dilediğini yapar

Allah’ın yarattıkları şuurlu ve şuursuz olmak üzere ikiye ayrılabilir Akıl ve şuurdan mahrum olan yaratıklar ilahi kanunlara tabi olarak O’na boyun eğmekte ve kendi dilleriyle (lisan-ı hal ile) O’nu tenzih ederek tesbihte bulunmaktadırlar Akıllı yaratıklar olan insanlarda seçme hürriyeti vardır Allah’a değil de başka şeylere kulluğu tercih edenler insanlık değerlerini kaybetmiş olurlar ve bunu onlara kimse kazandıramaz Ayette sayılan varlıkların Allah’a secde etmelerinin manası için ayrıca bak İsra 17/44
19 Şu iki gurup, Rableri hakkında çekişen iki hasımdır: İmdi, inkâr edenler için ateşten bir elbise biçilmiştir Onların başlarının üstünden kaynar su dökülecektir! 20 Bununla, karınlarının içindeki (organlar) ve derileri eritilecektir!21 Bir de onlar için demir kamçılar vardır! 22 Izdıraptan dolayı oradan her çıkmak istediklerinde, oraya geri döndürülürler ve: "Tadın bu yakıcı azabı!" (denilir) 23 Muhakkak ki Allah, iman edip iyi davranışlarda bulunanları, zemininden ırmaklar akan cennetlere kabul eder Bunlar orada altın bileziklerle ve incilerle bezenirler Orada giyecekleri ise ipektir 24 Ve onlar, sözün en güzeline yöneltilmişler, övgüye lâyık olan Allah'ın yoluna iletilmişlerdir

Müfessirlerin çoğunluğuna göre ayetteki “sözün en güzeli” ifadesinden maksat, Kelime-i Tevhid veya Kelime-i Şehadettir
25 İnkâr edenler, Allah'ın yolundan ve -yerli, taşralı- bütün insanlara eşit (kıble veya mâbed) kıldığımız Mescid-i Harâm'dan (insanları) alıkoymaya kalkanlar (şunu bilmeliler ki) kim orada (böyle) zulüm ile haktan sapmak isterse ona acı azaptan tattırırız 26 Bir zamanlar İbrahim'e Beytullah'ın yerini hazırlamış ve (ona şöyle demiştik): Bana hiçbir şeyi eş tutma; tavaf edenler, ayakta ibadet edenler, rükû ve secdeye varanlar için evimi temiz tut27 İnsanlar arasında haccı ilân et ki,gerek yaya olarak, gerekse nice uzak yoldan gelen argın develer üzerinde sana gelsinler 28 Ta ki kendilerine ait bir takım yararları yakînen görmeleri, Allah'ın kendilerine rızık olarak verdiği kurbanlık hayvanlar üzerine belli günler de Allah'ın ismini ansanlar Artık ondan hem kendiniz yeyin,hem de yoksula, fakire yedirin

Müfessirlere göre, ayetin birinci cümlesinden işaret faydalar, hem dünyevi, hem de uhrevidir Dünyevi olanı, haccın insan üzerinde meydana getirdiği ahlaki tesirler ile ticari ve ictimai faydalardır Uhrevi olanlar ise, Allah’ın hoşnutluğu ve O’nun müminlere olan af ve mağfiretidir
Müslümanların, Allah’ın ismini anarak kurban kesmeleri emredilen “belli günler”e “eyyam-ı nahr=kurban kesme günleri” denilir ki bunlar, Zilhicce ayının 10, 11 ve 12 günleridir
29 Sonra kirlerini gidersinler; adaklarını yerine getirsinler ve o Eski Ev'i (Kâbe'yi) tavaf etsinler

Hacıların kirlerini gidermelerinden maksat, özellikle tıraş olmaları, tırnaklarını kesmeleri, koltuk altlarını ve kasıklarını temizlemeleri ve genel olarak bütün bedeni kirlerden arınmalarıdır “Eski Ev’i tavaf etsinler” demek, “Kabe’nin etrafını dolaşsınlar” demektir ki, bir defa dolaşmaya bir “şavt” denilir Tavaf, yedi şavttan ibarettir Bunlardan dördü farz, üçü vacibdir Bu, haccın rükünlerinden olan tavaftır ve adına “tavaf-ı ziyaret” denir Ayrıca bir de “tavaf-ı kudum” ve “tavaf-ı sader” vardır ki, ilki, Kabe’ye ilk varıldığında yapılan kavuşma tavafı, diğeri de ayrılırken yapılan veda tavafıdır
30 Durum böyle Her kim, Allah'ın emir ve yasaklarına saygı gösterirse, bu, Rabbinin katında kendisi için daha hayırlıdır (Haram olduğu) size okunanların dışında kalan hayvanlar size helâl kılındı O halde, pislikten, putlardan sakının; yalan sözden sakının 31 Kendisine ortak koşmaksızın Allah'ın hanifleri (O'nun birliğini tanıyan müminler olun) Kim Allah'a ortak koşarsa sanki o, gökten düşüp parçalanmış da kendisini kuşlar kapmış, yahut rüzgâr onu uzak bir yere sürüklemiş (bir nesne) gibidir

Şu halde, bu ayete göre Allah’a ortak koşmak, manen bir düşüştür Müşrik olmak öyle tehlikelidir ki, insanın manevi varlığını paramparça eder; bir kasırga gibi onu uçurumlara sürükler
32 Durum öyledir Her kim Allah'ın hükümlerine saygı gösterirse, şüphesiz bu, kalplerin takvâsındandır33 Onlarda (kurbanlık hayvanlarda veya hac fiillerinde) sizin için belli bir süreye kadar birtakım yararlar vardır Sonra bunların varacakları (biteceği) yer, Eski Ev'e (Kâbe'ye) kadardır34 Biz, her ümmete -(Kurban kesmeye uygun) hayvan cinsinden kendilerine rızık olarak verdiklerimiz üzerine Allah'ın adını ansınlar diye- kurban kesmeyi gerekli kıldık İmdi, İlâhınız, bir tek İlah'tır Öyle ise, O'na teslim olun (Ey Muhammed!) O ihlâslı ve mütevazi insanları müjdele! 35 Onlar öyle kimseler ki, Allah anıldığı zaman kalpleri titrer; başlarına gelene sabrederler, namaz kılarlar ve kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden (Allah için) harcarlar 36 Biz, büyük baş hayvanları da sizin için Allah'ın (dininin) işaretlerinden (kurban) kıldık Onlarda sizin için hayır vardır Şu halde onlar, ayakları üzerine dururken üzerlerine Allah'ın ismini anınız (ve kurban ediniz) Yan üstü yere düştüklerinde ise, artık (canı çıktığında) onlardan hem kendiniz yeyin, hem de ihtiyacını gizleyen-gizlemeyen fakirlere yedirin İşte bu hayvanları biz, şükredesiniz diye sizin istifadenize verdik 37 Onların ne etleri ne de kanları Allah'a ulaşır; fakat O'na sadece sizin takvânız ulaşır Sizi hidayete erdirdiğinden dolayı Allah'ı büyük tanıyasınız diye O, bu hayvanları böylece sizin istifadenize verdi (Ey Muhammed!) Güzel davrananları müjdele!

Bu ayet, genel olara bütün ibadetlerde iyi niyet ve ihlasın gerekliliğini ortaya koymaktadır Anlaşılıyor ki, ibadetlerimizde bizi Allah rızasına ulaştıracak olan temel unsur, kalplerimizin takvası, yani bu ibadetleri, gösterişten uzak olarak sırf Allah rızası için yapma çabasıdır Nitekim Hz Peygamber bir hadislerinde, “Amellerin kıymeti ancak niyetlere göredir Herkesin niyeti ne ise, eline geçecek olan da odur” buyurmuşlardır
38 Allah, iman edenleri korur Şu da muhakkak ki Allah, hain ve nankör olan herkesi sevgisinden mahrum eder39 Kendileriyle savaşılanlara (müminlere), zulme uğramış olmaları sebebiyle, (savaş konusunda) izin verildi Şüphe yok ki Allah, onlara yardıma mutlak surette kadirdir

Mekke’li müşrikler, Hz Peygamber’e ve arkadaşlarına, özellikle fakir ve kimsesiz müslümanlara çeşitli işkence ve saldırıda bulunuyorlar ve bu mazlum insanlar, Hz Peygamber’e gelerek durumdan şikayetçi oluyorlardı Resulullah (sa) ise, henüz savaş izni çıkmadığını söylüyor, şimdilik sabırlı ve metin olmalarını öğütlüyordu Abdullah b Abbas’ın rivayetine göre, yukarıdaki ayet ile ilk defa savaşa izin verilmiş oldu
40 Onlar, başka değil, sırf "Rabbimiz Allah'tır" dedikleri için haksız yere yurtlarından çıkarılmış kimselerdir Eğer Allah, bir kısım insanları (kötülüklerini) diğer bir kısmı ile defedip önlemeseydi, mutlak surette, içlerinde Allah'ın ismi bol bol anılan manastırlar, kiliseler, havralar ve mescidler yıkılır giderdi Allah, kendisine (kendi dinine) yardım edenlere muhakkak surette yardım eder Hiç şüphesiz Allah, güçlüdür, galiptir 41 Onlar (o müminler) ki, eğer kendilerine yeryüzünde iktidar verirsek namazı kılar, zekâtı verirler, iyiliği emreder ve kötülükten nehyederler İşlerin sonu Allah'a varır

Bu ayet, özellikle iktidarı elde bulunduran müslümanların hayatında intizam ve istikrarın gerekliliğini ifade etmektedir Ayrıca, namaz ve zekat görevlerinin hemen ardından “iyiliği emretmek ve kötülükten nehyetmek” görevine yer verilmesi, ictimai ahlak ve nizamı koruyup geliştiren yöneticilerin üstün değerini ifade etmektedir
42 (Resûlüm!) Eğer onlar (inkârcılar) seni yalanlıyorlarsa, (şunu bil ki) onlardan önce Nuh'un kavmi, Ad, Semûd(kavimleri de kendi peygamberlerini) yalanladılar 43 İbrahim'in kavmi de, Lût'un kavmi de (peygamberlerini) yalanladılar44(Şuayb'ın kavmi olan) Medyen halkı da(Şûayb'ı) yalanladılar Musa da yalanlanmıştı İşte ben o kâfirlere süre tanıdım, sonra onları yakaladım Nasıl oldu benim onları reddim (cezalandırmam)!

Mealde “benim reddim” şeklinde tercüme edilen “nekiri” terkibine tefsirciler tarafından şu mana verilmiştir: “Nimeti külfete, hayatı helake ve mamurluğu yıkıma çevirişim”
45 Nitekim, birçok memleket vardı ki, o memleket (halkı) zulmetmekte iken, biz onları helâk ettik Şimdi o ülkelerde duvarlar, (çökmüş) tavanların üzerine yıkılmıştır Nice kullanılmaz hale gelmiş kuyular ve (ıssız kalmış) ulu saraylar vardır46 (Sana karşı çıkanlar) hiç yeryüzünde dolaşmadılar mı? Zira dolaşsalardı elbette düşünecek kalpleri ve işitecek kulakları olurdu Ama gerçek şu ki, gözler kör olmaz; lâkin göğüsler içindeki kalpler kör olur

Bu ayet müslümanlara gezip dolaşmayı, geçmiş milletlerden kalmış harabeleri tetkik edip, kötülükleri yüzünden yok olup gitmiş milletlerin halinden ibret almayı tavsiye etmektedir Ancak, ibret almak bir basiret ve olgunluk işidir Ayette de belirtildiği gibi asıl körler, kalp gözlerini kaybedenler; yani, tarihi basiretle inceleyip, tarihi olaylar üzerinde dününemeyen, bu yüzden de geçmiştekilerin işlediği hataları tekrar edenlerdir
47 (Resûlüm!) Onlar senden azabın çabuk gelmesini istiyorlar Allah vâdinden asla dönmez Muhakkak ki, Rabbinin nezdinde bir gün sizin saymakta olduklarınızdan bin yıl gibidir

Şu halde zaman izafidir Özellikle insanlar, zamanın çabuk geçmesini istediklerinde, bir türlü geçmek bilmeyişi bunu gösterir Kaldı ki, bizim hesaplarımıza göre bin yıl olan zaman parçası, Allah katında bir gün kadar kısadır Esasen ayetteki “bir gün” de azlıktan kinayedir Çünkü Allah için, başı ve sonu belirlenmiş bir zaman parçası değil, sonsuzluk söz konusudur
48 Nice ülkeler var ki, zulmedip dururlarken onlara mühlet verdim Sonunda onları yakaladım Dönüş yalnız banadır 49 De ki: Ey insanlar! Ben ancak sizin için apaçık bir uyarıcıyım50 İman edip sâlih ameller işleyen kimseler için mağfiret ve bol rızık vardır51 Ayetlerimiz hakkında (onları tesirsiz kılmak için) birbirlerini geri bırakırcasına yarışanlara gelince, işte bunlar, cehennemliklerdir 52 (Ey Muhammed!) Biz, senden önce hiçbir resûl ve nebî göndermedik ki, o, bir temennide bulunduğunda, şeytan onun dileğine ille de (beşerî arzular) katmaya kalkışmasın Ne var ki Allah, şeytanın katacağı şeyi iptal eder Sonra Allah, kendi âyetlerini (lafız ve mana bakımından) sağlam olarak yerleştirir Allah, hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir

Bu ayet, peygamberlerin dahi yanılabileceğini, ancak Allah’ın onları yanılgıdan ve şeytanın vesvesesinden koruduğunu, böylece peygamberlerin, tebliğlerini kusursuz bir şekilde yapma imkanına kavuştuklarını anlatmaktadır Bir tefsire göre de ayetin manası şöyledir: “O, vahyedileni okuduğu zaman şeytan dinleyenlerin kalplerine batıl şüphe ve ihtimaller getirir”
53 (Allah, şeytanın böyle yapmasına müsaade eder ki) kalplerinde hastalık olanlar ve kalpleri katılaşanlar için, şeytanın kattığı şeyi bir deneme (vesilesi) yapsın Zalimler, gerçekten (haktan) oldukça uzak bir ayrılık içindedirler54 Bir de, kendilerine ilim verilenler, onun (Kur'an'ın) hakikaten Rabbin tarafından gelmiş bir gerçek olduğunu bilsinler de ona inansınlar, bu sayede kalpleri huzur ve tatmine kavuşsun Şüphesiz ki Allah, iman edenleri, kesinlikle dosdoğru bir yola yöneltir55 İnkâr edenler, kendilerine o saat ansızın gelinceye, yahut da (kendileri için hayır yönünden) kısır bir günün azabı gelinceye kadar onun (Kur'an) hakkında hep şüphe içindedirler

Müfessirlere göre, ayette belirtilen “ansızın gelecek olan saat”, ölüm veya kıyamet; kafirler için “hayır yönünden kısır olan gün” ise müşriklerin tam bir yenilgiye uğradığı Bedir savaşı günü ya da benzeri gelmeyecek olan kıyamet günüdür
56 O gün, mülk Allah'ındır İnsanlar arasında hüküm verir (Bu hüküm gereği) iman edip iyi davranışlarda bulunanlar Naîm cennetlerinin içindedirler 57 İnkâr edip âyetlerimizi yalanlayanlara gelince, işte onlar için alçaltıcı bir azap vardır 58 Allah yolunda hicret edip sonra öldürülen yahut ölenleri hiç şüphesiz Allah güzel bir rızıkla rızıklandıracaktır Şüphesiz Allah, evet O, rızık verenlerin en hayırlısıdır59 Allah onları, herhalde memnun kalacakları bir girilecek yere sokacaktır Allah, kesinlikle tam bir bilgi sahibidir, halîmdir 60 İşte böyle Her kim, kendisine verilen eziyetin dengi ile karşılık verir de, bundan sonra kendisine yine bir tecavüz ve zulüm vaki olursa, emin olmalıdır ki, Allah ona mutlaka yardım edecektir Hakikaten Allah çok bağışlayıcı ve mağfiret edicidir

Kur’an-ı Kerim, muhtelif vesilelerle bağışlamanın üstünlüğünü ifade buyurmuş, Al-i İmran suresinin 134 Ayetinde de görüldüğü gibi affetmeyi, iman ve ahlak timsali olan takva sahiplerinin belli başlı sıfatlarından biri olarak kabul etmiştir Ancak, yukarıdaki ayet gösteriliyor ki, affetmek, uyulması zorunlu bir emir değildir Böylece Kur’an, zulme uğrayan bir kimsenin, buna karşılık verme hakkını mahfuz tutmuş; bununla beraber, kötülük edene, ettiği kadarıyla karşılık vermek, yani suç ve ceza dengesini muhafaza etmek gerektiğine de özellikle işaret buyurmuştur
61 Böylece (Allah, haksızlığa uğrayana yardım edecektir ve buna kadirdir) Çünkü Allah, geceyi gündüze katar, gündüzü geceye katar Şu da muhakkak ki Allah, hakkıyla işiten ve görendir 62 Böyledir Çünkü Allah, hakkın ta kendisidir O'nun dışındaki taptıkları ise bâtılın ta kendisidir Gerçek şu ki Allah, evet O, uludur, büyüktür 63 Görmedin mi, Allah, gökten yağnmur indirdi de bu sayede yeryüzü yeşeriyor Gerçekten Allah çok lütufkârdır (her şeyden) haberdardır 64 Göklerde ve yerde ne varsa O'nundur Hakikaten Allah, yalnız O zengindir, övgüye değerdir 65 Görmedin mi, Allah, yerdeki eşyayı ve emri uyarınca denizde yüzen gemileri sizin hizmetinize verdi Göğü de, kendi izni olmadıkça yer üzerine düşmekten korur Çünkü Allah, insanlara çok şefkatli ve çok merhametlidir

Gündüz ve gece gökyüzünü süsleyen güneş, ay ve sayısız yıldızı denge ve düzen içinde tutan Allah’tır, O’nun kainatta hüküm süren kanunlarıdır Bu denge ve düzen bozulsa bir yıldız parçası dünyayı toz haline getirebilir
66 O, (önce) size hayat veren, sonra sizi öldürecek, sonra yine diriltecek olandır Gerçekten insan, çok nankördür

64 Ayette, göklerde ve yerde mevcut bütün eşyanın, Allah’ın olduğu, yani bütün bunların yaratıcısının, sahip ve malikinin Allah olduğu, O’nun, insanın da içinde bulunduğu canlı-cansız bütün varlıkları, yalnız yaratan değil, aynı zamanda onların sahibi olduğu, bütün inceliklerine varıncaya kadar onları yönettiği, en basitinden en karmaşığına kadar bütün varlık ve olayların var olma ve devam etme şartlarını O’nun hazırladığı, böylece her şeyin kendisine muhtaç olduğu, fakat kendisinin hiçbir şeye muhtaç olmadığı, bu sebeple O’nun, gerçekten övgüye layık bulunduğu ifade buyuruldu 65 Ayet, Cenab-ı Hakk’ın, özellikle insanlığa karada ve denizde sağladığı imkanları, dolayısıyla onlara olan engin şefkat ve merhametini hatırlattıktan sonra, 66 Ayet, Allah’ın en büyük lütfu olan hayata; sonra, insanın ölüm ile birlikte en büyük korkuyu duyduğu yokluğa mahkum edilmeyip yeniden kavuşturulacağı ikinci hayata işaret buyurulmakta ve bütün bu ikramlar karşısında bile Allah’a saygısızlık gösteren insan, artık “nankör” olarak nitelenmektedir
67 Biz, her ümmete, uygulamakta oldukları bir ibadet tarzı gösterdik Öyle ise onlar (ehl-i kitap) bu işte seninle çekişmesinler Sen, Rabbine davet et Zira sen, hakikaten dosdoğru bir yoldasın 68 Eğer seninle münakaşa ve mücâdeleye girişirlerse: "Allah yaptığınızı çok iyi bilmektedir" de 69 Allah kıyamet gününde, ihtilâf etmekte olduğunuz konulara dair aranızda hüküm verecektir 70 Bilmez misin ki, Allah, yerde ve gökte ne varsa bilir? Bu, bir kitapta (levh-i mahfuzda) mevcuttur Bu (eşya ve olayların bilgisine sahip olmak), Allah için çok kolaydır 71 Onlar, Allah'ı bırakıp, Allah'ın kendisine hiçbir delil indirmediği, kendilerinin dahi hakkında bilgi sahibi olmadıkları şeylere tapıyorlar Zalimlerin hiç yardımcısı yoktur 72 Âyetlerimiz açık açık kendilerine okunduğunda, kâfirlerin suratlarında hoşnutsuzluk sezersin Onlar, kendilerine âyetlerimizi okuyanların neredeyse üzerlerine saldırırlar De ki: Size bundan (bu öfke ve huzursuzluğunuzdan) daha kötüsünü bildireyim mi? Cehennem! Allah, onu kâfirlere (ceza olarak) bildirdi O, ne kötü sondur! 73 Ey insanlar! (Size) bir misal verildi; şimdi onu dinleyin: Allah'ı bırakıp da yalvardıklarınız (taptıklarınız) bunun için bir araya gelseler bile bir sineği dahi yaratamazlar Sinek onlardan bir şey kapsa, bunu ondan geri de alamazlar İsteyen de âciz, kendinden istenen de!

Görüldüğü gibi bu ayet, cahiliye devrinin putperest Araplarına, taptıkları putların, bir sinekten dahi aciz olduğunu ifade buyurmaktadır Gerçekten, sinek, çok zayıf bir varlık olmakla beraber, yine de bir canlıdır ve bir iş yapma gücü vardır İşte ayet, bir sineğe karşı dahi kendisini savunamayan cansız putlara dua ve ibadet edip onlardan yardım bekleyen cahiliye devri Araplarının bu davranışlarındaki saçmalığı çok güzel bir misal ile ortaya koymakta, sinek ve putların aciz olduğu gibi, bu aciz putları Allah’a ortak koşup onlara dua eden, onlardan bir şeyler bekleyenlerin de aciz oldukları neticesine varmaktadır
74 Onlar, (Bu âciz putları Allah'a ortak koşmak suretiyle) Allah'ın kadrini hakkıyla bilemediler Hiç şüphesiz Allah, çok kuvvetlidir, çok üstündür 75 Allah meleklerden de elçiler seçer, insanlardan da Şüphesiz Allah işitendir, görendir 76 Onların önlerindekini de, arkalarındakini de (yaptıklarını da, yapacaklarını da) bilir Bütün işler Allah'a döndürülür77 Ey iman edenler! Rükû edin; secdeye kapanın; Rabbinize ibadet edin; hayır işleyin ki kurtuluşa eresiniz 78 Allah uğrunda, hakkını vererek cihad edin O, sizi seçti; din hususunda üzerinize hiçbir zorluk yüklemedi; babanız İbrahim'in dininde (de böyleydi) Peygamberin size şahit olması, sizin de insanlara şahit olmanız için, O, gerek daha önce (gelmiş kitaplarda), gerekse bunda (Kur'an'da) size "müslümanlar" adını verdi Öyle ise namazı kılın; zekâtı verin ve Allah'a sımsıkı sarılın O, sizin mevlânızdır Ne güzel mevlâdır, ne güzel yardımcıdır!

İslam’a insanın tabiatına aykırı düşen, fıtratını zorlayan hiçbir güçlük yoktur İbadet ve yükümlülüklerde bir azimet (yani normal şartlardaki genel hükmün) yanında, bir de ruhsat yani mazereti sebebiyle kolaylık vardır Ayrıca, günahlar için tevbe, keffaret vb kurtuluş ve arınma yolları açık tutulmuştur