Bakara Süresi Meali

Bakara Süresi Meali Mumine Sitesi
002-el-BAKARA 2-el-BAKARAMedine'de inmiştir 286 (ikiyüzseksenaltı) âyettir Kur'an'ın en uzun sûresidir Adını, 67-71 âyetlerde yahudilere kesmeleri emredilen sığırdan alır Yalnız 281 âyeti Veda Haccında Mekke'de inmiştir İnanca, ahlâka ve hayat nizamına dair hükümlerin önemli bir kısmı bu sûrede yer almıştır Hicretten sonra nazil olmuştur 286 ayettirRahmân ve Rahîm (olan) Allah'ın adıyla
1 Elif Lâm MÎm 2 O kitap (Kur'an); onda asla şüphe yoktur O, müttakîler (sakınanlar ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir 3 Onlar gayba inanırlar, namaz kılarlar, kendilerine verdiğimiz mallardan Allah yolunda harcarlar 4 Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler; ahiret gününe de kesinkes inanırlar 5 İşte onlar, Rablerinden gelen bir hidayet üzeredirler ve kurtuluşa erenler de ancak onlardır 6 Gerçek şu ki, kâfir olanları (azap ile) korkutsan da korkutmasan da onlar için birdir; iman etmezler 7 Allah onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir Onların gözlerine de bir çeşit perde gerilmiştir ve onlar için (dünya ve ahirette) büyük bir azap vardır 8 İnsanlardan bazıları da vardır ki, inanmadıkları halde "Allah'a ve ahiret gününe inandık" derler 9 Onlar (kendi akıllarınca) güya Allah'ı ve müminleri aldatırlar Halbuki onlar ancak kendilerini aldatırlar ve bunun farkında değillerdir 10 Onların kalblerinde bir hastalık vardır Allah da onların hastalığını çoğaltmıştır Söylemekte oldukları yalanlar sebebiyle de onlar için elîm bir azap vardır 11 Onlara: Yeryüzünde fesat çıkarmayın, denildiği zaman, "Biz ancak ıslah edicileriz" derler 12 Şunu bilin ki, onlar bozguncuların ta kendileridir, lâkin anlamazlar 13 Onlara: İnsanların iman ettiği gibi siz de iman edin, denildiği vakit "Biz hiç, sefihlerin (akılsız ve ahmak kişilerin) iman ettikleri gibi iman eder miyiz!" derler Biliniz ki, sefihler ancak kendileridir, fakat bunu bilmezler (veya bilmezlikten gelirler) 14 (Bu münafıklar) müminlerle karşılaştıkları vakit "(Biz de) iman ettik" derler (Kendilerini saptıran) şeytanları ile başbaşa kaldıklarında ise: Biz sizinle beraberiz, biz onlarla (müminlerle) sadece alay ediyoruz, derler 15 Gerçekte, Allah onlarla istihza (alay) eder de azgınlıklarında onlara fırsat verir, bu yüzden onlar bir müddet başıboş dolaşırlar 16 İşte onlar, hidayete karşılık dalâleti satın alanlardır Ancak onların bu ticareti kazançlı olmamış ve kendileri de doğru yola girememişlerdir

Cenab-ı Allah bu suresinin başında önce yüce kitabı Kur’an’dan, onun müttakiler için bir yol gösterici ve hidayet kaynağı oluşundan, sonra da gayba iman dan ve İslam’ın temelini oluşturan ana vazifelerden söz etmiş ve bu arada insanları inanç yönünden üç gruba ayırmıştır
Birincisi müminlerdir; onların vasıfları ilk beş ayette özetlenmiştir
İkincisi kafirlerdir; onların durumu da altıncı ve yedinci ayetlerde özetlenmiştir
Üçüncüsü, münafıklardır; bunların durumları da geniş bir şekilde ele alınarak 8 ayetten 21 Ayete kadar geçen ayetlerde açıklanmıştır
Kur’an, insanlığa doğru yolu göstermek için gönderilmiş bir kitaptır Bu itibarla ilk önce kendisine muhatap olan insanlığın doğru veya yanlış inanç durumunu bunların getirdiği mesuliyetleri, doğruya veya eğriye inanan insanın dünyada ve ahirette karşılaşacağı neticeleri izah etmiştir
17 Onların (münafıkların) durumu, (karanlık gecede) bir ateş yakan kimse misalidir O ateş yanıp da etrafını aydınlattığı anda Allah, hemen onların aydınlığını giderir ve onları karanlıklar içinde bırakır; (artık hiçbir şeyi) görmezler

Ayet, münafıkların ilk anda İslam’ın nurundan aydınlanıp müslüman olmalarını, karanlık gecede yanan meş’aleye ve onda8n faydalananlara; sonra hemen küfre dönmelerini de o meş’alenin sönüvermesine ve oradakilerin karanlıkta kalmalarına benzetiyor
18 Onlar sağırlar, dilsizler ve körlerdir Bu sebeple onlar geri dönemezler 19 Yahut (onların durumu), gökten sağanak halinde boşanan, içinde yoğun karanlıklar, gürültü ve yıldırımlar bulunan yağmur(a tutulmuş kimselerin durumu) gibidir O münafıklar yıldırımlardan gelecek ölüm korkusuyla parmaklarını kulaklarına tıkarlar Halbuki Allah, kâfirleri çepeçevre kuşatmıştır 20 (O esnada) şimşek sanki gözlerini çıkaracakmış gibi çakar, onlar için etrafı aydınlatınca orada birazcık yürürler, karanlık üzerlerine çökünce de oldukları yerde kalırlar Allah dileseydi elbette onların kulaklarını sağır, gözlerini kör ederdi Allah şüphesiz her şeye kadirdir 21 Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz Umulur ki, böylece korunmuş (Allah'ın azabından kendinizi kurtarmış) olursunuz 22 O Rab ki, yeri sizin için bir döşek, göğü de (kubbemsi) bir tavan yaptı Gökten su indirerek onunla, size besin olsun diye (yerden) çeşitli ürünler çıkardı Artık bunu bile bile Allah'a şirk koşmayın 23 Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir şüpheye düşüyorsanız, haydi onun benzeri bir sûre getirin, eğer iddianızda doğru iseniz Allah'tan gayri şahitlerinizi (yardımcılarınızı) da çağırın 24 Bunu yapamazsanız -ki elbette yapamayacaksınız- yakıtı, insan ve taş olan cehennem ateşinden sakının Çünkü o ateş kâfirler için hazırlanmıştır 25 İman edip iyi davranışlarda bulunanlara, içinden ırmaklar akan cennetler olduğunu müjdele! O cennetlerdeki bir meyveden kendilerine rızık olarak yedirildikçe: Bundan önce dünyada bize verilenlerdendir bu, derler Bu rızıklar onlara (bazı yönlerden dünyadakine) benzer olarak verilmiştir Onlar için cennette tertemiz eşler de vardır Ve onlar orada ebedî kalıcılardır

Bu ayette, dünyada müslüman olup güzel işler yapan ve gerçekten mümin olarak ahirete göçen kimselerin alacakları mükafatlar anlatılmış, orada cennetliklere verilen nimetlerin dünyadakilere benzediğine işaret edilmiştir Ancak, ahiret nimetlerinin dünyadakilerle aynı olduğu düşünülmemelidir Nitekim, Buhari’nin “Bedü’l-halk” bahsinde rivayet ettiği bir hadiste “Cennet ehline gözlerin görmediği, kulakların işitmediği, kalplerden bile geçmeyen nimetler verilir” Denilmiştir
26 Şüphesiz Allah (hakkı açıklamak için) sivrisinek ve onun da ötesinde bir varlığı misal getirmekten çekinmez İman etmişlere gelince, onlar böyle misallerin Rablerinden gelen hak ve gerçek olduğunu bilirler Kâfir olanlara gelince: Allah böyle misal vermekle ne murat eder? derler Allah onunla birçok kimseyi saptırır, birçoklarını da doğru yola yöneltir Verdiği misallerle Allah ancak fâsıkları saptırır (çünkü bunlar birer imtihandır)

Bu ayette, sivrisinek ve ondan daha zayıf yaratıklarla temsil getirilmesini küçümseyenlerin aslında kendilerinin küçük ve değersiz oldukları, o yüzden Allah’a iman etmedikleri anlatılmış, bunlara değer verip iman edenlerin ise akıllı ve değerli kimseler oldukları, o yüzden Allah’a iman etmedikleri anlatılmış, bunlara değer verip iman edenlerin ise akıllı ve değerli kimseler oldukları bildirilmiştir Bunlar birer imtihandır İnsanlardan bir kısmı iman eder, imtihanı kazanır, bir kısmı da kaybeder
27 Onlar öyle (fâsıklar) ki, kesin söz verdikten sonra sözlerinden dönerler Allah'ın ziyaret edilip hal ve hatırının sorulmasını istediği kimseleri ziyaretten vazgeçerler ve yeryüzünde fitne ve fesat çıkarırlar İşte onlar gerçekten zarara uğrayanlardır

Fasık, hak yoldan sapan kimsedir Kesin olarak verilen söz de ehl-i kitabın Tevrat ve İncil’de geleceği bildirilen ahir zaman Peygamberine iman edeceklerini söylemeleridir ki, gelince iman etmediler ve sözlerinde durmadılar İslam’ın çak değer verdiği akraba, komşu ve yakınlarla ilgilenip bunlara yardım etmeyi terkettiler, fitne ve fesat unsuru oldular, böylece hem dünyada hem de ahirette zarar gördüler
28 Ey kâfirler! Siz ölü iken sizi dirilten (dünyaya getirip hayat veren) Allah'ı nasıl inkâr ediyorsunuz? Sonra sizi öldürecek, tekrar sizi diriltecek ve sonunda O'na döndürüleceksiniz

Bu ayette, insanın ilk yaratılmasından önceki haline ”ölü” denilmesi, bazılarının iddia ettikleri gibi tenasüh ile ilgili değildir Ayette insan hayatının üç safhası anlatılmıştır Yoktan yaratılma, ölüm, ahirette tekrar dirilme Esasen tenasüh düşüncesi, her insanın kendi amelinden sorumluluğu ve dolayısıyla adalet ilkesine ters düşmektedir

29 O, yerde ne varsa hepsini sizin için yarattı Sonra (kendine has bir şekilde) semaya yöneldi, onu yedi kat olarak yaratıp düzenledi (tanzim etti) O, her şeyi hakkıyla bilendir
30 Hatırla ki Rabbin meleklere: Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım, dedi Onlar: Bizler hamdinle seni tesbih ve seni takdis edip dururken, yeryüzünde fesat çıkaracak, orada kan dökecek insanı mı halife kılıyorsun? dediler Allah da onlara: Sizin bilemiyeceğinizi herhalde ben bilirim, dedi

Halife, vekil ve temsilci demektir Allah, yeryüzünde iradesini temsil etmek üzere insanı yaratmış, orada ilahi hükümranlığı gerçekleştirme görevini de ona vermiştir


31 Allah Adem'e bütün isimleri, öğretti Sonra onları önce meleklere arzedip: Eğer siz sözünüzde sadık iseniz, şunların isimlerini bana bildirin, dedi
32 Melekler: Yâ Rab! Seni noksan sıfatlardan tenzih ederiz, senin bize öğrettiklerinden başka bizim bilgimiz yoktur Şüphesiz alîm ve hakîm olan ancak sensin, dediler
33 (Bunun üzerine: ) Ey Âdem ! Eşyanın isimlerini meleklere anlat, dedi Adem onların isimlerini onlara anlatınca: Ben size, muhakkak semâvat ve arzda görülmeyenleri (oralardaki sırları) bilirim Bundan da öte, gizli ve açık yapmakta olduklarınızı da bilirim, dememiş miydim? dedi
34 Hani biz meleklere (ve cinlere): Âdem'e secde edin, demiştik İblis hariç hepsi secde ettiler O yüz çevirdi ve büyüklük tasladı, böylece kâfirlerden oldu

Bundan sonra Hz Adem ve nesli, aslı cinlerden olup, sonra şeytanların başı olan İblis ve nesline uyup uymamakta sınanacaklardır


35 Biz: Ey Âdem! Sen ve eşin (Havva) beraberce cennete yerleşin; orada kolaylıkla istediğiniz zaman her yerde cennet nimetlerinden yeyin; sadece şu ağaca yaklaşmayın Eğer bu ağaçtan yerseniz her ikiniz de kendine kötülük eden zalimlerden olursunuz, dedik
36 Şeytan onların ayaklarını kaydırıp haddi tecavüz ettirdi ve içinde bulundukları (cennetten) onları çıkardı Bunun üzerine: Bir kısmınız diğerine düşman olarak ininiz, sizin için yeryüzünde barınak ve belli bir zamana dek yaşamak vardır, dedik
37 Bu durum devam ederken Âdem, Rabbinden bir takım ilhamlar aldı ve derhal tevbe etti Çünkü Allah tevbeleri kabul eden ve merhameti bol olandır

HzAdem’in Rabbinden aldığı ilhamlar hakkında çeşitli yorumlar yapılmıştır Bu ilhamlar, onu ikaz ve irşat mahiyetinde tavsiyelerdir İbn Mes’ud’a göre namazlara başlarken okuduğumuz “Sübhaneke”, HzAdem tarafından o zaman söylenmiş bir tesbih ve duadır


38 Dedik ki: Hepiniz cennetten inin! Eğer benden size bir hidayet gelir de her kim hidayetime tâbi olursa onlar için herhangi bir korku yoktur ve onlar üzüntü çekmezler
39 İnkâr edip âyetlerimizi yalanlayanlara gelince, onlar cehennemliktir, onlar orada ebedî kalırlar
40 Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetlerimi hatırlayın, bana verdiğiniz sözü yerine getirin ki, ben de size vâdettiklerimi vereyim Yalnızca benden korkun
41 Elinizdekini (Tevrat'ın aslını) tasdik edici olarak indirdiğime (Kur'an'a) iman edin Sakın onu inkâr edenlerin ilki olmayın! Âyetlerimi az bir karşılık ile satmayın, yalnız benden (benim azabımdan) korkun
42 Bilerek hakkı bâtıl ile karıştırmayın, hakkı gizlemeyin
43 Namazı tam kılın, zekâtı hakkıyla verin, rükû edenlerle beraber rükû edin
44 (Ey bilginler!) Sizler Kitab'ı (Tevrat'ı) okuduğunuz (gerçekleri bildiğiniz) halde, insanlara iyiliği emredip kendinizi unutuyor musunuz? Aklınızı kullanmıyor musunuz?
45 Sabır ve namaz ile Allah'tan yardım isteyin Şüphesiz o (sabır ve namaz), Allah'a saygıdan kalbi ürperenler dışında herkese zor ve ağır gelen bir görevdir

Ayette geçen sabırdan maksadın oruç olduğu söylenmiştir Oruç ve namaz, imanı takviye eder, nefsin kibrini kırar, tembelliği ve uyuşukluğu giderir, zor işler karşısında insanı güçlü kılar Taberani’nin rivayetine göre, Resulullah (sa) zor bir işle karşılaşınca hemen namaz kılardı “Allah’a saygıdan kalbi ürperenler” diyen tercüme edilen “haşiin” zümresine namaz kılmak, oruç tutmak, sabırlı olmak, her yerde ve her zaman gerçekleri söylemekten çekinmemek zor gelmez, zira onlar Allah sevgisi ile kalpleri dolmuş kimselerdir


46 Onlar, kesinlikle Rablerine kavuşacaklarını ve O'na döneceklerini düşünen ve bunu kabullenen kimselerdir
47 Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetimi ve sizi (bir zamanlar) cümle âleme üstün kıldığımı hatırlayın

Kendi içinden peygamber gönderilen millet, o anda diğer kavimlerden üstündür Zira Cenab-ı Allah, milletler arasından o kavmi ve onlardan da o şahsı seçmiştir Dolayısıyla önce peygamber, sonra ailesi daha sonra da milleti bir şeref kazanmıştır İçinden peygamber gönderilen milletin bir yönden üstünlüğü vardır, diğer yönden de sorumluluğu daha fazladır Nitekim bu ayette üstünlüğü bildirilen Beni İsrail hakkında aynı surenin 61 Ayetinde onların zillet ve meskenete duçar oldukları, Allah’ın gazabına maruz kaldıkları anlatılmıştır


48 Öyle bir günden korkun ki, o günde hiç kimse başkası için herhangi bir ödemede bulunamaz; hiç kimseden (Allah izin vermedikçe) şefaat kabul olunmaz, fidye alınmaz; onlara asla yardım da yapılmaz
49 Hatırlayın ki, sizi, Firavun taraftarlarından kurtardık Çünkü onlar size azabın en kötüsünü reva görüyorlar, yeni doğan erkek çocuklarınızı kesiyorlar, (fenalık için) kızlarınızı hayatta bırakıyorlardı Aslında o size reva görülenlerde Rabbinizden büyük bir imtihan vardı

Firavun, eski Mısır hükümdarlarına verilen bir ünvandır Hz Musa’nın gelmesine tekaddüm eden senelerde kahinler, İsrailoğullarından doğacak çocuğun, Firavun’un tacını tahtını yıkacağını söylediler Bunun üzerine Firavun, yeni doğan erkek çocukların kesilmesini emretti Allah bununla İsrailoğullarını imtihan ediyordu


50 Bir zamanlar biz sizin için denizi yardık, sizi kurtardık, Firavun'un taraftarlarını da, siz bakıp dururken denizde boğduk

50-Rivayetlerden, bu mucizenin Kızıldeniz’de geçtiği anlaşılmaktadır


51 Musa'ya kırk gece (vahyetmek üzere) söz vermiştik Sonra haksızlık ederek buzağıyı (tanrı) edindiniz

HzMusa Tur-i Sina’ya gidince Samiri adında birisi, altından yaptığı bir buzağı heykelini getirir, “ Bu sizin Rabbinizdir Musa bunu unuttu, o gelinceye kadar buna tapın” der Hz Harun buna mani olmaya çalışırsa da başaramaz Bu kıssa Taha suresinde genişçe anlatılacaktır


52 O davranışlarınızdan sonra (akıllanıp) şükredersiniz diye sizi affettik
53 Doğru yolu bulasınız diye Musa'ya Kitab'ı ve hak ile bâtılı ayıran hükümleri verdik
54 Musa kavmine demişti ki: Ey kavmim! Şüphesiz siz, buzağıyı (tanrı) edinmekle kendinize kötülük ettiniz Onun için Yaradanınıza tevbe edin de nefislerinizi (kötü duygularınızı) öldürün Öyle yapmanız Yaratıcınızın katında sizin için daha iyidir Böylece Allah tevbenizi kabul etmiş olur Çünkü acıyıp tevbeleri kabul eden ancak O'dur
55 Bir zamanlar: Ey Musa! Biz Allah'ı açıkça görmedikçe asla sana inanmayız, demiştiniz de bakıp durur olduğunuz halde hemen sizi yıldırım çarpmıştı
56 Sonra ölümünüzün ardından sizi dirilttik ki şükredesiniz

Yıldırım çarpmasından baygın düşen kavim Allah’ın iradesi ile yeniden canlanır ve istediklerinin yanlış olduğunu anlar Ayette olay, ölme ve tekrar dirilme olarak anlatılmıştır


57 Ve sizi bulutla gölgeledik, size kudret helvası ve bıldırcın gönderdik ve "Verdiğimiz güzel nimetlerden yeyiniz" (dedik) Hakikatta onlar bize değil sadece kendilerine kötülük ediyorlardı
58 (İsrailoğullarına Bu kasabaya girin, orada bulunanlardan dilediğiniz şekilde bol bol yeyin, kapısından eğilerek girin, (girerken) "Hıtta!" (Yâ Rabbi bizi affet) deyin ki, sizin hatalarınızı bağışlayalım; zira biz, iyi davrananlara (karşılığını) fazlasıyla vereceğiz, demiştik

Ayette geçen kasabadan maksat Kudüs veya Eriha’dır “Muhsin” kelimesi ise, “ihsan” mastarında ism-i faildir Yaptığı işi en iyi biçimde ve noksansız yapanların vasfıdır Kur’an’ın pek çok ayetinde muhsinler övülmüştür Meşhur Cibril hadisinde ise ihsan, Allah’ı görürcesine kulluk etmek diye açıklanmıştır


59 Fakat zalimler, kendilerine söylenenleri başka sözlerle değiştirdiler Bunun üzerine biz, yapmakta oldukları kötülükler sebebiyle zalimlerin üzerine gökten acı bir azap indirdik

58, ayette kendilerine söylenenleri dinlemeyip kötülük eden yahudilere Allah Teala veba gibi bir takım kötü illet ve hastalıklar vermiştir


60 Musa (çölde) kavmi için su istemişti de biz ona: Değneğinle taşa vur! demiştik Derhal (taştan) oniki kaynak fışkırdı Her bölük, içeceği kaynağı bildi (Onlara Allah'ın rızkından yeyin, için, sakın yeryüzünde bozgunculuk etmeyin, dedik
61 Hani siz (verilen nimetlere karşılık): Ey Musa! Bir tek yemekle yetinemeyiz; bizim için Rabbine dua et de yerin bitirdiği şeylerden; sebzesinden, hıyarından, sarımsağından, mercimeğinden, soğanından bize çıkarsın, dediniz Musa ise: Daha iyiyi daha kötü ile değiştirmek mi istiyorsunuz? O halde şehre inin Zira istedikleriniz sizin için orada var, dedi İşte (bu hadiseden sonra) üzerlerine aşağılık ve yoksulluk damgası vuruldu Allah'ın gazabına uğradılar Bu musibetler (onların başına), Allah'ın âyetlerini inkâra devam etmeleri, haksız olarak peygamberleri öldürmeleri sebebiyle geldi Bunların hepsi, sadece isyanları ve taşkınlıkları sebebiyledir

61-Beni İsrail’e alçaklık ve yoksulluk damgasının vurulmasına sebep olarak hakkı inkar etmeleri ve onu söyleyen peygamberleri acımasızca öldürmeleri gösterilmiştir Şuayb, Zekeriyya ve Yahya gibi pek çok peygamberi öldürmüşlerdir


62 Şüphesiz iman edenler; yani yahudilerden, hıristiyanlardan ve sâbiîlerden Allah'a ve ahiret gününe hakkıyla inanıp sâlih amel işleyenler için Rableri katında mükâfatlar vardır Onlar için herhangi bir korku yoktur Onlar üzüntü çekmeyeceklerdir

Yahudi kelimesi, buzağıya tapmaktan tevbe ettikleri vakit İsrailoğullarına takılmış bir addır Bir rivayete göre de Hz Ya’kub’un en büyük oğlu Yahuza’ya nisbet edilmiştir Nasara, Hz İsa’nın indiği Nasıra kasabasına nisbettir, diyenler vardır Bir rivayete göre Hz İsa’nın Al-i İmran 52, Saff 14 Ayetlerinde geçen “menensari ilallah” sözünden alınmıştır Sabiiler hakkında çeşitli rivayetler vardır Bir görüşü göre,Hz İbrahim ‘in dinini devam ettiren eski bir topluluk idi Müfessirlerin bazıları da Sabiiliğin yahudilikle Hıristiyanlık arasında tevhidci bir din olduğunu belirtmişlerdi Bazı yeni araştırmacılar ise, sabiilerin Babil’de yaşayan ve yarı Hıristiyan olan bir mezhep müntesibi olduklarını ve HzYahya’nın tabilerine benzediklerini ifade etmişlerdir


63 Sizden sağlam bir söz almış, Tûr dağının altında, size verdiğimizi kuvvetle tutun, onda bulunanları daima hatırlayın, umulur ki, korunursunuz (demiştik de);
64 Ondan sonra sözünüzden dönmüştünüz Eğer sizin üzerinizde Allah'ın ihsanı ve rahmeti olmasaydı, muhakkak zarara uğrayanlardan olurdunuz
65 İçinizden cumartesi günü azgınlık edip de, bu yüzden kendilerine: Aşağılık maymunlar olun! dediklerimizi elbette bilmektesiniz
66 Biz bunu (maymunlaşmış insanları), hadiseyi bizzat görenlere ve sonradan gelenlere bir ibret dersi, müttakîler için de bir öğüt vesilesi kıldık

Allah Beni İsrail’den kötülükte şuurlu olarak ısrar eden o bedbahtları önce maymun kılığına sokmuş, sonra da onları helak etmiştir Bunun, insanların aslının maymun olduğu iddiasıyla ilgisi yoktur


67 Musa, kavmine: Allah bir sığır kesmenizi emrediyor, demişti de: Bizimle alay mı ediyorsun? demişlerdi O da: Cahillerden olmaktan Allah'a sığınırım, demişti
68 "Bizim adımıza Rabbine dua et, bize onun ne olduğunu açıklasın" dediler Musa: Allah diyor ki: "O, ne yaşlı ne de körpe; ikisi arasında bir inek" Size emredileni hemen yapın, dedi
69 Bu defa: Bizim için Rabbine dua et, bize onun rengini açıklasın, dediler "O diyor ki: Sarı renkli, parlak tüylü, bakanların içini açan bir inektir" dedi
70 "(Ey Musa!) Bizim için, Rabbine dua et de onun nasıl bir sığır olduğunu bize açıklasın, nasıl bir inek keseceğimizi anlayamadık Biz, inşaallah emredileni yapma yolunu buluruz" dediler
71 (Musa) dedi ki: Allah şöyle buyuruyor: O, henüz boyunduruk altına alınmayan, yer sürmeyen, ekin sulamayan, serbest dolaşan (salma), renginde hiç alacası bulunmayan bir inektir "İşte şimdi gerçeği anlattın" dediler ve bunun üzerine (onu bulup) kestiler, ama az kalsın kesmeyeceklerdi
72 Hani siz bir adam öldürmüştünüz de onun hakkında birbirinizle atışmıştınız Halbuki Allah gizlemekte olduğunuzu ortaya çıkaracaktır
73 "Haydi, şimdi (öldürülen) adama, (kesilen ineğin) bir parçasıyla vurun" dedik Böylece Allah ölüleri diriltir ve düşünesiniz diye size âyetlerini (Peygamberine verdiği mucizelerini) gösterir

Bu ayetlerde geçen sığır kesme kıssası, daha ziyade İsrailoğullarından iki gencin, mirasına konmaları için amcalarını öldürmelerine bağlanır Olay Hz Musa’ya arz edilir Hz Musa bir türlü katilleri bulamaz ve Allah’a sığınır O da bir sığır kesilmesini, onun bir parçasıyla ölüye vurulmasını, ölünün dirilip katili haber vereceğini bildirir Neticede böyle olur Ayetlerin zahiri de buna işaret eder Ancak eski Mısırlıların ineğe tapmaları, bir ara yahudilerin de buzağıya tapmış olmaları, sığır kelimesi hadisesinde başka hikmetlerin de bulunduğunu gösterir

“Bir parçasıyla ona vurun” buyurulup arkasından da Allah’ın ölülerin diriltmesinden bahsedilince , müfessirlerin çoğu bunu “kesilen ineğin bir parçası ile ölüye vurulmak suretiyle onun dirilmesi” şeklinde anlamışlardır Bu takdirde olay bir mucizedir; Allah’ın kudreti ile ölü böyle bir sebep olmadan da dirilebilir Dikkatleri daha ziyade çekmek için böyle bir merasim tertip edilmiş ve akabinde mucize gerçekleşmiştir

74 (Ne var ki) bunlardan sonra yine kalpleriniz katılaştı Artık kalpleriniz taş gibi yahut daha da katıdır Çünkü taşlardan öylesi var ki, içinden ırmaklar kaynar Öylesi de var ki, çatlar da ondan su fışkırır Taşlardan bir kısmı da Allah korkusuyla yukardan aşağı yuvarlanır Allah yapmakta olduklarınızdan gafil değildir
75 Şimdi (ey müminler!) onların size inanacaklarını mı umuyorsunuz? Oysa ki onlardan bir zümre, Allah'ın kelâmını işitirler de iyice anladıktan sonra, bile bile onu tahrif ederlerdi
76 (Münafıklar) inananlarla karşılaştıklarında "İman ettik" derler Birbirleriyle başbaşa kaldıkları vakit ise: Allah'ın size açtıklarını (Tevrat'taki bilgileri), Rabbiniz katında sizin aleyhinize hüccet getirmeleri için mi onlara anlatıyorsunuz; bunları düşünemiyor musunuz? derler
77 Onlar bilmezler mi ki, gizlediklerini de açıkça yaptıklarını da Allah bilmektedir
78 İçlerinde bir takım ümmîler vardır ki, Kitab'ı (Tevrat'ı) bilmezler Bütün bildikleri kulaktan dolma şeylerdir Onlar sadece zan ve tahminde bulunuyorlar

Ümmi, okur yazar olmayan demektir Yahudi yahut Hıristiyan olmayan Araplara da ümmi diyenler olmuştur


79 Elleriyle (bir) Kitap yazıp sonra onu az bir bedel karşılığında satmak için "Bu Allah katındandır" diyenlere yazıklar olsun! Elleriyle yazdıklarından ötürü vay haline onların! Ve kazandıklarından ötürü vay haline onların!
80 İsrailoğulları: Sayılı birkaç gün müstesna, bize ateş dokunmayacaktır, dediler De ki (onlara): Siz Allah katından bir söz mü aldınız -ki Allah sözünden caymaz-, yoksa Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri mi söylüyorsunuz?
81 Hayır! Kim bir kötülük eder de kötülüğü kendisini çepeçevre kuşatırsa işte o kimseler cehennemliktirler Onlar orada devamlı kalırlar
82 İman edip yararlı iş yapanlara gelince onlar da cennetliktirler Onlar orada devamlı kalırlar
83 Vaktiyle biz, İsrailoğullarından: Yalnızca Allah'a kulluk edeceksiniz, ana-babaya, yakın akrabaya, yetimlere, yoksullara iyilik edeceksiniz diye söz almış ve "İnsanlara güzel söz söyleyin, namazı kılın, zekâtı verin" diye de emretmiştik Sonunda azınız müstesna, yüz çevirerek dönüp gittiniz

İsrailoğullarının yaptığı işler ve davranışlar hakkındaki bu bilgiler, Kur’an’ın geldiği devirde yaşayan yahudilerin Tevrat’ı tahrif edip gerçekleri gizlemelerinden dolayı verilmiştir Çünkü Hz Muhammed gönderildiği zaman Arabistan’da özellikle Medine(Yesrib) ve civarında oldukça kalabalık bir Yahudi topluluğu yaşamakta idi Ahir zaman peygamberi gönderilmeden önce bir peygamber geleceğini etrafa yayan Yahudiler, peygamberimiz gelince ağız değiştirdiler Zira onlar gelecek peygamberi Yahudilerden bekliyorlardı Araplardan gelince onu kıskandılar Kur’an’da yahudiler hakkında daha çok bilgi verilmesinin sebebi budur Ahir zaman peygamberi, sonunda hıyanetleri yüzünden onlarla savaşmak ve onları yurtlarından sürmek zorunda kalmıştır Yahudiler hala müslümanlara olan düşmanlıklarını devam ettirmektedirler


84 (Ey İsrailoğulları!) Birbirinizin kanını dökmeyeceğinize, birbirinizi yurtlarınızdan çıkarmayacağınıza dair sizden söz almıştık Her şeyi görerek sonunda bunları kabul etmiştiniz
85 Bu misakı kabul eden sizler, (verdiğiniz sözün tersine) birbirinizi öldürüyor, aranızdan bir zümreyi yurtlarından çıkarıyor, kötülük ve düşmanlıkta onlara karşı birleşiyorsunuz Onları yurtlarından çıkarmak size haram olduğu halde (hem çıkarıyor hem de) size esirler olarak geldiklerinde fidye verip onları kurtarıyorsunuz Yoksa siz Kitab'ın bir kısmına inanıp bir kısmını inkâr mı ediyorsunuz? Sizden öyle davrananların cezası dünya hayatında ancak rüsvaylık; kıyamet gününde ise en şiddetli azaba itilmektir Allah sizin yapmakta olduklarınızdan asla gafil değildir
86 İşte onlar, ahirete karşılık dünya hayatını satın alan kimselerdir Bu yüzden ne azapları hafifletilecek ne de kendilerine yardım edilecektir

Bu ayetler, yahudilerin türlü türlü entrikalarını anlatır İslam’dan önce Medine’de bulunan yahudiler iki fırka idiler Onlardan birisi Evs, diğeri de Hazrec kabilesi ile beraber idi Evs ile Hazrec kavga edip harbe tutuşunca onlar da beraber savaşırlardı Bu arada Yahudiler birbirlerini öldürdüler ve yurtlarından kovarlardı Esir olarak geri geldiklerinde bu sefer onları fidye verip geri alırlardı Bu durum sorulduğu zaman da “ Ne yapalım, Allah’ın emri böyle” derlerdi Bunun gibi türlü mel’anetler yaparlardı


87 Andolsun biz Musa'ya Kitab'ı verdik Ondan sonra ardarda peygamberler gönderdik Meryem oğlu İsa'ya da mucizeler verdik Ve onu, Rûhu'l-Kudüs (Cebrail) ile destekledik (Ne var ki) gönlünüzün arzulamadığı şeyleri söyleyen bir elçi geldikçe ona karşı büyüklük tasladınız (Size gelen) peygamberlerden bir kısmını yalanladınız, bir kısmını da öldürdünüz

Burada Allah Teala İsrailoğullarına şu anlamda olmak üzere ikazda bulunuyor: An dolsun ki Musa’ya kitabı biz verdik, ondan sonra gelen peygamberleri biz gönderdik ve onu Ruhül’-Kudüs ile takviye ettik Siz onu öldürmeye teşebbüs ettiniz, fakat bunu yapamadınız Hz Muhammed’i de öldürmeye teşebbüs ediyorsunuz Onu da yapamazsınız, biz onu koruruz İnkar ve isyanınız sebebiyle Allah’ın lanetini hakettiniz Bundan sonra iman etmeniz beklenmez Ortaya koyduğunuz mazeretler de geçersizdir


88 (Yahudiler peygamberlerle alay ederek) "Kalplerimiz perdelidir" dediler Hayır; küfür ve isyanları sebebiyle Allah onlara lânet etmiştir O yüzden çok az inanırlar
89 Daha önce kâfirlere karşı zafer isterlerken kendilerine Allah katından ellerindeki (Tevrat'ı) doğrulayan bir kitap gelip de (Tevrat'tan) bilip öğrendikleri gerçekler karşılarına dikilince onu inkâr ettiler İşte Allah'ın lâneti böyle inkârcılaradır

83 Ayette geçen açıklamaya bakınız


90 Allah'ın kullarından dilediğine peygamberlik ihsan etmesini kıskandıkları için Allah'ın indirdiğini (Kur'an'ı) inkâr ederek kendilerini harcamaları ne kötü bir şeydir! Böylece onlar, gazap üstüne gazaba uğradılar Ayrıca kâfirler için alçaltıcı bir azap vardır
91 Kendilerine: Allah'ın indirdiğine iman edin, denilince: Biz sadece bize indirilene (Tevrat'a) inanırız, derler ve ondan başkasını inkâr ederler Halbuki o Kur'an kendi ellerinde bulunan Tevrat'ı doğrulayıcı olarak gelmiş hak kitaptır (Ey Muhammed!) Onlara: Şayet siz gerçekten inanıyor idiyseniz daha önce Allah'ın peygamberlerini neden öldürüyordunuz? deyiver
92 Andolsun Musa size apaçık mucizeler getirmişti Sonra onun ardından, zalimler olarak buzağıyı (tanrı) edindiniz
93 Hatırlayın ki, Tûr dağının altında sizden söz almış: Size verdiklerimizi kuvvetlice tutun, söylenenleri anlayın, demiştik Onlar: İşittik ve isyan ettik, dediler İnkârları sebebiyle kalplerine buzağı sevgisi dolduruldu De ki: Eğer inanıyorsanız, imanınız size ne kötü şeyler emrediyor!

Yahudiler Tevrat’tan edindikleri bilgilere göre bir peygamber geleceğini biliyorlardı ve bunun kendilerinden geleceğini düşünerek ondan faydalanmanın planlarını yapıyorlardı Bekledikleri peygamber Araplardan gelince onu inkar ettiler 89 ayette buna işaret edilmiştir Onlar aslında Hz Musa’ya da hakkıyla inanmış değillerdir 92 ayette ifade edildiği gibi Hz Musa nice mucizeler getirdiği halde o Tur'a gidince buzağıya taptılar


94 (Ey Muhammed, onlara Şayet (iddia ettiğiniz gibi) ahiret yurdu Allah katında diğer insanlara değil de yalnızca size aitse ve bu iddianızda doğru iseniz haydi ölümü temenni edin (bakalım), de
95 Onlar, kendi elleriyle önceden yaptıkları işler (günah ve isyanları) sebebiyle hiç bir zaman ölümü temenni etmeyeceklerdir Allah zalimleri iyi bilir

Yahudiler, “Ahiret hayatı sadece bize aittir” Şeklinde iddia etmişler, bununla “ Yahudi olmayanlar öbür dünyada nimete nail olamazlar” demek istemişlerdi Bu iddiaya karşılık siz de onlara “ Madem ki öyledir, hadi ölümü isteyin” deyiniz Ama onlar asla ölmek istemezler Bu ayetler, yahudillerin ırkçılık düşüncesinin ahirete kadar uzandığını gösterir


96 Yemin olsun ki, sen onları yaşamaya karşı insanların en düşkünü olarak bulursun Putperestlerden her biri de arzular ki, bin sene yaşasın Oysa yaşatılması hiç kimseyi azaptan uzaklaştırmaz Allah onların yapmakta olduklarını eksiksiz görür
97 De ki: Cebrail'e kim düşman ise şunu iyi bilsin ki Allah'ın izniyle Kur'an'ı senin kalbine bir hidayet rehberi, önce gelen kitapları doğrulayıcı ve müminler için de müjdeci olarak o indirmiştir

Rivayete göre Fedek hahamlarından Abdullah b Suriye Peygamberimizle münakaşa etmiş, kendisine vahyi kimin getirdiğini sormuş, “Cebrail” deyince “ O bizim düşmanımızdır Başkası getirseydi iman ederdik” demiştir Bunun üzerine bu ayet inmiştir


98 Kim, Allah'a, meleklerine, peygamberlerine, Cebrail'e ve Mikâil'e düşman olursa bilsin ki Allah da inkârcı kâfirlerin düşmanıdır
99 Andolsun ki sana apaçık âyetler indirdik (Ey Muhammed!) Onları ancak fasıklar inkâr eder
100 Ne zaman onlar bir antlaşma yaptılarsa, yine kendilerinden bir gurup onu bozmadı mı? Zaten onların çoğu iman etmez
101 Allah tarafından kendilerine, yanlarında bulunanı tasdik edici bir elçi gelince ehl-i kitaptan bir gurup, sanki Allah'ın kitabını bilmiyormuş gibi onu arkalarına atıp terkettiler
102 Süleyman'ın hükümranlığı hakkında onlar, şeytanların uydurup söylediklerine tâbi oldular Halbuki Süleyman büyü yapıp kâfir olmadı Lâkin şeytanlar kâfir oldular Çünkü insanlara sihri ve Babil'de Hârut ile Mârut isimli iki meleğe indirileni öğretiyorlardı Halbuki o iki melek, herkese: Biz ancak imtihan için gönderildik, sakın yanlış inanıp da kâfir olmayasınız, demeden hiç kimseye (sihir ilmini) öğretmezlerdi Onlar, o iki melekden, karı ile koca arasını açacak şeyleri öğreniyorlardı Oysa büyücüler, Allah'ın izni olmadan hiç kimseye zarar veremezler Onlar, kendilerine fayda vereni değil de zarar vereni öğrenirler Sihri satın alanların (ona inanıp para verenlerin) ahiretten nasibi olmadığını çok iyi bilmektedirler Karşılığında kendilerini sattıkları şey ne kötüdür! Keşke bunu anlasalardı!

Eski kavimlerin çoğu sihre inanırlardı Bu yüzden sihir, dini inançlarla tamamen karışmış durumda idi Bu sebeple sihirbazlar halkı kandırıyorlardı Sihir çeşitleri şöyledir

1Keldanilerin sihri: Bunlar yıldızlara taparlar, kainatı idare edenlerin yıldızlar olduğunu, hayır ve şerrin onlardan geldiğini, semavi güçlerin yerdeki güçlerle birleşmesi sonucu mucizeler meydana geldiğini söylerlerdi Bunları irşat için Allah, Hzİbrahim’i gönderdi Bunlar da kendi aralarında üç fırka idiler:
a)Eflak ve yıldızların ebedi olduğunu söyleyenler ki, onlara “Sabie” denilir
b)Eflakın uluhiyetine inananlar Bunlar, her felek için yerde bir put yapmış ve ona hizmet etmiş putperestlerdir
c)Eflaki ve yıldızları yaratan birisi olduğunu ve bunun onlara yeryüzünü idare etme hakkı verdiğini söyleyenler Bunlar yıldızları aracı kabul ederlerdi
2Ruh gücüne dayanılarak ortaya konan sihir: Buna göre insan ruhu tasfiye ile icadetme, öldürme, diriltme, bünye ve şekilde değişiklik yapma gücüne ulaşır
3Ruhani varlıklardan faydalanılarak yapılan sihir: Bu da muska yapmak ve cinlerden yardım almak gibi şekillerle uygulanır
4Göz boyamak şeklinde yapılan sihir: Hokkabazlık, el çabukluğu ve benzeri davranışlar gibi
İslam alimleri, sihrin birinci ve ikinci şekline inananların kafir olduklarında ittifak etmişlerdir Ancak, ayette bildirildiği şekilde, yaratıcının Allah Teala olduğuna inanarak ve kötülükte kullanmamak şartıyla sihir ilmini öğrenmekte beis yoktur Yahudiler arasında büyü yaygın idi Bu yüzden HzSüleyman’ın büyük bir büyücü olduğunu, hükümdarlığı büyü ile elde ettiğini, hayvanlara ve cinlere büyü ile hükmettiğini söylerler ve buna inanırlardı Hz Süleyman Kur’an’da peygamber olarak tanıtılınca “Muhammed Süleyman’ı peygamber sanıyor, halbuki o bir büyücüdür” dediler


103 Eğer iman edip kendilerini kötülükten korusalardı, şüphesiz, Allah tarafından verilecek sevap daha hayırlı olacaktı Keşke bunları anlasalardı!
104 Ey iman edenler! "Râinâ" demeyin, "unzurnâ" deyin (Söylenenleri) dinleyin Kâfirler için elem verici bir azap vardır

Resulullah (sa) müslümanlara bir şey öğretirken, bizi biraz bekle, acele etme manasına “Raina” derlerdi Yahudilerin de sövmek manasına gelen “Raina” kelimeleri vardı Müslümanların bu sözünü işitince, Efendimize kötü maksatla öyle hitap etmeye başladılar Bunun üzerine “Raina” demeyin, o manasına gelen “unzurna” deyin denildi ki, bizi bekle demektir


105 (Ey müminler!) Ehl-i Kitaptan kâfirler ve putperestler de Rabbinizden size bir hayır indirilmesini istemezler Halbuki Allah rahmetini dilediğine verir Allah büyük lütuf sahibidir
106 Biz, bir âyetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya onu unutturursak (ertelersek) mutlaka daha iyisini veya benzerini getiririz Bilmez misin ki Allah her şeye kadirdir

Sonra gelen bir ayetin, daha önceki ayetin hükmünü yürürlükten kaldırmasına “nesh” denir Allah Teala, insanlığın medeni ve kültürel gelişmesine ve bu gelişmenin doğurduğu ihtiyaçlara uygun olarak, gerektikçe yeni peygamber ve kitaplar göndermiş, öncekilere ait bazı hükümleri yürürlükten kaldırmıştır Naslarının hükmü ebedi olan Kur’an-ı Kerim nazil olurken, bu döneme mahsus olmak üzere bazı ayetler, diğerlerini neshetmiştir; ancak bunların sayısı oldukça azdır ve ilk İslam neslinin terbiye ve intibakını temin maksadına yöneliktir)


107 (Yine) bilmez misin, göklerin ve yerin mülkiyet ve hükümranlığı yalnızca Allah'ındır? Sizin için Allah'tan başka ne bir dost ne de bir yardımcı vardır
108 Yoksa siz de (ey müslümanlar), daha önce Musa'ya sorulduğu gibi peygamberinize sorular sormak mı istiyorsunuz? Kim imanı küfre değişirse, şüphesiz dosdoğru yoldan sapmış olur

Peygambere çok soru sorulması, hükümlerin çoğalmasını ve daralmasını gerektirir Onun için Medine devrinde bir ara soru sormak yasak edilmiştir


109 Ehl-i kitaptan çoğu, hakikat kendilerine apaçık belli olduktan sonra, sırf içlerindeki kıskançlıktan ötürü, sizi imanınızdan vazgeçirip küfre döndürmek istediler Yine de siz, Allah onlar hakkındaki emrini getirinceye kadar affedip bağışlayın Şüphesiz Allah her şeye kadirdir
110 Namazı kılın, zekâtı verin, önceden kendiniz için yaptığınız her iyiliği Allah'ın katında bulacaksınız Şüphesiz Allah, yapmakta olduklarınızı noksansız görür
111 (Ehl-i kitap Yahudiler yahut hıristiyanlar hariç hiç kimse cennete giremeyecek, dediler Bu onların kuruntusudur Sen de onlara: Eğer sahiden doğru söylüyorsanız delilinizi getirin, de
112 Bilâkis, kim muhsin olarak yüzünü Allah'a döndürürse (Allah'a hakkıyla kulluk ederse) onun ecri Rabbi katındadır Öyleleri için ne bir korku vardır, ne de üzüntü çekerler

Bu ayette Allah’a kulluk etmek ihsan vasfına bağlanmıştır Yani bir kimse ibadet etmekle kendisini kurtaramaz Kendini kurtarması için muhsinlerden olması gerekir Muhsin yaptığı işi Allah için yapan, sadece O’ndan korkan, o sebeple işini noksansız bitiren ve her işin hakkını veren kimse demektir Hıristiyan Araplardan oluşan Necran heyeti Resulullah’ın huzuruna çıkınca yahudiler onların yanlarına geldiler Aralarında münakaşa yaptılar Birbirlerini itham ettiler Bunun üzerine aşağıdaki ayetler geldi


113 Hepsi de kitabı (Tevrat ve İncil'i) okumakta oldukları halde Yahudiler: Hıristiyanlar doğru yolda değillerdir, dediler Hıristiyanlar da: Yahudiler doğru yolda değillerdir, dediler Kitabı bilmeyenler de birbirleri hakkında tıpkı onların söylediklerini söylediler Allah, ihtilâfa düştükleri hususlarda kıyamet günü onlar hakkında hükmünü verecektir
114 Allah'ın mescidlerinde O'nun adının anılmasına engel olan ve onların harap olmasına çalışandan daha zalim kim vardır! Aslında bunların oralara ancak korkarak girmeleri gerekir (Başka türlü girmeye hakları yoktur) Bunlar için dünyada rezillik, ahirette de büyük azap vardır
115 Doğu da Allah'ındır batı da Nereye dönerseniz Allah'ın yüzü (zatı) oradadır Şüphesiz Allah'(ın rahmeti ve nimeti) geniştir, O her şeyi bilendir

Allah her yerde hazır ve nazır olmakla birlikte, namazda kıbleye dönmek ibadetlerde nizam ve intizamı sağlamak gayesine matuftur)

116 "Allah çocuk edindi" dediler Hâşâ! O, bundan münezzehtir Göklerde ve yerde olanların hepsi O'nundur, hepsi O'na boyun eğmiştir

Yahudiler “Uzeyr Allah’ın oğludur” derkenhıristiyanlar “İsa Allah’ın oğludur” dediler Müşrik araplar ise “Melekler Allah’ın kızlarıdır” demişlerdi Bu ayette, Allah Teala’nın bunlardan münezzeh olduğu hususu vurgulanmıştır
117 (O), göklerin ve yerin eşsiz yaratıcısıdır Bir şeyi dilediğinde ona sadece "Ol!" der, o da hemen oluverir

Allah Teala’nın bir şeyi murat etmesi, onun hakkında “Ol!” emridir Allah’ın dilediği her şey vakti saati gelince mutlaka olur
118 Bilmeyenler dediler ki: Allah bizimle konuşmalı ya da bize bir âyet (mucize) gelmeli değil miydi? Onlardan öncekiler de işte tıpkı onların dediklerini demişlerdi Kalpleri (akılları) nasıl da birbirine benzedi? Gerçekleri iyice bilmek isteyenlere âyetleri apaçık gösterdik 119 Doğrusu biz seni Hak (Kur'an) ile müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik Sen cehenmemliklerden sorumlu değilsin 120 Dinlerine uymadıkça yahudiler de hıristiyanlar da asla senden razı olmayacaklardır De ki: Doğru yol, ancak Allah'ın yoludur Sana gelen ilimden sonra onların arzularına uyacak olursan, andolsun ki, Allah'tan sana ne bir dost ne de bir yardımcı vardır 121 Kendilerine kitap verdiğimiz kimseler (den bazısı) onu, hakkını gözeterek okurlar Çünkü onlar, ona iman ederler Onu inkâr edenlere gelince, işte gerçekten zarara uğrayanlar onlardır

Bu ayet, yahudi alimlerinden Abdullah ibni Selam ve arkadaşları hakkında inmiştir Bunlar Kur’an’a inandılar ve ondaki ahkamı tasdik ettiler Bir başka rivayete göre de bu ayet Cafer bEbi Talip’le beraber Habeşistan’dan gelen kırk kişilik cemaat hakkındadır ki, bunlar ehl-i kitaptan İslam-ı kabul edenlerdir
122 Ey İsrailoğulları! Size verdiğim nimetimi ve sizi (bir zamanlar) cümle âleme üstün kılmış olduğumu hatırlayın 123 Ve bir günden sakının ki, o günde hiç kimse başkası namına bir şey ödeyemez, kimseden fidye kabul edilmez, hiç kimseye şefaat fayda vermez Onlar hiçbir yardım da görmezler

Şefaat, bazı şartlara bağlıdır En önemlisi ise imandır
124 Bir zamanlar Rabbi İbrahim'i bir takım kelimelerle sınamış, onları tam olarak yerine getirince: Ben seni insanlara önder yapacağım, demişti "Soyumdan da (önderler yap, yâ Rabbi!)" dedi Allah: Ahdim zalimlere ermez (onlar için söz vermem) buyurdu 125 Biz, Beyt'i (Kâbe'yi) insanlara toplanma mahalli ve güvenli bir yer kıldık Siz de İbrahim'in makamından bir namaz yeri edinin (orada namaz kılın) İbrahim ve İsmail'e: Tavaf edenler, ibadete kapananlar, rükû ve secde edenler için Evim'i temiz tutun, diye emretmiştik 126 İbrahim de demişti ki: Ey Rabbim! Burayı emin bir şehir yap, halkından Allah'a ve ahiret gününe inananları çeşitli meyvelerle besle Allah buyurdu ki: Kim inkâr ederse onu az bir süre faydalandırır, sonra onu cehennem azabına sürüklerim Ne kötü varılacak yerdir orası!

Allah, inkar edenleri de dünyada rızıklandırmakta, dünya nimetlerinden diledikleri gibi istifade etmelerine imkan vermektedir Şu halde dünya nimeti, dindarlığa bağlı değildir Dünya nimeti mümine de kafire de verilir Bunlar birer imtihan vesilesidir; hayırlı olup olmadıkları neticeye bağlıdır Servet ve iktidar, eğer kulluğa vesile olmuş ise o zaman bu, iki cihan saadetidir Azgınlık ve sapıklığa sebep olmuş ise ebedi hayatı mahvetmiş, saadet yerine felaket getirmiş olur
127 Bir zamanlar İbrahim, İsmail ile beraber Beytullah'ın temellerini yükseltiyor (şöyle diyorlardı Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur; şüphesiz sen işitensin, bilensin

Kabe’nin yapılışı hakkındaki rivayetlere göre, HzAdem ile Havva cennetten çıkarıldıkları vakit yeryüzünde Arafat’ta buluşurlar, beraberce batıya doğru yürürler Kabe’nin bulunduğu yere gelirler Bu esnada Adem, bu buluşmaya şükür olmak üzere Rabbine ibadet etmek ister ve cennette iken, etrafında tavaf ederek ibadet ettiği nurdan sütunun tekrar kendisine verilmesini diler İşte o nurdan sütun orada tecelli eder ve HzAdem, onun etrafında tavaf ederek Allah’a ibadet eder Bu nurdan sütun HzŞit zamanında kaybolur, yerinde siyah bir taş kalır Bunun üzerine HzŞit, onun yerine taştan onun gibi dört köşe bina yapar ve o siyah taşı binanın bir köşesine yerleştirir İşte bugün Hacer-i Esved diye bilinen siyah taş odur Sonra Nuh tufanında bu bina kumlar altında uzunca bir süre gizli kalır Hz İbrahim Allah’ın emriyle Kabe’nin bulunduğu yere gider, oğlu İsmail’i annesiyle birlikte orada iskan eder Sonra İsmail ile beraber Kabe’nin bulunduğu yeri kazar Hz Şit tarafından yapılan binanın temellerini bulur ve o temellerin üzerine bugün mevcut olan Kabe’yi inşa eder Ayette”Beytullah’ın temellerini yükseltiyor” cümlesi bunu ifade eder
128 Ey Rabbimiz! Bizi sana boyun eğenlerden kıl, neslimizden de sana itaat eden bir ümmet çıkar, bize ibadet usullerimizi göster, tevbemizi kabul et; zira, tevbeleri çokça kabul eden, çok merhametli olan ancak sensin 129 Ey Rabbimiz! Onlara, içlerinden senin âyetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti öğretecek, onları temizleyecek bir peygamber gönder Çünkü üstün gelen, her şeyi yerli yerince yapan yalnız sensin 130 İbrahim'in dininden kendini bilmezlerden başka kim yüz çevirir? Andolsun ki, biz onu dünyada (elçi) seçtik, şüphesiz o ahirette de iyilerdendir 131 Çünkü Rabbi ona: Müslüman ol, demiş, o da: Alemlerin Rabbine boyun eğdim, demişti 132 Bunu İbrahim de kendi oğullarına vasiyet etti, Yakub da: Oğullarım! Allah sizin için bu dini (İslâm'ı) seçti O halde sadece müslümanlar olarak ölünüz (dedi) 133 Yoksa Ya'kub'a ölüm geldiği zaman siz orada mı idiniz? O zaman (Ya'kub) oğullarına: Benden sonra kime kulluk edeceksiniz? demişti Onlar: Senin ve ataların İbrahim, İsmail ve İshak'ın ilâhı olan tek Allah'a kulluk edeceğiz; biz ancak O'na teslim olmuşuzdur, dediler 134 Onlar bir ümmetti, gelip geçti Onların kazandıkları kendilerinin, sizin kazandıklarınız sizindir Siz onların yaptıklarından sorguya çekilmezsiniz 135 (Yahudiler ve hıristiyanlar müslümanlara Yahudi ya da hıristiyan olun ki, doğru yolu bulasınız, dediler De ki: Hayır! Biz, hanîf olan İbrahim'in dinine uyarız O, müşriklerden değildi

Hanif, her türlü batıl dinden uzak durup, yalnızca hak dine yönelen kişi demektir
136 "Biz, Allah'a ve bize indirilene; İbrahim, İsmail, İshak, Ya'kub ve esbâta indirilene, Musa ve İsa'ya verilenlerle Rableri tarafından diğer peygamberlere verilenlere, onlardan hiçbiri arasında fark gözetmeksizin inandık ve biz sadece Allah'a teslim olduk" deyin

Esbat,torunlar demektir Burada HzYa’kub’un on iki evladından torunları kasdedilmiştir
137 Eğer onlar da sizin inandığınız gibi inanırlarsa doğru yolu bulmuş olurlar; dönerlerse mutlaka anlaşmazlık içine düşmüş olurlar Onlara karşı Allah sana yeter O işitendir, bilendir 138 Allah'ın (verdiği) rengiyle boyandık Allah'tan daha güzel rengi kim verebilir? Biz ancak O'na kulluk ederiz (deyin)

Zemahşeri’nin açıklamalarına göre hıristiyanlar, yeni doğan çocukları, bir su ile boyarlar ve “İşte şimdi hıristiyan oldu” derlerdi ve bunu o çocuk için bir temizlik sayarlardı Ayette müslümanların buna karşılık “Allah’ın boyası ile boyandık” demeleri emredildi Allah’ın boyası İslam fıtratı, İslam ve iman temizliğidir
139 De ki: Allah bizim de Rabbimiz, sizin de Rabbiniz olduğu halde, O'nun hakkında bizimle tartışmaya mı girişiyorsunuz? Bizim yaptıklarımız bize, sizin yaptıklarınız da size aittir Biz O'na gönülden bağlananlarız 140 Yoksa siz, İbrahim, İsmail, İshak, Ya'kub ve esbâtın yahudi, yahut hıristiyan olduklarını mı söylüyorsunuz? De ki: Siz mi daha iyi bilirsiniz, yoksa Allah mı? Allah tarafından kendisine (bildirilmiş) bir şahitliği gizleyenden daha zalim kim olabilir? Allah yaptıklarınızdan gafil değildir 141 Onlar bir ümmetti; gelip geçti Onların kazandıkları kendilerine, sizin kazandıklarınız da size aittir Siz onların yaptıklarından sorguya çekilmezsiniz

Resulullah (sa) Medine’ye geldikten sonra müslümanlar on altı ay kadar Kudüs’e yönelerek namaz kıldılar Bu durum yahudilerin şımarmalarına, “Muhammed ve ashabı kıblenin neresi olduğunu bilmiyorlardı, biz onlara yol gösterdik” gibi laflar etmelerine ve bunu etrafa yaymalarına sebep olmuştu Resulullah, Allah’tan İslam’a kendi kıblesinin verilmesini niyaz etti İşte bundan sonra Kudüs’ten Kabe’ye dönülmesi emri geldi Bunun üzerine yahudiler ve münafıklar tekrar ileri geri konuşmaya başladılar Aşağıdaki ayetler bu olayı anlatır
142 İnsanlardan bir kısım beyinsizler: Yönelmekte oldukları kıblelerinden onları çeviren nedir? diyecekler De ki: Doğu da batı da Allah'ındır O dilediğini doğru yola iletir 143 İşte böylece sizin insanlığa şahitler olmanız, Resûl'ün de size şahit olması için sizi mutedil bir millet kıldık Senin (arzulayıp da şu anda) yönelmediğin kıbleyi (Kâbe'yi) biz ancak Peygamber'e uyanı, ökçeleri üzerinde geri dönenden ayırdetmemiz için kıble yaptık Bu, Allah'ın hidayet verdiği kimselerden başkasına elbette ağır gelir Allah sizin imanınızı asla zayi edecek değildir Zira Allah insanlara karşı şefkatli ve merhametlidir

Rivayete göre kıyamette milletler peygamberlerinin tebligatını inkar ederler Allah peygamberlerden tebliğ ettiklerine dair delil ister Bunun üzerine ümmet-i Muhammed getirilir ve onlar buna şehadet ederler Onlara “Siz bunu nereden öğrendiniz?” diye sorulur Onlar da “Kur’an’dan ve Resulullah’tan öğrendik” Derler Nihayet Resulullah getirilir ve o da buna şahitlik eder
144 (Ey Muhammed!) Biz senin yüzünün göğe doğru çevrilmekte olduğunu (yücelerden haber beklediğini) görüyoruz İşte şimdi, seni memnun olacağın bir kıbleye döndürüyoruz Artık yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir (Ey müslümanlar!) Siz de nerede olursanız olun, (namazda) yüzlerinizi o tarafa çevirin Şüphe yok ki, ehl-i kitap, onun Rablerinden gelen gerçek olduğunu çok iyi bilirler Allah onların yapmakta olduklarından habersiz değildir 145 Yemin olsun ki (habibim ! ) sen ehl-i kitaba her türlü âyeti (mucizeyi) getirsen yine de onlar senin kıblene dönmezler Sen de onların kıblesine dönecek değilsin Onlar da birbirlerinin kıblesine dönmezler Sana gelen ilimden sonra eğer onların arzularına uyacak olursan, işte o zaman sen hakkı çiğneyenlerden olursun

Bu ayette inadın insanoğlunu ne hale getirdiği anlatılarak “ Sen onların arzularına uyarsan kötülük edenlerden olursun” denilmiştir Çünkü Efendimiz bilfarz onların bir dileğini yerine getirirse bu sefer başka bir şey isteyecekler ve zor görmedikçe hiçbir şeyi kabul etmeyeceklerdir İşte ayette bu cihet anlatılmıştır Bunun da sebebi, inat ve taassuptur İman ile terbiye edilmemiş nefis, inat ve taassuptan kurtulamaz Bu da insanı daima kötüye yöneltir
146 Kendilerine kitap verdiklerimiz onu (o kitaptaki peygamberi), öz oğullarını tanıdıkları gibi tanırlar Buna rağmen onlardan bir gurup bile bile gerçeği gizler

Yahudiler Tevrat’ta, hıristiyanlar da İncil’de ahir zaman peygamberinin vasıflarını gördüler, onun gelmesini beklediler; her nesil bunu kendinden sonra geleceklere anlattı ve inanmalarını tavsiye etti Bunun için her iki zümre de bu peygamberin gelmesini dört gözle bekliyorlardı Ancak onun Araplar arasından ve bir yetim kimse olarak gönderildiğini görünce sırf ırkçılık gayret ve düşüncesiyle inkar ettiler Halbuki onun hak peygamber olduğunu, kendi oğullarını bilip tanıdıkları gibi biliyorlardı
147 Gerçek olan, Rabbinden gelendir O halde kuşkulananlardan olma! 148 Herkesin yöneldiği bir kıblesi vardır (Ey müminler!) Siz hayır işlerinde yarışın Nerede olursanız olun sonunda Allah hepinizi bir araya getirir Şüphesiz Allah her şeye kadirdir 149 Nereden yola çıkarsan çık (namazda) yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir Bu emir Rabbinden sana gelen gerçektir (Biliniz ki) Allah yaptıklarınızdan habersiz değildir 150 (Evet Resûlüm ! ) Nereden yola çıkarsan çık (namazda) yüzünü Mescid-i Haram'a doğru çevir Nerede olursanız olunuz, yüzünüzü o yana çevirin ki, aralarından haksızlık edenler (kuru inatçılar) müstesna, insanların aleyhinizde (kullanabilecekleri) bir delili bulunmasın Sakın onlardan korkmayın! Yalnız benden korkun Böylece size olan nimetimi tamamlayayım da doğru yolu bulasınız

151 Nitekim kendi içinizden size âyetlerimizi okuyan, sizi kötülüklerden arındıran, size Kitab'ı ve hikmeti talim edip bilmediklerinizi size öğreten bir Resûl gönderdik 152 Öyle ise siz beni (ibadetle) anın ki ben de sizi anayım Bana şükredin; sakın bana nankörlük etmeyin! 153 Ey iman edenler! Sabır ve namaz ile Allah'tan yardım isteyin Çünkü Allah muhakkak sabredenlerle beraberdir

Sabır ve namaz, nefsin kötü arzularına karşı en büyük silahtır
154 Allah yolunda öldürülenlere "ölüler"" demeyin Bilakis onlar diridirler, lâkin siz anlayamazsınız 155 Andolsun ki sizi biraz korku ve açlık; mallardan, canlardan ve ürünlerden biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz (Ey Peygamber! ) Sabredenleri müjdele ! 156 O sabredenler, kendilerine bir belâ geldiği zaman: Biz Allah'ın kullarıyız ve biz O'na döneceğiz, derler 157 İşte Rablerinden bağışlamalar ve rahmet hep onlaradır Ve doğru yolu bulanlar da onlardır

Bedir’de şehit düşen 14 kişi hakkında nazil olduğu rivayet edilen bu ayet, kabir azabına yahut safasına da delildir Ölüm, korku, açlık, mal azlığı, fakirlik, hastalık; bunların hepsi birer imtihandır Bunlar dünya hayatının ayrılmaz parçalarıdır, hiç kimse bunlardan birisine yakalanmaktan kurtulamaz En sonunda herkes ölecektir İnanan akıllı kişi, bunları Kur’an’a göre anlayıp değerlendirendir
158 Şüphe yok ki, Safa ile Merve Allah'ın koyduğu nişanlardandır Her kim Beytullah'ı ziyaret eder veya umre yaparsa onları tavaf etmesinde kendisine bir günah yoktur Her kim gönüllü olarak bir iyilik yaparsa şüphesiz Allah kabul eder ve (yapılanı) hakkıyla bilir

Safa ile Merve, Kabe’nin doğu tarafında iki tepenin adıdır Hacer validemiz Hzİsmail için su ararken bu iki tepe arasında yedi defa koşmuştur Bugün hac ve umre için Beytullah’ı ziyaret ve tavaf edenler, aynı zamanda Safa ile Merve arasında sa’yederler Ayette, iki tepe arasında sa’yetmekte(gelip gitmekte) günah yoktur, denilmiştir Çünkü cahileye devrinde her iki tepede de birer put vardı Her ne kadar İslam bu putları kaldırmışsa da bazı kimselerin içinde bir şüphe kaldı İşte yukarıdaki ayetle bu şüphe tamamen giderilmiş oldu
159 İndirdiğimiz açık delilleri ve kitapta insanlara apaçık gösterdiğimiz hidayet yolunu gizleyenlere hem Allah hem de bütün lânet ediciler lânet eder 160 Ancak tevbe edip durumlarını düzeltenler ve gerçeği açıkça ortaya koyanlar başkadır Zira ben onların tevbelerini kabul ederim Ben tevbeyi çokça kabul eden ve çokça esirgeyenim 161 (Ayetlerimizi) inkâr etmiş ve kâfir olarak ölmüşlere gelince, işte Allah'ın, meleklerin ve tüm insanların lâneti onların üzerinedir 162 Onlar ebediyen lânet içinde kalırlar Artık ne azapları hafifletilir ne de onların yüzlerine bakılır 163 İlâhınız bir tek Allah'tır O'ndan başka ilâh yoktur O, rahmândır, rahîmdir

Bundan önceki ayetlerde Allah’a ve O’nun gönderdiği dine karşı nankörlük edenlerin nasıl kötü bir akıbete sürüklendikleri, onların ebediyen kötülenecekleri anlatılmıştır Bundan sonraki ayetlerde ise, her insanda en büyük ilahi nimet olan aklı herkesin yerli yerince kullanması, etrafına dikkat ve ibretle bakması için kainat olaylarına temas edilmiştir Zira hakkıyla düşünen, etrafına ibretle bakan kimse, mutlaka Allah’ı bulur ve O’na inanır
164 Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılmasında, gece ile gündüzün birbiri peşinden gelmesinde, insanlara fayda veren şeylerle yüklü olarak denizde yüzüp giden gemilerde, Allah'ın gökten indirip de ölü haldeki toprağı canlandırdığı suda, yeryüzünde her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları yönlendirmesinde düşünen bir toplum için (Allah'ın varlığını ve birliğini isbatlayan) birçok deliller vardır 165 İnsanlardan bazıları Allah'tan başkasını Allah'a denk tanrılar edinir de onları Allah'ı sever gibi severler İman edenlerin Allah'a olan sevgileri ise (onlarınkinden) çok daha fazladır Keşke zalimler azabı gördükleri zaman (anlayacakları gibi) bütün kuvvetin Allah'a ait olduğunu ve Allah'ın azabının çok şiddetli olduğunu önceden anlayabilselerdi 166 İşte o zaman (görecekler ki) kendilerine uyulup arkalarından gidilenler, uyanlardan hızla uzaklaşırlar ve (o anda her iki taraf da) azabı görmüş, nihayet aralarındaki bağlar kopup parçalanmıştır

Dünyada hiç düşünmeden bazı kimseleri kendilerine önden edinen, böylece batıl yola giden kimseler ahirette o önderlerin kendilerinden uzaklaştıklarını görürler Ancak her iki taraf da içine girecekleri azabı görecekler ve ondan kurtuluş olmadığını anlayacaklardır Dünyadakinin tersine, bu sefer uyanlar konuşurlar, ama artık faydası yoktur
167 (Kötülere) uyanlar şöyle derler: Ah, keşke bir daha dünyaya geri gitmemiz mümkün olsaydı da, şimdi onların bizden uzaklaştıkları gibi biz de onlardan uzaklaşsaydık! Böylece Allah onlara, işlerini, pişmanlık ve üzüntü kaynağı olarak gösterir ve onlar artık ateşten çıkamazlar 168 Ey insanlar! Yeryüzünde bulunanların helâl ve temiz olanlarından yeyin, şeytanın peşine düşmeyin; zira şeytan sizin açık bir düşmanınızdır 169 O size ancak kötülüğü, çirkini ve Allah hakkında bilmediğiniz şeyleri söylemenizi emreder

Şeytan insanın içinde bulunan kötü düşünce ve arzuları körükler, insan nefsine kötülüğü sevdirir Bu sebeple insanın kötülük yapmasını kolaylaştırır O yüzden Hz Ebubekir:”Büyük adam, nefsinin isteklerine uymayan kimsedir” demiştir
170 Onlara (müşriklere): Allah'ın indirdiğine uyun, denildiği zaman onlar, "Hayır! Biz atalarımızı üzerinde bulduğumuz yola uyarız" dediler Ya ataları bir şey anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler? 171 (Hidayet çağrısına kulak vermeyen) kâfirlerin durumu, sadece çobanın bağırıp çağırmasını işiten hayvanların durumuna benzer Çünkü onlar sağırlar, dilsizler ve körlerdir Bu sebeple düşünmezler

Bu ayetlerde insanların körü körüne eskiye bağlanmaları, yeni ortaya konmuş fikirlere kulak vermemeleri kötülenmiş, bu konuda doğru olanın, akılcı olarak hareket edilmesi olduğu söylenmiştir Zemahşeri’ye göre ayetin meali şöyledir:Kafirleri doğru yola çağıran davetçinin (Peygamber’in) durumu, bağırıp çağırmadan başka bir şey işitmeyenlere seslenen çobanın durumu gibidir
172 Ey iman edenler! Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yeyin, eğer siz yalnız Allah'a kulluk ediyorsanız O'na şükredin 173 Allah size ancak ölüyü (leşi), kanı, domuz etini ve Allah'tan başkası adına kesileni haram kıldı Her kim bunlardan yemeye mecbur kalırsa, başkasının hakkına saldırmadan ve haddi aşmadan bir miktar yemesinde günah yoktur Şüphe yok ki Allah çokça bağışlayan çokça esirgeyendir

slam’da zorluk yoktur Zaruretler mahzurları ortadan kaldırır Bir kimse elinde olmayan sebeplerle haram olan bir şeyi yemek ya da bir işi işlemek zorunda kalırsa, haddi aşmamak ve o şeyi devamlı helal saymamak şartıyla zaruret miktarınca yiyebilir Bu durumda dinen günah işlemiş sayılmaz
174 Allah'ın indirdiği kitaptan bir şeyi (âhir zaman Peygamberinin vasıflarını) gizleyip onu az bir paha ile değişenler yok mu, işte onların yeyip de karınlarına doldurdukları, ateşten başka bir şey değildir Kıyamet günü Allah ne kendileriyle konuşur ve ne de onları temize çıkarır Orada onlar için can yakıcı bir azap vardır

Yahudi hahamları Peygamberinizin Tevrat’ta zikredilen vasıflarını gizlediler ve yaptıkları bu kötü iş için de maddi karşılık aldılar Ayette bunun ne kötü bir davranış olduğu anlatılmaktadır
175 Onlar doğru yol karşılığında sapıklığı, mağfirete bedel olarak da azabı satın almış kimselerdir Onlar ateşe karşı ne kadar dayanıklıdırlar! 176 O azabın sebebi, Allah'ın, kitabı hak olarak indirmiş olmasıdır (Buna rağmen farklı yorum yapıp) kitapta ayrılığa düşenler, elbette derin bir anlaşmazlığın içine düşmüşlerdir

Allah Teala’nın Kur’an’ı hak olarak indirdiği apaçık ortada iken, ondaki ahkamı;sağlam delillere dayanmadan kendi arzularına göre yorumlamak isteyenlerin, gerçeklerden uzak kaldıkları ve içinden çıkılmaz ayrılıklara düştükleri, bu yüzden de hem dünyada hem de ahirette zarara uğrayacakları anlatılmıştır
177 İyilik, yüzlerinizi doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki, Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır (Allah'ın rızasını gözeterek) yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, dilenenlere ve kölelere sevdiği maldan harcar, namaz kılar, zekât verir Antlaşma yaptığı zaman sözlerini yerine getirir Sıkıntı, hastalık ve savaş zamanlarında sabreder İşte doğru olanlar, bu vasıfları taşıyanlardır Müttakîler ancak onlardır! 178 Ey iman edenler! Öldürülenler hakkında size kısas farz kılındı Hüre hür, köleye köle, kadına kadın (öldürülür) Ancak her kimin cezası, kardeşi (öldürülenin velisi) tarafından bir miktar bağışlanırsa artık (taraflar) hakkaniyete uymalı ve (öldüren) ona (gereken diyeti) güzellikle ödemelidir Bu söylenenler, Rabbinizden bir hafifletme ve rahmettir Her kim bundan sonra haddi aşarsa muhakkak onun için elem verici bir azap vardır

Bütün dinler, hukuk ve ahlak sistemleri, haksız olarak adam öldürmenin, cana kıymanın büyük bir suç olduğunda birleşmişlerdir Farklılık, bu suçun önlenmesi için alınması gereken tedbirde kendini göstermektedir İslam, suça iten sebepleri azami ölçüde ortadan kaldırmış, insanı iman, ibadet ve ahlak terbiyesi ile olgunlaştırmak için gerekli tedbirleri almış, bütün bunlardan sonra da kısas adıyla “cana kıyanın canına kıyılır” kaidesini koymuştur Haksız aflarla bir gün hürriyete kavuşmak ümidi içinde beslenen kimselerin bu hali (hapis cezası) hiç de caydırıcı ve suçu önleyici bir tedbir değildir Kısası tazminata (diyete) çevirme hakkı, öldürme suçunun acı neticelerine katlanmakta olan ölü yakınlarına (velilere) aittir Başkası bu cezayı bağışlayamaz
179 Ey akıl sahipleri! Kısasta sizin için hayat vardır Umulur ki suç işlemekten sakınırsınız

179-“Kısasta hayat vardır” sözü, gerçekten dikkate değer bir ifadedir Zira kısas tatbik edilirse bir kişinin öldürülmesiyle pek çok kimsenin yaşaması sağlanır Çünkü cezasının ölüm olduğunu bilen kimse, bu suçu işlemeyecektir
180 Birinize ölüm geldiği zaman, eğer bir hayır bırakacaksa anaya, babaya, yakınlara uygun bir biçimde vasiyet etmek Allah'tan korkanlar üzerine bir borçtur

Mirasla ilgili ayetler gelmeden önce, kişinin servetinden ana, baba ve akrabalarına bir miktar verilmesi için vasiyet etmesi emredilmiştir Ancak, Nisa suresinde gelen miras ayetleri ile herkesin hakkı kesin ve net olarak belirlenmiş, Efendiniz de “Allah her hak sahibine hakkını vermiştir Bundan sonra varise vasiyet yoktur” buyurmuş, böylece yukarıdaki ayet nesh edilmiştir Fakat mirastan payı olmayan akraba ve düşkünlere ve hayır müesseselerine vasiyet bakidir Her müslüman gönüllü olarak servetinden istediği yere vasiyet edebilir
181 Her kim bunu işittikten ve kabullendikten sonra vasiyeti değiştirirse, günahı onu değiştirenleredir Şüphesiz Allah (her şeyi) işitir ve (her şeyi) bilir

İslam’da vakıf müessesesi hadislere dayanmakla birlikte sadaka-i cariye mahiyetinde olan ve ammeye hizmet veren vakıfları, bunların şekil ve şartlarını haksız olarak değiştirenler de vasiyeti değiştirenler gibi telakki edilmiş, bu ayet birçok vakıf eşya üzerine ve vakıfnamelere yazılmıştır
182 Her kim, vasiyet edenin haksızlığa yahut günaha meyletmesinden endişe eder de (alâkalıların) aralarını bulursa kendisine günah yoktur Şüphesiz Allah çok bağışlayan hem de esirgeyendir

Bundan sonra gelecek ayetlerde Allah Teala müslümana farz kılınan ramazan orucundan söz eder Oruç, İslam’ın beş temelinden biridir Orucun farziyeti Kur’an’da belirtilmiştir Oruca tahsis edilen ramazan ayı faziletli bir aydır Bu ayın fazileti, içinde Kadir gecesi bulunmasındandır Kadir gecesinin üstünlüğü ise, kendisinde Kur’an indirilmiş olmasındandır Çünkü Kur’an ramazan ayında ve Kadir gecesinde topluca, levh-i mahfuzdan Beytü’l-izze denilen makama indirilmiş ve yine Kadir gecesinde ilk olarak Hira dağında, Peygamberimize vahiy olarak gelmeye başlamıştır Buna göre ramazan ayının ve Kadir gecesinin üstünlüğü, Kur’an’ın bu ayda ve bu gecede inmesinden ileri gelmektedir Bu üstünlükleri sebebiyle ramazan ayı, büyük bir ibadet olan oruca tahsis edilmiştir
183 Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi size de farz kılındı Umulur ki korunursunuz 184 Sayılı günlerde olmak üzere (oruç size farz kılındı) Sizden her kim hasta yahut yolcu olursa (tutamadığı günler kadar) diğer günlerde kaza eder (İhtiyarlık veya şifa umudu kalmamış hastalık gibi devamlı mazereti olup da) oruç tutmaya güçleri yetmeyenlere bir fakir doyumu kadar fidye gerekir Bununla beraber kim gönüllü olarak hayır yaparsa, bu kendisi için daha iyidir Eğer bilirseniz (güçlüğüne rağmen) oruç tutmanız sizin için daha hayırlıdır 185 Ramazan ayı, insanlara yol gösterici, doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın açık delilleri olarak Kur'an'ın indirildiği aydır Öyle ise sizden ramazan ayını idrak edenler onda oruç tutsun Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamadığı günler sayısınca) başka günlerde kaza etsin Allah sizin için kolaylık ister, zorluk istemez Bütün bunlar, sayıyı tamamlamanız ve size doğru yolu göstermesine karşılık, Allah'ı tazim etmeniz, şükretmeniz içindir

Dinde güçlük yoktur Allah orucu emretmiştir Oruç tutma şartları bulunan kimseler oruç tutarlar Hastalık, yolculuk gibi geçici bir engelden ötürü oruç tutamayan, sonra kaza eder İhtiyarlık ve iyileşmeyen müzmin hastalık gibi devamlı özrü olanlar fidye verirler Her türlü zahmete rağmen kendi arzusu ile gönülden oruç tutan ve hayır yapanlar övülmüştür
186 Kullarım sana, beni sorduğunda (söyle onlara): Ben çok yakınım Bana dua ettiği vakit dua edenin dileğine karşılık veririm O halde (kullarım da) benim davetime uysunlar ve bana inansınlar ki doğru yolu bulalar

Rivayete göre bir bedevi Resulullah(sa)a “Rabbimiz yakın mıdır yoksa uzak mıdır? Yakınsa ona fısıltı şeklinde dua edelim, uzaksa bağıralım” dedi Bunun üzerine ayet indi Allah’ın istediği iman ve itaattir Allah, iman edip itaat edenlerin dualarını kabul edeceğini vadetmiştir Gerçek manada iman edip Allah’a kulluk edenlerin duası kabul olunur
187 Oruç gecesinde kadınlarınıza yaklaşmak size helâl kılındı Onlar sizin için birer elbise, siz de onlar için birer elbisesiniz Allah sizin kendinize kötülük ettiğinizi bildi ve tevbenizi kabul edip sizi bağışladı Artık (ramazan gecelerinde) onlara yaklaşın ve Allah'ın sizin için takdir ettiklerini isteyin Sabahın beyaz ipliği (aydınlığı), siyah ipliğinden (karanlığından) ayırt edilinceye kadar yeyin, için, sonra akşama kadar orucu tamamlayın Mescitlerde ibadete çekilmiş olduğunuz zamanlarda kadınlarla birleşmeyin Bunlar Allah'ın koyduğu sınırlardır Sakın bu sınırlara yaklaşmayın İşte böylece Allah âyetlerini insanlara açıklar Umulur ki korunurlar

İslam’ın ilk zamanlarında farz olan ramazan orucunu tutarken sahur yemeği yoktu Oruç tutan kimse, akşam orucunu açınca yatsı namazını kılıp uyuyuncaya kadar yer içerdi Bundan sonra yemek, içmek ve kadınlara yaklaşmak haramdı Bazı müslümanlar dayanamayıp kadınlara yaklaştı Bazıları iftardan sonra yorgunlukları sebebiyle hemen uyudukları için, ertesi gün açlık ve susuzluktan baygınlık geçirdiler Cenab-ı Allah müminlere acıdı ve bir kolaylık olmak üzere bu ayeti indirdi “Beyaz iplik ve siyah iplik” ifadelerinden maksadı, “mine’l-fecr:tanyerinin ağarmasından” ilavesi açıklığa kavuşturmuştur Buna göre orucun başlaması gereken zaman (imsak), güneşin doğmasına değil, fecrin doğmasına, yani tanyerinin ağarmaya başlamasına bağlıdır İplik tabiri de, tanyeri, ağarmasının başlangıcını ifade etmektedir Aydınlık yayılıp yükselince, artık ona ”beyaz iplik” denemez Aydınlığın başladığı an sahurun bittiği ve imsakın başladığı, aynı zamanda sabah namazı vaktinin de girdiği andır
188 Mallarınızı aranızda haksız sebeplerle yemeyin Kendiniz bilip dururken, insanların mallarından bir kısmını haram yollardan yemeniz için o malları hakimlere (idarecilere veya mahkeme hakimlerine) vermeyin

Bu ayette işaret edilmek istenen mana, daha ziyade rüşvet ve çıkarcılıktır Binaenaleyh aldatma ve dalavere ile elde edilen bütün kazançlar haramdır
189 Sana, hilâl şeklinde yeni doğan ayları sorarlar De ki: Onlar, insanlar ve özellikle hac için vakit ölçüleridir İyi davranış, asla evlere arkalarından gelip girmeniz değildir Lâkin iyi davranış, korunan (ve ölçülü giden) kimsenin davranışıdır Evlere kapılarından girin, Allah'tan korkun, umulur ki kurtuluşa erersiniz

Peygamberimize yeni doğan hilalin önce incecik olması, sonra her gün büyümesi, dolunay olduktan sonra tekrar incelip kaybolması ve tekrar aynı şekilde doğup devam etmesi sorulmuştu Ayette verilen cevapta ”Ayın bu şekildeki hareketi, kameri senenin hesap edilmesini, özellikle hac günlerinin bilenmesini sağlamaktır”denildi Ayrıca eskiden Araplar hac için ihram giydiklerinde veya hac dönüşünde evlere kapısından değil de arkadan açılan bir delikten girmenin iyilik olduğuna inanırlardı Yukarıdaki ayette bunun da yanlış olduğu anlatılmıştır
190 Size karşı savaş açanlara, siz de Allah yolunda savaş açın Sakın aşırı gitmeyin, çünkü Allah aşırıları sevmez 191 Onları (size karşı savaşanları) yakaladığınız yerde öldürün Sizi çıkardıkları yerden siz de onları çıkarın Fitne, adam öldürmekten daha kötüdür Mescid-i Haram'da onlar sizinle savaşmadıkça, siz de onlarla savaşmayın Eğer onlar size karşı savaş açarlarsa siz de onları öldürün İşte kâfirlerin cezası böyledir 192 Eğer onlar (savaştan) vazgeçerlerse, (şunu iyi bilin ki) Allah gafûr ve rahîmdir193 Fitne tamamen yok edilinceye ve din (kulluk) de yalnız Allah için oluncaya kadar onlarla savaşın Şayet vazgeçerlerse zalimlerden başkasına düşmanlık ve saldırı yoktur 194 Haram ay haram aya karşılıktır Hürmetler (dokunulmazlıklar) karşılıklıdır Kim size saldırırsa siz de ona misilleme olacak kadar saldırın Allah'tan korkun ve bilin ki Allah müttakîlerle beraberdir

Resulullah (sa) hicretin altıncı yılında umre yapmak maksadıyla Mekke’ye doğru yola çıkmıştı Mekke yakınlarındaki Hudeybiye’ye gelince müşrikler Mekke’ye girmelerini önlediler Orada çetin münakaşalar oldu Sonunda İslam tarihinin en mühim hadiselerinden biri olan Hudeybiye antlaşması yapıldı Bu antlaşmada yer alan maddelerden birine göre, müslümanlar o sene Harem-i Şerif’i ziyaret etmeden geri dönecekler, gelecek sene aynı haram ayı içinde Mescid’i ziyaret edip umre yapacaklardı Müşrikler bunu başarı saydılar Allah, müslümanları ertesi sene aynı anda Mescid-i Haram’a getirdi Böylece haram ay, haram aya karşılık oldu
İslam hukukuna göre saldırıya ancak misli ile mukabele edilir, aşırı gitmek suçtur Bütün harplerde önce insanlar dine çağrılır Müslüman olmayı yahut cizye vermeyi kabul etmeyenlerle savaşılır
195 Allah yolunda harcayın Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın Her türlü hareketinizde dürüst davranın Çünkü Allah dürüstleri sever

Ayette geçen “ihsan” kelimesi, bir işi tam ve noksansız yapmak, işin hakkını vermek ve dürüst olmak demektir
Nitekim bir hadiste Resulullah (sa)a “İhsan nedir?” diye sorulmuş O da: “ Allah’a, O’nu görüyormuş gibi kulluk etmendir, her ne kadar sen O’nu görmüyorsan da, O seni görüyor” buyurmuştur Kulluk umumi bir davranıştır Bu itibarla hadisteki manayı, özellikle ibadete yöneltmek doğru değildir Esasen Arapça’da ihsan, işi doğru dürüst yapmaktır Onun için işinin ehli olana “muhsin” denir Tercüme bu anlayışa göre yapılmıştır Sosyal yardımı ve adaleti de içine alan ihsan ve infakı, “tehlikeyi önleyen bir tedbir” olarak gösteren ayet, adaletin anarşiyi ve ihtilali önlediğine de işaret etmektir)
196 Haccı ve umreyi Allah için tam yapın Eğer (bunlardan) alıkonursanız kolayınıza gelen kurbanı gönderin Kurban, yerine varıncaya kadar başlarınızı tıraş etmeyin Sizden her kim hasta olursa yahut başından bir rahatsızlığı varsa, oruç veya sadaka veya kurban olmak üzere fidye gerekir (Hac yolculuğu için) emin olduğunuz vakit kim hac günlerine kadar umre ile faydalanmak isterse, kolayına gelen bir kurban kesmek gerekir Kurban kesmeyen kimse hac günlerinde üç, memleketine döndüğü zaman yedi olmak üzere oruç tutar ki, hepsi tam on gündür Bu söylenenler, ailesi Mescid-i Haram civarında oturmayanlar içindir Allah'tan korkun Biliniz ki Allah'ın vereceği ceza ağırdır 197 Hac, bilinen aylardadır Kim o aylarda hacca niyet ederse (ihramını giyerse), hac esnasında kadına yaklaşmak, günah sayılan davranışlara yönelmek, kavga etmek yoktur Ne hayır işlerseniz Allah onu bilir (Ey müminler! Ahiret için) azık edinin Bilin ki azığın en hayırlısı takvâdır Ey akıl sahipleri! Benden (emirlerime muhalefetten) sakının

Eskiden Araplar, hac mevsiminde bir takım panayırlar kurarlar, orada çeşitli sahalarda alışveriş yaparlardı Bunlar o zaman cahiliye devri adetlerine göre cereyan ederdi Müslümanlar bunları günah saydılar Allah Teala aşağıdaki ayetlerde bu hususa açıklık getirdi
198 (Hac mevsiminde ticaret yaparak) Rabbinizden gelecek bir lütfu (kazancı) aramanızda size herhangi bir günah yoktur Arafat'tan ayrılıp akın ettiğinizde Meş'ar-i Haram'da Allah'ı zikredin ve O'nu size gösterdiği şekilde anın Şüphesiz siz daha önce yanlış gidenlerden idiniz

Diğer ibadetler gibi haccın da ferde ve topluma sayısız faydaları vardır Bunların en önemlilerini şu maddelerde toplayabiliriz:
1-İhram, tek tip ve basit bir elbisedir Bütün hacı namzetleri bunu giyerek sonradan edindikleri mal, mülk, rütbe, makam ve benzerlerini geride bırakır, tek farkın şahsi faziletten ibaret olduğu gerçek eşitliği yaşarlar
2-Kefeni andıran ihram içinde yapılan Arafat vakfesi aynı zamanda bir mahşer örneğidir Bu manzara, belki bir ömür boyu insana ölümü ve haşri hatırlatır
3-Çeşitli ırk ve kültürlere mensup müslümanların toplanmalarına vesile olan hac, bir “maddi ve manevi değerler” alışverişine vasıta olmakta, problemlere ortak çözümler arama imkanı vermektedir
4-Kabe etrafında tavaf tevhid fikrini temsil etmekte, farklı yönlere, fakat daima Kabe’ye yönelerek kılınan namaz “Nereye dönseniz Allah oradadır” prensibini ruhlara işlemektedir Metodlar, ictihatlar, kanaatler farklı olabilir, ancak her şey Allah içindir, Allah rızasına yönelmelidir
199 Sonra insanların (sel gibi) aktığı yerden siz de akın Allah'tan mağfiret isteyin Çünkü Allah affedici ve esirgeyicidir200 Hac ibadetlerinizi bitirince, babalarınızı andığınız gibi, hatta ondan daha kuvvetli bir şekilde Allah'ı anın İnsanlardan öyleleri var ki: Ey Rabbimiz! Bize dünyada ver, derler Böyle kimselerin ahiretten hiç nasibi yoktur 201 Onlardan bir kısmı da: Ey Rabbimiz! Bize dünyada da iyilik ver, ahirette de iyilik ver Bizi cehennem azabından koru! derler202 İşte onlar için, kazandıklarından büyük bir nasip vardır (Şüphesiz) Allah'ın hesabı çok süratlidir 203 Sayılı günlerde (eyyam-ı teşrikte telbiye ve tekbir getirerek) Allah'ı anın Kim iki gün içinde acele edip (Mina'dan Mekke'ye) dönmek isterse, ona günah yoktur Bunlar günahtan sakınanlar içindir Allah'tan korkun ve bilin ki hepiniz O'nun huzurunda toplanacaksınız

Aşağıda gelen üç ayet Ahnes b Şurayk hakkında inmiştir Güzel konuşan ve yakışıklı bir kimse olan Ahnes, münafık idi Resulullah’ın yanına gelir, güzel sözlerle müslümanlık taslardı Halbuki içi fenalık dolu idi İşi gücü müslümanlara zarar vermekti İşte ayetlerde böyle konuşan, hoş görünen kimselere hemen kanmamak, iyice emin olmadan kimseye güvenmemek gerektiği anlatılmıştır
204 İnsanlardan öyleleri vardır ki, dünya hayatı hakkında söyledikleri senin hoşuna gider Hatta böylesi kalbinde olana (samimi olduğuna) Allah'ı şahit tutar Halbuki o, hasımların en yamanıdır 205 O, dönüp gitti mi (yahut bir iş başına geçti mi) yeryüzünde ortalığı fesada vermek, ekinleri tahrip edip nesilleri bozmak için çalışır Allah bozgunculuğu sevmez 206 Böylesine "Allah'tan kork!" denilince benlik ve gurur kendisini günaha sevkeder (Ceza ve azap olarak) ona cehennem yeter O ne kötü yerdir! 207 İnsanlardan öyleleri de var ki, Allah'ın rızasını almak için kendini ve malını feda eder Allah da kullarına şefkatlidir

İbn Abbas’tan gelen rivayete göre bu ayet Suheym b Sinan er-Rumi hakkında inmiştir Mekke müşrikleri bu zatı yakalamış, dininden döndürmek için işkence etmişlerdi Suheyb, Mekkelilere “Ben ihtiyar bir adamım Malım da var Sizden veya düşmanlarınızdan olmamın size bir zararı olmaz, ben bir söz söyledim ondan caymayı iyi görmem, malımı ve eşyamı size verir, dinimi sizden satın alırım” demişti Onlar buna razı olmuşlar, Suheyb’i salıvermişlerdi Oradan kalkıp Medine’ye gelirken bu ayet nazil oldu Şehre girerken kendisine rastlayan Hz Ebubekir, “Alışverişin karlı olsun ya Suheyb” demiş, o da “Senin alışverişin de zarar etmesin” cevabını vermiştir
208 Ey iman edenler! Hep birden barışa girin Sakın şeytanın peşinden gitmeyin Çünkü o, apaçık düşmanınızdır 209 Size (Kur'an ve Sünnet gibi) apaçık deliller geldikten sonra, eğer barıştan saparsanız, şunu iyi bilin ki Allah azîzdir, hakîmdir 210 Onlar, ille de buluttan gölgeler içinde Allah'ın ve meleklerinin gelmesini mi beklerler Halbuki iş bitirilmiştir (Allah nizamı artık değişmez) Bütün işler yalnızca Allah'a döndürülür 211 İsrailoğullarına sor ki kendilerine nice apaçık mucizeler verdik Kim mucizeler kendisine geldikten sonra Allah'ın nimetini (âyetlerini) değiştirirse bilsin ki Allah'ın azabı şiddetlidir 212 Kâfir olanlar için dünya hayatı câzip kılındı (Bu yüzden) onlar, iman edenler ile alay ederler Oysa ki, (iman edip) inkârdan sakınanlar kıyamet gününde onların üstündedir Allah dilediğine hesapsız rızık verir

Ebu Cehil ve arkadaşları, fakir müminler ile alay ettiler, bunun üzerine bu ayet nazil oldu Hayat gerçeğini sadece dünya malı ile değerlendiren kafirler için dünya malı cazip hale getirilmiştir Onun için bunlar, üstün değerlere değil, geçici dünya malına kıymet vermişler, sonunda dünya malı onlara hiçbir fayda sağlamamıştır
213 İnsanlar bir tek ümmet idi Sonra Allah, müjdeleyici ve uyarıcı olarak peygamberleri gönderdi İnsanlar arasında, anlaşmazlığa düştükleri hususlarda hüküm vermeleri için, onlarla beraber hak yolu gösteren kitapları da gönderdi Ancak kendilerine kitap verilenler, apaçık deliller geldikten sonra, aralarındaki kıskançlıktan ötürü dinde anlaşmazlığa düştüler Bunun üzerine Allah iman edenlere, üzerinde ihtilafa düştükleri gerçeği izniyle gösterdi Allah dilediğini doğru yola iletir

Bütün insanlık başlangıç itibariyle bir tek ümmet idi Hz Adem’den çoğalmıştı Zamanla ihtilafa düştüler Peygamberler insanlar arasında beliren anlaşmazlıkları gidermek için gönderildi
214 (Ey müminler! ) Yoksa siz, sizden önce gelip geçenlerin başına gelenler size de gelmeden cennete gireceğinizi mi sandınız? Yoksulluk ve sıkıntı onlara öylesine dokunmuş ve öyle sarsılmışlardı ki, nihayet Peygamber ve beraberindeki müminler: Allah'ın yardımı ne zaman! dediler Bilesiniz ki Allah'ın yardımı yakındır

Bu ayet, bir rivayete göre, Hendek savaşında müslümanların çektiği sıkıntıları dile getirir Diğer rivayete göre, Uhud savaşı ile ilgilidir Bir başka rivayete göre ise evlerini, mallarını ve yakınlarını Mekke’de bırakıp çeşitli sıkıntılara katlanarak Medine’ye göç eden müslümanları teselli için inmiştir
215 Sana (Allah yolunda) ne harcayacaklarını soruyorlar De ki: Maldan harcadığınız şey, ebeveyn, yakınlar, yetimler, fakirler ve yolcular için olmalıdır Şüphesiz Allah yapacağınız her hayrı bilir216 Hoşunuza gitmediği halde savaş size farz kılındı Sizin için daha hayırlı olduğu halde bir şeyi sevmemeniz mümkündür Sizin için daha kötü olduğu halde bir şeyi sevmeniz de mümkündür Allah bilir, siz bilmezsiniz

Savaş insanların severek, zevk alarak yaptıkları bir şey değildir Fıtratı ve ruh sağlığı bozulmamış kimseler öldürmek, yakıp yıkmak, acılar vermekten zevk almaz, bunlardan hoşlanmaz Ancak vücudu kurtarmak için kangren olmuş elin kesilmesi, içeride kalmış çocuğu kurtarmak için kapının kırılması nasıl zaruri ise savaş da toplumların hayatında böyle zaruret haline gelebilir Din ve vicdan hürriyetini sağlamanın, zulmü ve fitneyi önlemenin, tecavüzlere son vermenin yolu savaştan geçebilir İşte bu durumlarda savaşmak şüphesiz insanlık için daha hayırlı ve daha şerefli bir davranıştır Cihad ise hiçbir zaman bir saldırı değildir Çünkü önce İslam’a davet yapılır, kabul eden müslümandır İslam’ı kabul etmeyenden tabi olması istenir Bunu da kabul etmezse, ancak o zaman savaşılır Savaştaki sırrı biz bilemeyiz ama onu Allah bilir Bazı milletler cezaya müstahak olunca, Allah onları çeşitli belalarla cezalandırır İşte onlardan birisi de savaştır
Resulullah Efendimiz, Abdullah b Cahş kumandasında bir müfrezeyi, Kureyş kervanından haber getirmeleri için Mekke’ye göndermişti Kureyş kervanını görünce, dayanamayarak hücum ettiler Kervandan bir kişiyi öldürdüler, iki kişiyi esir aldılar Kervanı sürüp Peygamberimize getirdiler O gün receb ayının ilk günüydü Müşrikler:Muhammed, haram aylarında savaşıyor, diye yaygara kopardılar Bunun üzerine bu ayet indi
217 Sana haram ayı, yani onda savaşmayı soruyorlar De ki: O ayda savaşmak büyük bir günahtır (İnsanları) Allah yolundan çevirmek, Allah'ı inkâr etmek, Mes-cid-i Haram'ın ziyaretine mâni olmak ve halkını oradan çıkarmak ise Allah katında daha büyük günahtır Fitne de adam öldürmekten daha büyük bir günahtır Onlar eğer güçleri yeterse, sizi dininizden döndürünceye kadar size karşı savaşa devam ederler Sizden kim, dininden döner ve kâfir olarak ölürse, onların yaptıkları işler dünyada da ahirette de boşa gider Onlar cehennemliktirler ve orada devamlı kalırlar

“Fitne” savaş, anarşi; din ve vicdan hürriyetine karşı baskı demektir
218 İman edenler ve hicret edip Allah yolunda cihad edenler var ya, işte bunlar, Allah'ın rahmetini umabilirler Allah, gafûr ve rahîmdir 219 Sana, şarap ve kumar hakkında soru sorarlar De ki: Her ikisinde de büyük bir günah ve insanlar için bir takım faydalar vardır Ancak her ikisinin de günahı faydasından daha büyüktür Yine sana iyilik yolunda ne harcayacaklarını sorarlar "İhtiyaç fazlasını" de Allah size âyetleri böyle açıklar ki düşünesiniz

Şarap haramdır Şarabın haram olması onun hiçbir faydasının olmamasını gerektirmez Zararı faydasından çok olduğu için haram kılınmıştır Kumarda da kazanan taraf için zahiri bir fayda görülür, ama kaybeden taraf için büyük bir zarar vardır Onun için kumar oynamak haram kılınmıştır Bu ayetin başı, bundan önceki ayetin son cümlesi olan “ki düşünesiniz” ile bağlantılıdır Dünya ve ahiretle ilgili işlerinizi iyi düşünüp gereğine göre hareket ederseniz, hem dünyada hem de ahirette saadete nail olursunuz, demektedir
220 Dünya ve ahiret hakkında (lehinize olan davranışları düşünün ve ona göre hareket edin) Sana yetimler hakkında soruyorlar De ki: Onları iyi yetiştirmek (yüz üstü bırakmaktan) daha hayırlıdır Eğer onlarla birlikte yaşarsanız, (unutmayın ki) onlar sizin kardeşlerinizdir Allah, işleri bozanla düzelteni bilir Eğer Allah dileseydi, sizi de zahmet ve meşakkate sokardı Çünkü Allah güçlüdür, hakîmdir

Yetimlere iyi muamele edilmeli, yetim oldukları hissettirilmemelidir Yetimin velisi durumunda olan kimsenin, onu ifsat mı ettiğini, yoksa ıslah mı ettiğini Allah bilir O yetimdir diye ona iyi davranmayanlar, Allah’ın murakabesi altında olduklarını unutmamalıdırlar
221 İman etmedikçe putperest kadınlarla evlenmeyin Beğenseniz bile, putperest bir kadından, imanlı bir câriye kesinlikle daha iyidir İman etmedikçe putperest erkekleri de (kızlarınızla) evlendirmeyin Beğenseniz bile, putperest bir kişiden inanmış bir köle kesinlikle daha iyidir Onlar (müşrikler) cehenneme çağırır Allah ise, izni (ve yardımı) ile cennete ve mağfirete çağırır Allah, düşünüp anlasınlar diye âyetlerini insanlara açıklar

İslam’a göre insanın değeri imanına bağlıdır Allah katında köle ve cariye bile olsa imanlı kimse daha üstündür ve daha temizdir Onun için bir müslümanın dinsiz ve putperestlerle evlenmesi kesin olarak haram kılınmıştır
222 Sana kadınların ay halini sorarlar De ki: O, bir rahatsızlıktır Bu sebeple ay halinde olan kadınlardan uzak durun Temizleninceye kadar onlara yaklaşmayın Temizlendikleri vakit, Allah'ın size emrettiği yerden onlara yaklaşın Şunu iyi bilin ki, Allah tevbe edenleri de sever, temizlenenleri de sever 223 Kadınlarınız sizin için bir tarladır Tarlanıza nasıl dilerseniz öyle varın Kendiniz için önceden (uygun davranışlarla) hazırlık yapın Allah'tan korkun, biliniz ki siz O'na kavuşacaksınız (Yâ Muhammed!) müminleri müjdele!

Cinsi temasın şekli sınırlı değildir Yasak olan sapık ilişkidir Temastan önce hazırlık hem maddi ve cinsi hem de besmele vb gibi manevi olarak anlaşılmıştır
224 Yeminlerinizden dolayı Allah'ı (O'nun adını), iyilik etmenize, O'ndan sakınmanıza ve insanların arasını düzeltmenize engel kılmayın Allah işitir ve bilir 225 Allah sizi kasıtsız yeminlerinizden sorumlu tutmaz Lâkin kasıtlı yaptığınız yeminlerinizden dolayı sizi sorumlu tutar Allah gafûrdur, halîmdir 226 Kadınlarına yaklaşmamaya yemin edenler dört ay beklerler Eğer (bu müddet içinde) kadınlarına dönerlerse, şüphesiz Allah çokça bağışlayan ve esirgeyendir 227 Eğer (müddeti içinde dönmeyip kadınlarını) boşamaya karar verirlerse (ayrılırlar) Biliniz ki, Allah işitir ve bilir

“İla” yemin manasınadır Kişinin eşine yaklaşmamak için yaptığı yemin karşılığında kullanılmıştır Cahiliye devri Arapları, kadınlar üzerinde bir baskı olmak üzere, onlara darıldıkları vakit kadınlardan uzak dururlar, hiç yanlarına varmazlar, cinsi temas yapmazlar ve onlara yaklaşmamak hususunda yemin ederlerdi İşte İslam bu şekilde
yapılan haksız davranışları önlemiş, doğru yolu göstermiştir Belli müddet içinde yeminini bozan kefaret verir Müddet tamamlanırsa evlilik sona erer
228 Boşanmış kadınlar, kendi başlarına (evlenmeden) üç ay hali (hayız veya temizlik müddeti) beklerler Eğer onlar Allah'a ve ahiret gününe gerçekten inanmışlarsa, rahimlerinde Allah'ın yarattığını gizlemeleri kendilerine helâl olmaz Eğer kocalar barışmak isterlerse, bu durumda boşadıkları kadınları geri almaya daha fazla hak sahibidirler Erkeklerin kadınlar üzerindeki hakları gibi, kadınların da erkekler üzerinde belli hakları vardır Ancak erkekler, kadınlara göre bir derece üstünlüğe sahiptirler Allah azîzdir, hakîmdir

Bu üstünlük aile reisliğinden ibarettir
229 Boşama iki defadır Bundan sonrası ya iyilikle tutmak ya da güzellikle salıvermektir Kadınlara verdiklerinizden (boşanma esnasında) bir şey almanız size helâl olmaz Ancak erkek ve kadın Allah'ın sınırlarında kalıp evlilik haklarını tam tatbik edememekten korkarlarsa bu durum müstesna (Ey müminler!) Siz de karı ile kocanın, Allah'ın sınırlarını, hakkıyla muhafaza etmelerinden kuşkuya düşerseniz, kadının (erkeğe) fidye vermesinde her iki taraf için de sakınca yoktur Bu söylenenler Allah'ın koyduğu sınırlardır Sakın onları aşmayın Kim Allah'ın sınırlarını aşarsa işte onlar zalimlerdir230 Eğer erkek kadını (üçüncü defa) boşarsa, ondan sonra kadın bir başka erkekle evlenmedikçe onu alması kendisine helâl olmaz Eğer bu kişi de onu boşarsa, (her iki taraf da) Allah'ın sınırlarını muhafaza edeceklerine inandıkları takdirde, yeniden evlenmelerinde beis yoktur Bunlar Allah'ın sınırlarıdır Allah bunları bilmek, öğrenmek isteyenler için açıklar

Cahiliye devrinde erkekler eşlerini defalarca boşar, sonra geri alırlardı İslam dini, kadına, hakime ve hakemlere başvurarak kocasını boşamak hakkını elde etme imkanı tanıdığı gibi, erkeğin boşanma hakkını da üç talak ile sınırlamıştır Bundan sonra erkeğin aynı kadınla tekrar evlenebilmesi hem kadının iradesine hem de ciddi olarak başka bir erkekle evlenip boşanmış olmasına bağlıdır
231 Kadınları boşadığınız ve onlar da bekleme müddetlerini bitirdikleri vakit ya onları iyilikle tutun yahut iyilikle bırakın Fakat haksızlık ederek ve zarar vermek için onları nikâh altında tutmayın Kim bunu yaparsa muhakkak kendine kötülük etmiş olur Allah'ın âyetlerini eğlenceye almayın Allah'ın sizin üzerinizdeki nimetini, (size verdiği hidayeti), size öğüt vermek üzere indirdiği Kitab'ı ve hikmeti hatırlayın Allah'tan korkun Bilesiniz ki Allah, her şeyi bilir232 Kadınları boşadığınız ve onlar da bekleme müddetlerini bitirdikleri vakit, aralarında iyilikle anlaştıkları takdirde, onların (eski) kocalarıyla evlenmelerine engel olmayın İşte bununla içinizden Allah'a ve ahiret gününe inanan kimselere öğüt verilmektedir Bu öğüdü tutmanız kendiniz için en iyisi ve en temizidir Allah bilir, siz bilmezsiniz

Bu ayetin iniş sebebi, rivayete göre, Ma’kıl b Yesar’dır Bu zat, kız kardeşini boşayan kocası onu tekrar almak isteyince buna karşı çıkmış ve mani olmak istemişti O esnada bu ayet inmiş, Resulullah (sa), Ma’kıl’ı çağırmış ve bu ayeti okumuştu Ma’kıl, “Rabbimin emri benim arzuma uymadı O’nun emrine rıza gösteriyorum” demiş ve kız kardeşini eski kocasıyla evlendirmiştir Cabir b Abdullah hakkında da buna benzer bir olay nakledilir Ancak her ne kadar nüzul sebebi bunlar ise de ayetin hükmü umumidir
233 Emzirmeyi tamamlatmak isteyen (baba) için, anneler çocuklarını iki tam yıl emzirirler Onların örfe uygun olarak beslenmesi ve giyimi baba tarafına aittir Bir insan ancak gücü yettiğinden sorumlu tutulur Hiçbir anne, çocuğu sebebiyle, hiçbir baba da çocuğu yüzünden zarara uğratılmamalıdır Onun benzeri (nafaka temini) vâris üzerine de gerekir Eğer ana ve baba birbiriyle görüşerek ve karşılıklı anlaşarak çocuğu memeden kesmek isterlerse, kendilerine günah yoktur Çocuklarınızı (süt anne tutup) emzirtmek istediğiniz takdirde, süt anneye vermekte olduğunuzu iyilikle teslim etmeniz şartıyla, üzerinize günah yoktur Allah'tan korkun Bilin ki Allah, yapmakta olduklarınızı görür 234 Sizden ölenlerin, geride bıraktıkları eşleri, kendi başlarına (evlenmeden) dört ay on gün beklerler Bekleme müddetlerini bitirdikleri vakit, kendileri hakkında yaptıkları meşru işlerde size bir günah yoktur Allah yapmakta olduklarınızı bilir

İddetin hikmeti, rahimin temiz olduğunun tesbitidir Bunda vasıta, hayızdır Dört ay içinde üç veya dört hayız vaki olur ki bu, kadının hamile olmadığını gösterir Ölüm sebebiyle ayrılmada ayrıca matem durumu da vardır Mühim olan, bu dört aylık müddet dolmadan kadının başkasıyla evlenmemesidir Bu müddet içinde evlenme ile ilgili açık konuşmalar yapılmaması da tavsiye edilmiştir Gerek boşanma, gerekse ölüm sebebiyle ayrılmadan sonra tekrar evlenme için iddet bekleme zorunluluğu hem kadın hem de onun yakınları için bir teselli ve alıştırma devresi olması sebebiyle psikolojik bakımdan faydalı bir uygulamadır Bilhassa kadının yakınlarından meydana gelecek hoşnutsuzluklar belli ölçüde azaltılmış olur
235 (İddet beklemekte olan) kadınlarla evlenme hususundaki düşüncelerinizi üstü kapalı biçimde anlatmanızda veya onu içinizde gizli tutmanızda size günah yoktur Allah bilir ki siz onları anacaksınız Lâkin, meşru sözler söylemeniz müstesna, sakın onlara gizlice buluşma sözü vermeyin Farz olan bekleme müddeti dolmadan, nikâh kıymaya kalkışmayın Bilin ki Allah, gönlünüzdekileri bilir Bu sebeple Allah'tan sakının Şunu iyi bilin ki Allah gafûrdur, halîmdir236 Nikâhtan sonra henüz dokunmadan veya onlar için belli bir mehir tayin etmeden kadınları boşarsanız bunda size mehir zorunluğu yoktur Bu durumda onlara müt'a (hediye cinsinden bir şeyler) verin Zengin olan durumuna göre, fakir de durumuna göre vermelidir Münasip bir müt'a vermek iyiler için bir borçtur 237 Kendilerine mehir tayin ederek evlendiğiniz kadınları, temas etmeden boşarsanız, tayin ettiğiniz mehrin yarısı onların hakkıdır Ancak kadınların vazgeçmesi veya nikâh bağı elinde bulunanın (velinin) vazgeçmesi hali müstesna, affetmeniz (mehirden vazgeçmeniz), takvâya daha uygundur Aranızda iyilik ve ihsanı unutmayın Şüphesiz Allah yapmakta olduklarınızı hakkıyla görür238 Namazlara ve orta namaza devam edin Allah'a saygı ve bağlılık içinde namaz kılın

“Namaz dinin direğidir” hadisinde belirtildiği üzere en büyük ibadet Allah rızası için kılınan namazdır Ayette geçen ”orta namaz”dan maksat, ikindi namazıdır Resulullah sa) Hendek savaşında şöyle buyurmuştur:”Orta namazdan yani ikindi namazından bizi alıkoydular Allah onların evine ateş doldursun!” Orta namazın hangi vakit olduğu hususunda farklı rivayetler de vardır
239 Eğer (herhangi bir şeyden) korkarsanız (namazlarınızı) yürüyerek yahut binmiş olarak (kılın) Güvene kavuştuğunuz zaman, siz bilmezken Allah'ın size öğrettiği şekilde O'nu anın (namaz kılın) 240 Sizden ölüp de (dul) eşler bırakan kimseler, zevcelerinin, evlerinden çıkarılmadan, bir yıla kadar bıraktıkları maldan faydalanmaları hususunda (sağlıklarında) vasiyet etsinler Eğer o kadınlar, (kendiliklerinden) çıkıp giderlerse, kendileri hakkında yaptıkları meşru şeylerden size bir günah yoktur Allah azîzdir, hakîmdir 241 Boşanmış kadınların, hakkaniyet ölçülerinde (kocalarından) menfaat sağlamak haklarıdır; bu, Allah korkusu taşıyanlar üzerine bir borçtur 242 Allah size işte böylece âyetlerini açıklar ki düşünüp hakikati anlayasınız 243 Binlerce oldukları halde, ölüm korkusundan dolayı yurtlarından çıkıp gidenleri görmedin mi? Allah onlara "Ölün!" dedi (öldüler) Sonra onları diriltti Şüphesiz Allah insanlara karşı lütufkârdır Lâkin insanların çoğu şükretmez

Rivayetlere göre Vasıt yakınlarındaki Daverdan’da bulaşıcı bir hastalık zuhur etmiş, kasaba halkı oradan kaçmışlar, Allah onları öldürmüş, sonra da ibret için diriltmişti Bu kıssa Peygamberimize “Görmedin mi?” şeklinde ifade edilmiştir, halbuki Peygamberimiz onları görmemiş yani o devirde yaşamamıştır Gerek diğer semavi kitaplarla, gerekse Kur’an-ı Kerim’le bu nevi haberler HzPeygamber’e bildirilmiş olduğundan, Kur’an-ı Kerim bu bilgiye, Arapların ifade üslubuna uygun olarak “Görmedin mi?” şeklinde dikkat çekmiştir
244 Allah yolunda savaşın ve bilin ki Allah, her şeyi işitir ve bilir245 Verdiğinin kat kat fazlasını kendisine ödemesi için Allah'a güzel bir borç (isteyene faizsiz ödünç) verecek yok mu? Darlık veren de bolluk veren de Allah'tır Sadece O'na döndürüleceksiniz 246 Musa'dan sonra, Benî İsrail'den ileri gelen kimseleri görmedin mi? Kendilerine gönderilmiş bir peygambere: "Bize bir hükümdar gönder ki (onun komutasında) Allah yolunda savaşalım" demişlerdi "Ya size savaş yazılır da savaşmazsanız?" dedi "Yurtlarımızdan çıkarılmış, çocuklarımızdan uzaklaştırılmış olduğumuz halde Allah yolunda neden savaşmayalım?" dediler Kendilerine savaş yazılınca, içlerinden pek azı hariç, geri dönüp kaçtılar Allah zalimleri iyi bilir

Mısır’la Filistin arasında yaşayan Amalika, o devirdeki kralları Calut’un kumandasında İsrailoğullarına saldırdı ve onları perişan edip yurtlarından çıkardı Bunun üzerine İsrailoğulları, o anda aralarında bulunan peygamberlerinden kendilerine bir kumandan tayin etmesini istediler Devrin peygamberi, Talüt adında haktan birini hükümdar ve kumandan tayin etti Aşağıdaki ayetlerde kıssa tafsilatıyla anlatılmaktadır
247 Peygamberleri onlara: Bilin ki Allah, Tâlût'u size hükümdar olarak gönderdi dedi Bunun üzerine: Biz, hükümdarlığa daha lâyık olduğumuz halde, kendisine servet ve zenginlik yönünden geniş imkânlar verilmemişken o bize nasıl hükümdar olur? dediler "Allah sizin üzerinize onu seçti, ilimde ve bedende ona üstünlük verdi Allah mülkünü dilediğine verir Allah her şeyi ihata eden ve her şeyi bilendir" dedi

247-İsrailoğullarının ileri gelenlerine göre iktidar, servet ve sermaye sahiplerinin olmalıdır Halbuki bu fikir, toplum menfaatine ve adalete aykırıdır Doğru olan iktidara zenginlerin değil, ehil olan kimselerin gelmesidir Kişinin ehliyetini, onun manevi gücü, bilgisi ve görgüsü ile beden kuvveti ve cesareti temsil eder
248 Peygamberleri onlara: Onun hükümdarlığının alâmeti, Tabut'un size gelmesidir Meleklerin taşıdığı o Tabut'un içinde Rabbinizden size bir ferahlık ve sükûnet, Musa ve Harun hanedanlarının bıraktıklarından bir kalıntı vardır Eğer inanmış kimseler iseniz sizin için bunda şüphesiz bir alâmet vardır, dedi

Rivayete göre “Tabut” sandıktır Hz Musa onu savaşlarda ordunun önünde bulundurur, bu sayede askerleri güç ve moral kazanırlardı Zamanla yahudiler zayıflayınca Tabut’u Calut ellerinden almıştı Talut’un hükümdarlığına itiraz ettiler ve “eğer sahiden hükümdarsa delil getirsin dediler Onlara “onun hükümdar olduğuna hüccet Tabut’un geri gelmesidir” denildi ve Tabut geri geldi
249 Tâlût askerlerle beraber (cihad için) ayrılınca: Biliniz ki Allah sizi bir ırmakla imtihan edecek Kim ondan içerse benden değildir Eliyle bir avuç içen müstesna kim ondan içmezse bendendir, dedi İçlerinden pek azı müstesna hepsi ırmaktan içtiler Tâlût ve iman edenler beraberce ırmağı geçince: Bugün bizim Câlût'a ve askerlerine karşı koyacak hiç gücümüz yoktur, dediler Allah'ın huzuruna varacaklarına inananlar: Nice az sayıda bir birlik Allah'ın izniyle çok sayıdaki birliği yenmiştir Allah sabredenlerle beraberdir, dediler 250 Câlût ve askerleriyle savaşa tutuştuklarında: Ey Rabbimiz! Üzerimize sabır yağdır Bize cesaret ver ki tutunalım Kâfir kavme karşı bize yardım et, dediler 251 Sonunda Allah'ın izniyle onları yendiler Davud da Câlût'u öldürdü Allah ona (Davud'a) hükümdarlık ve hikmet verdi, dilediği ilimlerden ona öğretti Eğer Allah'ın insanlardan bir kısmının kötülüğünü diğerleriyle savması olmasaydı elbette yeryüzü altüst olurdu Lâkin Allah bütün insanlığa karşı lütuf ve kerem sahibidir

Bu ayette, dünya hayatında cari olan ilahi nizamın bir ölçüde izahı vardır Allah, insanlar arasında içtimai dengenin kurulmasını bazı sebeplere bağlamıştır Bu itibarla insanlardan bir kısmı zengin bir kısmı fakir, bir kısmı güçlü, bir kısmı zayıf, bir kısmı sıhhatli bir kısmı hasta, bir kısmı mümin bir kısmı münkir olacak ki, bunlar arasında kurulacak alakalar, yeryüzünün imar edilmesini temin edecektir Tıptı müsbet ve menfi kutuplar arasında ışık ve enerji meydana geldiği gibi insanlar arasında vuku bulan savaşlar da bu hikmete bağlıdır İşte bu ayetlerde ilahi nizamın bazı prensipleri anlatılmıştır
252 İşte bunlar Allah'ın âyetleridir Biz onları sana doğru olarak anlatıyoruz Şüphesiz sen, Allah tarafından gönderilmiş peygamberlerdensin

Bu ayetlerde askeri disiplin anlatılır Bir ordunun başarılı olması, her şeyden önce komutanın emirlerine harfiyen uymakla mümkün olur Savaşta galip gelmek sayıya bağlı değildir Haklı olmaya, doğruluğa, iman ve moral gücüne bağlıdır Calut’u öldüren Davud, rivayetlere göre yedi yaşında çocuk imiş, Allah o Peygambere Calut’u Davud’un öldüreceğini bildirmiş, o da Davud’u beraber götürmüş, yolda üç taş dile gelip “Bizi al, Calut’u bizimle öldüreceksin” demişler, onları almış, sapanı ile atmış ve Calut’u öldürmüştür Bu bir mucizedir
253 O peygamberlerin bir kısmını diğerlerinden üstün kıldık Allah onlardan bir kısmı ile konuşmuş, bazılarını da derece derece yükseltmiştir Meryem oğlu İsa'ya açık mucizeler verdik ve onu Rûhu'l-Kudüs ile güçlendirdik Allah dileseydi o peygamberlerden sonra gelen milletler, kendilerine açık deliller geldikten sonra birbirleriyle savaşmazlardı Fakat onlar ihtilafa düştüler de içlerinden kimi iman etti, kimi de inkâr etti Allah dileseydi onlar savaşmazlardı; lâkin Allah dilediğini yapar

Ruhu’l-Kudüs’ten maksat Cebrail’dir
254 Ey iman edenler! Kendisinde artık alış-veriş, dostluk ve kayırma bulunmayan gün (kıyamet) gelmeden önce, size verdiğimiz rızıktan hayır yolunda harcayın Gerçekleri inkâr edenler elbette zalimlerdir 255 Allah, O'ndan başka tanrı yoktur; O, hayydir, kayyûmdur Kendisine ne uyku gelir ne de uyuklama Göklerde ve yerdekilerin hepsi O'nundur İzni olmadan O'nun katında kim şefaat edebilir? O, kullarının yaptıklarını ve yapacaklarını bilir (O'na hiçbir şey gizli kalmaz) O'nun bildirdiklerinin dışında insanlar O'nun ilminden hiçbir şeyi tam olarak bilemezler O'nun kürsüsü gökleri ve yeri içine alır, onları koruyup gözetmek kendisine zor gelmez O, yücedir, büyüktür

İçinde “kursi” kelimesi geçtiği için bu ayete “Ayetü’l-kürsi” denilmiştir Burada kürsi bildiğimiz taht manasında olmayıp Allah’ın şanına layık, mahiyetini ancak kendisinin bildiği bir varlıktır O'nun yüce sıfatlarını ve eşsiz kudretini anlatan bu ayetin azameti, onu okumanın büyük sevabı ve tesirleri hakkında hadisler vardır Efendimiz bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “Kur’an’da en büyük ayet, Ayetü’l-kürsi’dir Onu okuyana Allah bir melek gönderir, onun hasenatını yazar İçinde okunduğu evi, şeytan otuz gün terkeder O eve kırk gün sihir ve sihirbaz giremez Ya Ali! Bunu evladına, ailene ve komşularına öğret” Başka bir hadiste de: “Günlerin önemlisi cuma, sözlerin üstünü Kur’an, Kur’an’ın en önemli suresi el-Bakara, Bakara’nın en büyük ayeti de Ayetü’l-kürsi’dir” denilmiştir Hayy, lügatte diri, canlı manasına gelir Allah’ın sıfatlarından olup, devamlı var olan, kesintiye uğramayan, varlığı ezeli ve ebedi olan demektir Kayyum ise, bütün mahlukatın idaresini bizzat yürüten, hepsini hesaba çeken demektir
256 Dinde zorlama yoktur Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır O halde kim tâğutu reddedip Allah'a inanırsa, kopmayan sağlam kulpa yapışmıştır Allah işitir ve bilir

Tağut, şeytan ve Allah’tan başka tapılan her şey demektir İnsanın nefsi yani kötü arzuları şeytanın saptırmasına kanar Onun için nefsine uymayan kimse kolay kolay günah işlemez Aslında dinin koyduğu kaidelere uymamıza mani olan, içimizdeki kötü arzulardır Bu arzuları eğitmek suretiyle insan kendini kötülüklerden koruyabilir İslam insanları, din duygularını uyandırmak ve akıllarını doğru yönde işletmek suretiyle kendisini davet etmektedir Kur’an’ın açıklamalarıyla doğru eğriden ayırt edilir hale gelmiştir Bu irşadın ışığında İslam’a ilk adımı atmak, hür iradeleriyle insanlara aittir
257 Allah, inananların dostudur, onları karanlıklardan aydınlığa çıkarır İnkâr edenlere gelince, onların dostları da tâğuttur, onları aydınlıktan alıp karanlığa götürür İşte bunlar cehennemliklerdir Onlar orada devamlı kalırlar

Bu ayette mümin ile kafir mukayese edilmiş, Allah’a onun gönderdiği peygamberlere inananları Allah’ın aydınlığa götürdüğü, şeytana uyup kafir olanları da şeytanın karanlığa ittiği, bu sebeple cehennemlik oldukları anlatılmıştır
258 Allah kendisine mülk (hükümdarlık ve zenginlik) verdiği için şımararak Rabbi hakkında İbrahim ile tartışmaya gireni (Nemrut'u) görmedin mi! İşte o zaman İbrahim: Rabbim hayat veren ve öldürendir, demişti O da: Hayat veren ve öldüren benim, demişti İbrahim: Allah güneşi doğudan getirmektedir; haydi sen de onu batıdan getir, dedi Bunun üzerine kâfir apışıp kaldı Allah zalim kimseleri hidayete erdirmez 259 Yahut görmedin mi o kimseyi ki, evlerinin duvarları çatıları üzerine çökmüş (alt üst olmuş) bir kasabaya uğradı; "Ölümünden sonra Allah bunları nasıl diriltir acaba!" dedi Bunun üzerine Allah onu öldürüp yüz sene bıraktı; sonra tekrar diriltti Ne kadar kaldın? dedi "Bir gün yahut daha az" dedi Allah ona: Hayır, yüz sene kaldın Yiyeceğine ve içeceğine bak, henüz bozulmamıştır Eşeğine de bak Seni insanlara bir ibret kılalım diye (yüz sene ölü tuttuk, sonra tekrar dirilttik) Şimdi sen kemiklere bak, onları nasıl düzenliyor, sonra ona nasıl et giydiriyoruz, dedi Durum kendisince anlaşılınca: Şimdi iyice biliyorum ki, Allah her şeye kadirdir, dedi

258 Ayette Hzİbrahim ile tartışan kimse ile 259, ayette yıkık kasabaya uğrayan kimselerin her ikisinin de kafir olduğunu söyleyen müfessirler vardır Ancak daha yaygın olan rivayete göre, yıkık kasabaya uğrayan Uzeyr (as) dır Uzeyr azığını almış, eşeğine binmiş giderken evleri yıkılmış harabe haline gelmiş, orada oturanlardan kimse kalmamış bir kasaba veya köy yıkıntılarının yanına gelir, orada konaklar Etrafına bakar, bu şekilde ölenlerin nasıl dirileceğini düşünür O anda uykusu gelir yatar Allah onu öldürür, yüz sene sonra diriltir Yiyecekleri hiç bozulmamış, ancak eşeği çürümüş sadece kemikleri kalmıştır, yıkık kasaba da imar edilmiştir Uyandığı ilk anda, bir gün kadar veya daha az bir zaman uyuduğunu zanneder Yiyeceklere bakınca gerçekten böyle olduğunu sanır Eşeğine bakınca durumu anlar Allah, Uzeyr’in gözü önünde eşeğini diriltir Böylece Allah’ın kudret ve azametini çıplak gözle müşahede eder
Hz İbrahim ile münakaşa edenin ise Nemrut olduğu söylenir Bazı müfessirler bu kıssasın Hzİbrahim Mısır’a gittiği zaman vuku bulduğunu, “hayat veren ve öldüren benim” diyenin Firavun olduğunu söylemişlerdir Burada mühim olan Hzİbrahim’e verilen mucizedir ki Kur’-an’da ona sözle hasmı mağlup etmek manasına gelen “hüccet” denmiştir Hzİbrahim bu hüccet ile hasımlarını yenmeyi başarmıştır
260 İbrahim Rabbine: Ey Rabbim! Ölüyü nasıl dirilttiğini bana göster, demişti Rabbi ona: Yoksa inanmadın mı? dedi İbrahim: Hayır! İnandım, fakat kalbimin mutmain olması için (görmek istedim), dedi Bunun üzerine Allah: Öyleyse dört tane kuş yakala, onları yanına al, sonra (kesip parçala), her dağın başına onlardan bir parça koy Sonra da onları kendine çağır; koşarak sana gelirler Bil ki Allah azîzdir, hakîmdir, buyurdu

Hzİbrahim ölen bir canlının yeniden nasıl dirileceğini merak etmiş ve bunun kendisine gösterilmesini Rabbinden istemiştir Allah Teala ona, ayette geçtiği gibi maddi bir örnekle cevap vermiş, dirilişin mahiyetini izah etmiştir Çünkü insanın bilgi kapasitesi, dirilme,canlanma olayını kavramaya elverişli değildir Bundan önceki ayetlerde de geçtiği gibi peygamberlere verilen bu örnekler birer mucizedir Mühim olan, Allah’ın bütün canlıları, özellikle insanı mutlaka diriltip hesaba çekeceğine kesinlikle iman etmektir
261 Allah yolunda mallarını harcayanların örneği, yedi başak bitiren bir dane gibidir ki, her başakta yüz dane vardır Allah dilediğine kat kat fazlasını verir Allah'ın lütfu geniştir, O herşeyi bilir 262 Mallarını Allah yolunda harcayıp da arkasından başa kakmayan, fakirlerin gönlünü kırmayan kimseler var ya, onların Allah katında has mükâfatları vardır Onlar için korku yoktur, üzüntü de çekmeyeceklerdir263 Güzel söz ve bağışlama, arkasından incitme gelen sadakadan daha iyidir Allah zengindir, acelesi de yoktur 264 Ey iman edenler! Allah'a ve ahiret gününe inanmadığı halde malını gösteriş için harcayan kimse gibi, başa kakmak ve incitmek suretiyle, yaptığınız hayırlarınızı boşa çıkarmayın Böylesinin durumu, üzerinde biraz toprak bulunan düz kayaya benzer ki, sağanak bir yağmur isabet etmiş de onu çıplak pürüzsüz kaya haline getirivermiştir Bunlar kazandıklarından hiçbir şeye sahip olamazlar Allah, kâfirleri doğru yola iletmez

Bu ayetlerde hayır yapma teşvik edilmiş, ancak hayır yaparken kalp kırılmaması, fakirin küçümsenmemesi, eziyet edilmemesi ve yapılan iyiliğin başa kakılmaması, gösterişten kaçınılması emredilmiştir Aksi halde yapılan hayırdan fayda ve sevap yerine karşılık olarak günah ve azap gelir
265 Allah'ın rızasını kazanmak ve ruhlarındaki cömertliği kuvvetlendirmek için mallarını hayra sarfedenlerin durumu, bir tepede kurulmuş güzel bir bahçeye benzer ki, üzerine bol yağmur yağmış da iki kat ürün vermiştir Bol yağmur yağmasa bile bir çisinti düşer (de yine ürün verir) Allah, yaptıklarınızı görmektedir 266 Sizden biriniz arzu eder mi ki, hurma ve üzüm ağaçlarıyla dolu, arasından sular akan ve kendisi için orada her çeşit meyveden (bir miktar) bulunan bir bahçesi olsun da, bakıma muhtaç çoluk çocuğu varken kendisine ihtiyarlık gelip çatsın, bahçeye de içinde ateş bulunan bir kasırga isabet ederek yakıp kül etsin! (Elbette bunu kimse arzu etmez) İşte düşünüp anlayasınız diye Allah size âyetleri açıklar

Bu ayette verilen örnek son derece ilginçtir Zira insanın dünya hayatında daima karşılaşması beklenen durumları dile getirmektedir Kişinin dünyada elde ettiği mevki, makam, zenginlik gibi değerlerin aslında hiçbir garantisi yoktur Nice saltanatlar, devletler yıkılmakta, zenginler fakir düşmekte, iç savaşlar ve ihtilaller sebebiyle beklenmedik olaylar meydana gelmeden önce insanlar neler temenni ediyorlar, ne düşler kuruyorlardı İşte her şeye rağmen insanı teselli edecek tek çare Allah’a iman ve ona dayanmaktır
267 Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve rızık olarak yerden size çıkardıklarımızdan hayra harcayın Size verilse, gözünüzü yummadan alamayacağınız kötü malı, hayır diye vermeye kalkışmayın Biliniz ki Allah zengindir, övgüye lâyıktır268 Şeytan sizi fakirlikle korkutur ve size cimriliği telkin eder Allah ise size katından bir mağfiret ve bir lütuf vâdeder Allah herşeyi ihata eden ve herşeyi bilendir 269 Allah hikmeti dilediğine verir Kime hikmet verilirse, ona pek çok hayır verilmiş demektir Ancak akıl sahipleri düşünüp ibret alırlar

Derin ve yararlı bilgiye hikmet denir Allah’ın kendisine hikmet verdiği kimseler öncelikle peygamberler, ilmiyle amel eden alimlerdir Bilgili olmanın en çok değer verilen tarafı, insanlığa yararlı olmaktır Peygamberimiz bir hadisinde:”Yararlı bilgi isteyin, yararsız bilgiden Allah’a sığının”buyurmuştur Doğruluk, adalet, ihlas, sevgi, saygı,ağırbaşlılık, başkalarına faydalı olmak, cömertlik, alicenaplık gibi yüksek vasıfları taşıyan kimseler de hikmet ehlinden sayılır İslam’a tam olarak inanan, Kur’an’ın emirlerini öğrenip noksansız uygulamak için çaba sarf eden, tüm kötülüklerden uzak duran kimse hikmet sahibidir ve kendisine büyük hayır verilmiştir
270 Yaptığınız her harcamayı ve adadığınız her adağı muhakkak Allah bilir Zalimler için hiç yardımcı yoktur 271 Eğer sadakaları (zekât ve benzeri hayırları) açıktan verirseniz ne âlâ! Eğer onu fakirlere gizlice verirseniz, işte bu sizin için daha hayırlıdır Allah da bu sebeple sizin günahlarınızı örter Allah, yapmakta olduklarınızı bilir

Zekata aynı zamanda sadaka denmesinin iki sebebi vardır:Birincisi, malın temizlenip artması, ikincisi de imanda sadakat ve kemale delalet etmesidir Zekat olsun sadaka olsun, yapılan hayırların gizli yapılması, aşikar yapılmasından üstün sayılmıştır, zira gizlice yapılan hayırlar riya ve gösterişten uzak olması sebebiyle hem Allah’ın rızasına daha uygundur, hem de insan haysiyet ve şerefini muhafaza bakımından daha faydalıdır
272 (Ya Muhammed!) Onları doğru yola iletmek sana ait değildir Lâkin Allah dilediğini doğru yola iletir Hayır olarak harcadıklarınız kendi iyiliğiniz içindir Yapacağınız hayırları ancak Allah'ın rızasını kazanmak için yapmalısınız Hayır olarak verdiğiniz ne varsa; karşılığı size tam olarak verilir ve asla haksızlığa uğratılmazsınız 273 (Yapacağınız hayırlar,) kendilerini Allah yoluna adamış, bu sebeple yeryüzünde kazanç için dolaşamayan fakirler için olsun Bilmeyen kimseler, iffetlerinden dolayı onları zengin zanneder Sen onları simalarından tanırsın Çünkü onlar yüzsüzlük ederek istemezler Yaptığınız her hayrı muhakkak Allah bilir

Bu ayette anılan fakirler hayatlarını Allah yolunda savaşa adayan mücahitler ile ilim yolcularıdır Bunlar, bu kudsi meşguliyetleri dolayısıyla kazanca yönelme imkanından mahrumdurlar Maddi yardımların bilhassa bunlara yapılması, cihadı ve ilmi teşvik edecektir
274 Mallarını gece ve gündüz, gizli ve açık hayra sarfedenler var ya, onların mükâfatları Allah katındadır Onlara korku yoktur, üzüntü de çekmezler

Bu ayetlerde teşvik edilen hayırlardan birinci derecede murat edilen zekattır Zira İslam'ın emrettiği şekilde, zekat noksansız verilirse fakirlik yok denecek kadar azalır Ancak zekatın sarf yerleri belli ve sayılı olduğundan zekat sarf edilmeyen yerlere de zekatın dışında hayır yapılır Vakıflar bunlardan biridir
275 Faiz yiyenler (kabirlerinden), şeytan çarpmış kimselerin cinnet nöbetinden kalktığı gibi kalkarlar Bu hal onların "Alım-satım tıpkı faiz gibidir" demeleri yüzündendir Halbuki Allah, alım-satımı helâl, faizi haram kılmıştır Bundan sonra kime Rabbinden bir öğüt gelir de faizden vazgeçerse, geçmişte olan kendisinindir ve artık onun işi Allah'a kalmıştır Kim tekrar faize dönerse, işte onlar cehennemliktir, orada devamlı kalırlar 276 Allah faizi tüketir (Faiz karışan malın bereketini giderir), sadakaları ise bereketlendirir Allah küfürde ve günahta ısrar eden hiç kimseyi sevmez

Faiz yasağı İslam’ın kesin hükümleri arasındadır ve her çeşidi ile faiz haramdır Ferdi ve içtimai zaruret halleri müstesna olmakla beraber bunlar devamlı değildir İslam’ın iktisadi, içtimai, ahlaki nimazı bir bütün halinde işletildiği zaman faize zaruret hasıl olmaz İslam ekonomisi sermaye birikimini teşvik için faizi değil, ortaklık usulünü ileri sürmüştür Bu usulde sermaye faizsiz olacağı için maliyet enflasyon problemi ortadan kalkacak, mülkiyete iştirak tabana doğru yaygınlaşacak, ekonomik ve sosyal farklılaşma asgari seviyeye inecek; sermayeye, yatırımlara ve ticarete kötü gözle bakılmayacaktır Para bir değişim vasıtasıdır Onu, alınıp satılan mal haline getirmek ve rizikoya girmeden gelir sağlamak tatlı fakat zehirli yiyeceklerle beslenmeye benzer, tesirini gösterince çok defa iş işten geçmiş olur
277 İman edip iyi işler yapan, namaz kılan ve zekât verenler var ya, onların mükâfatları Rableri katındadır Onlara korku yoktur, onlar üzüntü de çekmezler278 Ey iman edenler! Allah'tan korkun Eğer gerçekten inanıyorsanız mevcut faiz alacaklarınızı terkedin 279 Şayet (faiz hakkında söylenenleri) yapmazsanız, Allah ve Resûlü tarafından (faizcilere karşı) açılan savaştan haberiniz olsun Eğer tevbe edip vazgeçerseniz, sermayeniz sizindir; ne haksızlık etmiş ne de haksızlığa uğramış olursunuz 280 Eğer (borçlu) darlık içinde ise, eli genişleyinceye kadar ona mühlet vermek (gerekir) Eğer (gerçekleri) anlarsanız bunu sadakaya (veya zekâta) saymak sizin için daha hayırlıdır 281 Allah'a döndürüleceğiniz, sonra da herkese hak ettiğinin eksiksiz verileceği ve kimsenin haksızlığa uğratılmayacağı bir günden sakının 282 Ey iman edenler! Belirlenmiş bir süre için birbirinize borçlandığınız vakit onu yazın Bir kâtip onu aranızda adaletle yazsın Hiçbir kâtip Allah'ın kendisine öğrettiği gibi yazmaktan geri durmasın; (her şeyi olduğu gibi) yazsın Üzerinde hak olan kimse (borçlu) da yazdırsın, Rabbinden korksun ve borcunu asla eksik yazdırmasın Şayet borçlu sefih veya aklı zayıf veya kendisi söyleyip yazdıramayacak durumda ise, velisi adaletle yazdırsın Erkeklerinizden iki de şahit bulundurun Eğer iki erkek bulunamazsa rıza göstereceğiniz şahitlerden bir erkek ile -biri yanılırsa diğerinin ona hatırlatması için- iki kadın (olsun) Çağırıldıkları vakit şahitler gelmemezlik etmesin Büyük veya küçük, vâdesine kadar hiçbir şeyi yazmaktan sakın üşenmeyin Böyle yapmanız Allah nezdinde daha adaletli, şehadet için daha sağlam, şüpheye düşmemeniz için daha uygundur Ancak aranızda yapıp bitirdiğiniz peşin bir ticaret olursa, bu durum farklıdır Bu durumda onu yazmamanızda sizin için bir sakınca yoktur (Genellikle) alışveriş yaptığınızda şahit tutun Ne yazan, ne de şahit zarara uğratılsın Eğer bunu yaparsanız (zarar verirseniz) şüphe yok ki bu, sizin yoldan çıkmanız demektir Allah'tan korkun Allah size gerekli olanı öğretiyor Allah her şeyi bilmektedir

Kur’an-ı Kerim, bu en uzun ayeti ile noterlik müessesesinin esaslarını koymuş, müslümanlarda bu tavsiyeyi genellikle uygulamışlardır İslam’ın titizlikle üzerinde durduğu prensiplerden biri de hakkın korunmasıdır Alacak ve borcun korunması, ifası gereken haklardandır Hakkın icra ve ifası, onun bilinmesine, gerektiğinde isbat edilebilmesine bağlıdır Gerek yazma ve yazdırma ve gerekse şahit tutma, isbat için hala kullanılan en geçerli vasıtalardandır
İslam kadını, tabiat ve fıtratına uygun bir eğitim gördüğü, hayası ve duyguları güçlü olduğu için şahitlik gibi resmi ve ammeye açık konularda, hemcinsiyle takviye edilmesi uygun görülmüştür “İşin yoksa şahit, paran çoksa kefil ol” şeklindeki meşhur söz, İslam’ın getirdiği kardeşlik ve dayanışma ruhunun söndüğü, ahlakın zayıfladığı devirlere aittir Kur’an, müminleri, işleri olsa da şahitlik etmeye çağırmış, böylece hakların korunması görevine katılmalarını istemiştir “Hak” yücedir, hiçbir şey onun üzerine çıkarılamaz
283 Yolculukta olur da, yazacak kimse bulamazsanız (borca karşılık) alınmış bir rehin de yeterlidir Birbirinize bir emanet bırakırsanız, emanet bırakılan kimse emaneti sahibine versin ve (bu hususta) Rabbi olan Allah'tan korksun Şahitliği bildiklerinizi gizlemeyin Kim onu gizlerse, bilsin ki onun kalbi günahkârdır Allah yapmakta olduklarınızı bilir 284 Göklerde ve yerdekilerin hepsi Allah'ındır İçinizdekileri açığa vursanız da gizleseniz de Allah ondan dolayı sizi hesaba çekecektir, sonra dilediğini affeder, dilediğine de azap eder Allah her şeye kadirdir285 Peygamber, Rabbi tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler) Her biri Allah a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler "Allah'ın peygamberlerinden hiçbiri arasında ayırım yapmayız İşittik, itaat ettik Ey Rabbimiz, affına sığındık! Dönüş sanadır" dediler286 Allah her şahsı, ancak gücünün yettiği ölçüde mükellef kılar Herkesin kazandığı (hayır) kendine, yapacağı (şer) de kendinedir Rabbimiz! Unutursak veya hataya düşersek bizi sorumlu tutma Ey Rabbimiz! Bizden öncekilere yüklediğin gibi bize de ağır bir yük yükleme Ey Rabbimiz! Bize gücümüzün yetmediği işler de yükleme! Bizi affet! Bizi bağış

Bakara Suresi’nin son iki ayetini oluşturan ve “Amenerresulü” diye anılan bu mübarek ayetler, ilahi emirler karşısında mutlak itaate yönelen müminlerin inançlarındaki sadakatlerini ifade etmektedir Ayrıca bir önceki ayette geçen “İçinizdekileri açıklasanız da, gizleseniz da Allah sizi hesaba çekecektir” haberiyle endişeye kapılan müminlere bu ayetlerle kolaylık bahşedilmiş, mükellefiyetler hafifletilmiştir Böylece Allah’a tam itaat ve iltica meyvelerini verirken yersiz kuşkular da bertaraf edilmiştir
Mirac gecesinde Peygamberimize vasıtasız şekilde vahyolunan bu ayetler, Resulullah’ın hadislerinde övülmüş, her zaman ve özellikle yatmadan önce okunması tavsiye edilmiştir Bir hadiste de:”Bu ayetlerin geceleyin yatmadan önce okunması kişiye yeter” denilmiştir