Ahzâb 72’Nin Anlamı Üzerine

Ahzâb 72’nin Anlamı Üzerine Mumine Sitesi
Ahzâb 72’nin Anlamı Üzerine


Ahzâb Suresinin 72 âyetini, Türkçe Meâller, aşağıdaki gibi vermekteler:

Biz emâneti, göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, (sorumluluğundan) korktular Onu insan yüklendi Doğrusu o çok zâlim, çok câhildir (Hayreddin Karaman vd)

Evet, biz o emâneti göklere, yere ve dağlara arz ettik, onlar, onu yüklenmeye yanaşmadılar, ondan korktular da onu insan yüklendi O cidden çok zâlim, çok câhil bulunuyor (Hamdi Yazır)

Doğrusu Biz, sorumluluğu göklere, yere, dağlara sunmuşuzdur da onlar bunu yüklenmekten çekinmişler ve ondan korkup titremişlerdir Pek zâlim ve çok câhil olan insan ise onu yüklenmiştir (Diyanet)

Biz emâneti göklere, yere, dağlara teklif ettik de onlar onu yüklenmekten kaçındılar, ondan ürktüler İnsan ise çok zâlim ve çok câhil olduğu halde onu yüklendi (Yaşar Nuri Öztürk)

Biz sorumluluğu (sınanmayı) göklere, yere, dağlara sunmuştuk da onlar onu yüklenmekten çekinmişler ve kabul etmemişlerdi Ancak onu insan yüklendi; o zâlim ve câhil olmuştu (Edip Yüksel)

Biz emâneti, göklere, yere ve dağlara sunduk; onu yüklenmekten kaçındılar, on(un sorumluluğun)dan korktular; onu insan yüklendi; (fakat onun ağır sorumluluğunu tam kavrayamadı) doğrusu o, çok zâlim, çok câhildir (S Ateş)

Konumuza girmemiz için bu kadar mealle yetiniyoruz H Basri Çantay, Ali Bulaç, Sabri Hizmetli, Muhammed Hamidullah, Muhammed Esed vd’ni de vermiş olsaydık müşterek anlam değişmeyecekti:

Allah, emâneti göklere, yere ve dağlara arz ediyor Onlar bunu yüklenmekten çekiniyorlar, ondan korkuyorlar Ancak insan bu emâneti yükleniyor Çünkü o (yani insan) çok zâlim, çok câhildir

Böyle bir meâl insan aklını tırmalamıyor mu? Göklerin, yerin, dağların yüklenmekten kaçındıkları bir emâneti yüklenen insan, neden çok zâlim ve çok câhil olmaktadır? Âyetin son cümlesinin parantez-içi açıklamaları hiç de tatmin edici değil

Bu arayış içerisinde iken önce Cemaluddin Kaasımî’nin “Mehâsinu’t-Te’vil” isimli tefsirinde (Mehâsinu-t-Te’vîl, Cemâluddin Kaasımî, c 8, s 126, Beyrut, 1997/1418), oradan referansla da meşhur müfessir Zemahşerî’nin “Keşşâf”ında (Tefsîru’l-Keşşâf, Cârullah Mahmud b ‘Umer ez-Zemahşerî, c3, s 546-47, Beyrut, 1995/1415) âyetin başı ile sonu arasında hikmetli münasebet kuran alternatif bir tefsire ulaşabildik

Şimdi tefsiri vermeden önce, bu tefsirin doğrulttuğu şekilde âyetin meâlini vermeye çalışalım: “Biz emâneti göklere, yere, dağlara yükledik; onlar buna riâyetsizlikten çekindiler, (ihânet etmekten) korktular (Fakat) insan, (kendisine yüklenen emânete) ihânet etti Böylece insan, hem çok zâlim, hem de çok câhil olduğunu ispatladı”

Meâlimizde hemen dikkati çeken husus, daha önce verdiklerimizin tersine bir anlam ifade etmesi Burada gökler, yer ve dağlar kendilerine tevdi edilen emâneti (bunun anlamı aşağıda gelecektir) yüklenmekten değil, ona ihânetten çekinmişler, ona riâyet etmişlerdir İnsan ise kendine tevdi edilen emânete ihânet ederek çok zâlim ve çok câhil tavsifine müstahak olmuştur

Şimdi sözü daha fazla uzatmadan Zemahşerî ve Kaasımî’ye bırakalım (Lisan tahlillerinin anlaşılması için cüz’î tasarruflarla ve özetleyerek veriyoruz):

Âyette geçen “emânet”ten maksat, varlığa/fıtrata tevdi edilen kanunlara (ve dolayısıyla Allah’a) “itaat” sorumluluğudur Bu, edâsı vâcip olan bir sorumluluktur Emânetin “arzı”ndan maksat, ihtiyar (seçme/tercih etme) kabiliyetindeki varlıklara, yani insanlara teklîfî (şer’î); bu kabiliyette olmayan diğer varlıklara ise tabîî (tekvînî) sorumluluğun tevdî edilmesidir

“Emânetin hamli (yüklenilmesi)”, onun gereğini yapmamak, boynunda taşımak, edâ etmemektir Arab dilinde “Fulânun hâmilun li’l-emâneti ev muhtemilun lehâ: Filan, emâneti yüklenmiş veya (üzerinde) taşımakta” ifadesi ile emânete hiyânet edildiği, sahibine iade edilmediği, boynunda bir borç olarak kaldığı anlatılmak istenir O halde emânete riâyet etmek için, onu “hamletmemek”, zimmetinde tutmamak gerekir Yani “hamlinden içtinab etmek” ona riâyet etmek, hak sahibine iade etmek demek olur Yine Arap dilinde “Rekibethu’d-duyûnu: Borçlar ona bindi” ifadesi, borçlarını ödemeyen kimse için kullanılır Buna benzer başka bir deyim de “Ebğid hakka ehîke!: Kardeşinin hakkına buğz et!” ifadesidir Bu ifade ile kardeşinin hakkını gasp etmemesi, ona iade etmesi talep edilmiş olur Çünkü Arabın kullanım mentalitesinde, eğer bir kimse kardeşine ait bir şeyi severse onu gasbeder; nefret ederse onu kardeşine iade eder

Bu durumda, gökler, yer, dağlar vb seçim irâdesi olmayan (ihtiyarsız) varlıklar, kendi tabiatlarına arz edilen Allah’ın kanun ve nizamına tam bir teslimiyetle riâyet etmişlerdir Yani o emânetin boyunlarında kalmasından içtinap etmişler, korkmuşlardır Nitekim aynı varlıkların (göklerin ve yerin) Allah’ın “İsteyerek veya istemeyerek (buyruğuma) gelin” emrine karşı “Eteynâ tâ’i’în: İsteyerek geldik” şeklindeki teslimiyetleri sembolik bir dille ifade edilmiştir (41/11)

İnsana gelince; o, Allah’a karşı teklîfî (teşrî’î) sorumluluğa mahzar olmuş –bilinen– yegâne varlıktır Fakat kendisine bahşedilen ihtiyar (tercih) kabiliyetini yanlış kullanabilmekte, itaat etmesi gerekirken isyan edebilmektedir Yani yukarıdaki anlamda emâneti bir yük olarak (boynunda) taşımakta, Rabbine itaat şeklinde eda edememektedir Bu haliyle, yani bu isyanı ile insan, haktan uzaklaşıp zâlim konumuna düşmekte ve fıtratındaki kanun ve sünnetin inkârı ile kopkoyu bir cehalet sergilemektedir

Allah Zemahşerî’yi, Kaasımî’yi, hepimizi, hepinizi rahmetiyle kuşatsın (10)