Kuşkonmaz Nedir - Kuşkonmaz Yetiştiriciliği

Kuşkonmaz Yetiştiriciliği


KUŞKONMAZ (Asparagus officinalis)


Ana vatanı ve Tarihçe

Yabani formu: Asparagus acutifolius L

Anavatanı: Asya ve Avrupa (Ön Asya)


Mısırlılar zamanında tanımlanmış, ancak kullanılışından söz edilmemiştir

Muhtemelen bu devirlerde kullanılan tür orijin bitkisidir

Bizanslılar zamanında ilkbahar aylarında görüldüğü belirtilmektedir

Romalılar zamanındaki verilere göre çok yıllık bir bitki olduğu, tohumla çoğaltıldığı ve sürgünlerinin tüketildiği bilinmektedir

15 ve 17 yy’dan itibaren tanınmaya başlayan kuşkonmaz, ilk zamanlarda ilaç olarak kullanılmıştır (idrar söktürücü)

Türkiye kuşkonmazın ana vatan sınırları içindedir ve ülkemizde yabani formlarına rastlanmaktadır

Yetiştiriciliğine 1960’lı yılarda başlanmış, ancak tüketim şeklinin bilinmemesi, fiyatının yüksek olması, tadının alışılmış bir tat olmaması ve bulunduğu yeri uzun süre işgal etmesi gibi nedenlerle pek tutulmamış ve yetiştiriciliği yayılamamıştır




Bitkisel özellikleri


Kök:


Diğer Alliaceae türleri gibi kökler bireyseldir

Her kök etli ve kalın (kurşunkalem kalınlığında) , çok az sayıda yan köklere sahip, silindirik şekilli esas kökler ile esas kökler üzerinde bulunan kılcal kökler olmak üzere 2 kısımdan meydana gelir

Etli kökler birkaç yıl yaşarlar, 60-80 cm derinliğe gider ve daha sonra ölür Her yıl yeni kökler oluşur

Gövde


Kuşkonmaz gövdesi de 2 kısımdan oluşur

Rizom gövde (Pençe): Toprak altında 15-20 cm derinlikte bulunur Yetiştiricilik sırasında 25-30 cm derine dikilerek, 20-25 cm uzunluğunda sürgünler elde edilebilir Rizom gövdenin alt kısmından kökler, üzerindeki gözlerden de sürgünler meydana gelir

Rizom gövde üzerindeki kök ve sürgünler alındıktan sonra incelendiğinde boğum ve boğum aralarından oluştuğu görülür

Gövdenin bir ucunda eski, diğer ucunda yeni kök ve sürgünler oluşur

Yeni sürgünlerin oluştuğu kısım, gövdenin büyüme yönünü gösterir Dolayısıyla yıllar geçtikçe gövdenin yeri değişir

Rizom gövde zarar görmediği takdirde uzun yıllar yaşayabilir (20-25 yıl)

Rizom gövde parçalara ayrıldığında her parça yeni bir gövde gibi gelişme gösterir Yani vejetatif olarak çoğaltılabilir



Sürgünler



Rizom gövdeden çıkar ve 20-25 cm’lik kısmı toprak altında, bir kısmı da toprak yüzüne çıkar

Toprak altında kalan sürgünlerin rengi beyazdır Toprak yüzüne çıkan kısımlarda ise uç kısımdaki üzeri yapraklarla örtülü tomurcuk açılarak büyümeye başlar ve rengi yeşile veya hafif menekşe-mor rengine döner

Toprak üstü sürgünler dallanma özelliğindedir ve boyları 50-200 cm’ye ulaşır

Bu sürgünler sonbaharda ölürler

Bir kuşkonmaz bitkisi, yılda 5-15 arasında sürgün meydana getirir

3 yıl sonunda sürgün sayısı artmaya başlar 56 yıl sonunda en yüksek düzeye ulaşır 12-15 yıl aynı düzeyde kalır Daha sonra bitkinin yaşlanmasıyla azalır

Sürgün kalitesi ve sayısı üzerinde bitkinin cinsiyeti etkilidir Erkek bitkilerin sürgünleri ince fakat fazla sayıda, dişi bitkilerin sürgünleri daha kalın ve az sayıdadır Dolayısıyla erkek bitkilerin verimi, dişi bitkilere göre % 25 daha fazladır

Yaprak


Yaprak gelişimi gerilemiştir

Yapraklar uzun sürgünler üzerinde üçgen şekilli pul yaprak şeklindedir

Yapraklar klorofil sentezi yapabilme yeteneğinde değildir

Yaprakların görevi, kısa sürgün olarak adlandırılan ve uzun sürgünler üzerinde bulunan iğne şeklindeki sürgünler tarafından yapılır

Çiçek


Bitki dioiktir

Erkek ve dişi bitki oranı 1:1’dir

Çiçekler sürgün koltuklarında oluşur Tek tek veya birkaç tanesi bir arada bulunur

Erkek çiçekler daha iri, 6’lı, ve taç yaprakları turuncu renktedir Dişi organ iz haldedir

Bazı durumlarda bir bitki üzerinde hem erkek hem de erselik çiçeklere rastlanır (Andromonocious)

Dişi çiçekler daha küçük ve gösterişsizdir Taç yapraklar açık yeşil renklidir

Diş organ 3 karpellidir Erkek organlar dumura uğramıştır

Bazı durumlarda bir bitki üzerinde hem dişi hem de erselik çiçeklere rastlanır (Gynomonocious

Yabancı tozlanma görülür Tozlanmada arılar ve rüzgar etkili olur




Meyve ve Tohum


Meyvelerin başlangıçtaki renkleri yeşildir Daha sonra turuncu ve kırmızıya döner

Meyve 3 karpelidir Her karpelde 2 tohum taslağı bulunur Döllenme sonunda bir meyveden 4-6 arasında tohum elde edilir

Tohumlar olgunlaştıklarında siyah renklidirler

Şekilleri, küçük bir fasulye tanesine benzer

Uzunluk 3-4 mm, genişlik 2-3 mm’dir

1 g’daki tohum sayısı 35-60 adet’tir 1000 tohum ağırlığı 18-20 g’dır

Kabukları çok sert ve geçirimsizdir Bu nedenle ekim öncesi tohumlar suda bekletilmelidir (40-600C’de 1-2 gün veya % 5-15’lik HCl’de 30-60 dakika)

Tohumlar geç çimlenir (10-15 gün)

En uygun çimlenme sıcaklığı 25-300C’dir

Beslenme ve sağlık yönünden önemi


Düşük kalori sağlar

Bünyesinde A, B1, B2, B12, C vitaminleri bulunur, ancak çok yüksek değerlerde değildir

Böbrek çalıştırıcıdır

Karaciğer ve dalağın fonksiyonlarını yerine getirmesine yardımcı olur

Bünyesinde bulunan Asparajinamid, yaşlılarda hücreleri onarıcı etkiye sahiptir





Ekonomik önemi


Kuşkonmaz, ülkemizde Akdeniz, Ege ve bir miktar da Marmara bölgesinde yetiştirilmektedir

Toplam üretim alanımız 20-25 da civarındadır

Ülkemiz için yeni bir sebze türüdür ve tüketim şekli halkımız tarafından bilinmemektedir

Kuşkonmaz, Mart-Temmuz ortasına kadar piyasada bulunabilir

Kuşkonmaz, çok yıllık bir bitki olması, üretim alanını uzun yıllar işgal etmesi, yurt içinde satış şansının olmaması nedeniyle ancak çok az miktarda (700-800 kg) üretilmekte ve turistik otellere satış şansı bulunmaktadır



Ekolojik istekleri



Kuşkonmazın adaptasyon yeteneği yüksektir

Kuşkonmaz yetiştiriciliğinde iklim çok önemli bir faktör değildir Bununla birlikle erkencilik düşünülerek sıcak iklimler tercih edilebilir

Kuşkonmazın rizom gövdesi, düşük sıcaklıklara dayanıklıdır Bununla birlikte rizom gövdenin bulunduğu 20-25 cm derinliğindeki kısımdaki toprak tabakasının donması durumunda gövde zarar görür

Sürgünlerin sürebilmesi için sıcaklığın 120C ve üzerine çıkması gerekir

Sürgün verme döneminde sıcaklığın 15-180C civarında olması gerekir

Sürgün gelişme dönemindeki 250C ve üzerindeki sıcaklıklar ve kuru havalar, sürgün boylarının kısalmasına ve sertleşmesine neden olur Bu da verim ve kalitenin düşmesine neden olur

Hasat dönemindeki aşırı yağış ve arkasından gelen sıcak ve kuraklık da sürgün verim ve kalitesini düşürür

Kuşkonmaz toprak neminin yüksek olmasından hoşlanır Toprak nemi, sürgünlerin toprak yüzeyine çıkışını kolaylaştırır ve gevrek yapılı olmalarını sağlar Ancak aşırı nem, sürgünlerin çürümesine neden olur

Kuşkonmaz yetiştiriciliğinde esas önemli olan faktör, toprak koşullarıdır

Kuşkonmaz yetiştiriciliğinde sadece kumlu ve hafif bünyeli topraklar kullanılmalıdır

Nedenleri:


Kumlu topraklar kolay havalanabildiğinden çabuk ısınır ve sürgün gelişmesini teşvik eder

Toprağın açılarak sürgünlerin kesilmesi kolaylaşır Bu da işgücünü azaltır

Kumlu topraklarda ürün miktarı ve kalitesi daha yüksektir Bu nedenle kumlu topraklarda en iyi değerlendirilebilen bir sebze türüdür

Kumlu topraklar fazla su tutmadığı için sürgünlerde çürüme meydana gelmez

Kuşkonmaz yetiştirilecek topraklardaki organik madde miktarı % 2-3 civarında olmalıdır Bu nedenle sürekli gübreleme yapılarak gübre miktarı dengelenmelidir

Kuşkonmaz yetiştirilecek topraklar taşlı olmamalıdır Toprakta geçirgen olmayan tabaka bulunmamalıdır

Topraktaki taban su seviyesi 1-3 m olmalıdır

Toprak pH’sı 60-68 arasında olmalıdır

Kuşkonmaz, kumlu-killi ve tınlı-killi topraklarda da yetiştirilebilir, ancak erkencilik söz konusu olmaz, geççi çeşitler için tercih edilebilir Elde edilen kuşkonmazlar konserve sanayiinde kullanılabilir



Yetiştirme Tekniği



Kuşkonmaz çok yıllık bir bitkidir 15-20 yıl ömrü vardır

Kuşkonmazlığın kurulması için 1-3 yıl gereklidir

3 Yıldan sonra verim almaya başlanır

Kuşkonmazlık tesisi


Tohumla üretme

Vejetatif yolla

Tohumla pençelerin üretilmesi


Tohum ekimi soğuk yastıklara yapılır

Yastık yer, gün boyu güneş alan bir yer olmalı ve 30 cm derinliğinde işlenmelidir

Tohum ekimi sıcak bölgelerde Mart-Nisan, soğuk bölgelerde Nisan-Mayıs aylarında yapılır Ekim için toprak sıcaklığının en az 100C, optimum 20-250C olması gerekir

Tohumlar 45-50 cm aralık ve 8-20 cm sıra üzeri mesafelerle ekilmelidir

1 da kuşkonmazlık için 80-100 m2 soğuk yastık alanı ve 50-60 g tohum gereklidir

Fideler 5 cm boya ulaşınca, sıra üzerinde 10 cm kalacak şekilde seyreltme yapılır

Sonbahar aylarına girildiğinde fideler 50 cm boyda ve toprak altında 3-4 rizom gövde (pençe) oluşmuş durumdadır

Pençeler ılık kışları olan yerlerde fidelikte, soğuk yerlerde ise sökülerek, hastalıklı ve fazlalık kök ve yapraklar kesilerek fazla nemli olmayan yerlerde (4-50C) ertesi ilkbahara kadar bırakılır



Dikim yerinin hazırlanması



Kuşkonmazlık toprağı dikim öncesi yabancı otlardan arındırılmalıdır

Kuşkonmazlar uzun yıl aynı yerde bulunacakları için toprağın Rhizoctania ile bulaşık olmamasına özen gösterilmelidir

Kuşkonmazlık toprağına 5-6 t/da organik gübre verilmelidir Organik gübre 2 kısma bölünerek ½’si dikimden 2 yıl önce, ½’si de dikim öncesi verilmelidir

Toprağa ayrıca 50-60 kg/da süperfosfat (15-20 kg/da triple süperfosfat), 70-80 kg/da potasyum sülfat verilmelidir

Kuşkonmazlık toprağı, sonbaharda 35-40 cm derinliğinde işlenmeli, böylece ilkbaharda dikilecek pençeler için daha iyi bir gelişme ortamı sağlanmalıdır

İlkbaharda yüzlek bir işlemeden sonra, 150-180 cm arayla 25-30 cm derinlikte, altta 30 cm, üstte 50 cm genişliğinde hendekler açılır Hendeklerin boyu 50-200 m olabilir Eğimli arazilerde hendek boyları kısa olmalıdır



Dikim



Dikim zamanı ilkbahar aylarıdır Ülkemiz için Akdeniz-Ege Bölgesinde Şubat sonu-Mart sonu, Marmara Bölgesinde Mart sonu-Nisan ortası ve İç Anadolu Bölgesinde Nisan sonu-Mayıs başıdır



Dikimde kullanılacak pençelerde aranan özellikler:


Sağlam ve hastalıksız olmalı,

Tomurcukları sürmüş pençeler kullanılmamalı,

Pençeler ilaçlı suya batırılıp dikilmelidir

Dikimde pençelerin dikim yönü önemlidir Pençeler hendeklerin tam ortasına ve büyüme doğrultuları hendeğin eksenine paralel olacak şekilde yerleştirilmelidir



Dikim sonrası bakım



1 yıl:


İlk yıl hasat yapılmaz, sürgünlerin gelişmesine izin verilir

Yabancı otlarla mücadele yapılır

Sürgünler geliştikçe üzerleri kademeli olarak toprakla kapatılarak hendek doldurma işlemi yapılır

Yaz ayları kurak geçen yerlerde sulama yapılmalıdır Sulamada yağmurlama sulama sisteminin kullanılması uygundur Az miktarda sık sulama yapmak daha faydalıdır

Nisan-Mayıs ayları içinde gübrelemeye başlanmalıdır İlk gübrelemede 20-30 kg/da amonyum nitrat veya amonyum sülfat, Haziran-Temmuz arasında da aynı miktarda 2 Bir azotlu gübreleme yapılmalıdır

Sonbahar aylarında toprak üstü aksam gelişmesini tamamlar ve bunlar toprak seviyesinden kesilir ve atılır

Sonbaharda gerekli ise organik gübreleme yapılır Ayrıca 40-50 kg/da süperfosfat verilir ve toprak işlenerek düzeltilir





2 yıl:


Bir önceki yılda yapılamamış eksikler tamamlanır

Hasat yapılmaz

Bir önceki yıl yapılan işlemler tekrarlanır



3yıl ve hasat yıllarında:



3 Yıldan itibaren hasada başlanabilir Ancak hasat süresi kısa tutulur

Toprak sıcaklığının artmaya başlaması ile kümbetler hazırlanır Kümbetleme işlemi sürgünler toprak yüzüne çıkmadan önce yapılmalıdır

Erkencilik istenirse (4-10 gün), kümbetlerin üzeri plastik filmle (30-50 mikron kalınlığında) kaplanarak malçlama yapılabilir Malçlama kuşkonmazlarda bitki başına elde edilen sürgün sayısı ve sürgün iriliğini artırarak verimi yükseltmektedir



Hasat



Hasat, ilkbahar aylarında yapılır

İlk verim yılında hasat süresi kısa tutulmalı (15-20 gün), daha sonraki yıllarda 2 ay süreyle hasat yapılabilir

İlk yıllarda hasat süresinin uzun tutulması gelecek yıllardaki verimi azaltmaktadır

Hasatta ilk yıl bitki başına 2-3 sürgün, daha sonraki yıllarda ise 7-8, hata 9-10 sürgün kesilebilir

Sürgün verimi 60 günlük hasat dönemi sonunda 300-600 kg/da veya 300-350 g/bitki düzeyindedir

Sürgün verimi hasat süresince hava sıcaklığına, rüzgar durumuna ve yağışa göre değişir

Hasat gün aşırı veya serin havalarda 2 günde bir yapılır Günlük hasat yapmaya çalışılmalıdır Hasadın gecikmesi ile sürgünler kartlaşır, toprak yüzeyine çıkan sürgünlerin beyaz rengi yeşile döner Baş kısımdaki pulların arası açılır

Hasadın günün serin saatlerinde yapılması gerekir

Hasat zamanı olarak sürgünlerin toprak yüzeyinde hafif kabarıklık meydana getirmeye başladığı zaman kabul edilmeli veya, mevsim gidişine göre, kümbetler hafif açılarak, sürgün gelişmesi kontrol edilmelidir

Hasat için, kümbetler açılır, Sürgünlerin görülmesi sağlanır Kuşkonmaz hasadı için özel olan aletlerle sürgünün dip kısmına basılarak sürgünlerin kesilmesi sağlanır

Sürgünler hasat edildikten sonra kümbetler yeniden kapatılır

Hasat edilen sürgünler olabildiğince az güneş görmeli ve hemen nemli bir ortama alınmalıdır



Pazara hazırlama ve muhafaza


Kuşkonmaz Yetiştiriciliği



Hasat sonrasında boylama yapılmalıdır Saplar aynı hizadan kesilmelidir

Demetler haline getirilen kuşkonmazlar pazara ulaştırılıncaya kadar +50C’de muhafaza edilmelidir

Bu amaçla hasat edilen sürgünler sıcaklığı 2-30C olan buzlu suya atılarak sıcaklığı düşürülmeli ve daha sonra +50C’ye alınmalıdır

Pazara sunulacak kuşkonmaz sürgünlerinin mutlaka yıkanması ve soğukta tutulması gereklidir

Pazara sunulacak kuşkonmaz ½ veya 1 kg’lık demetler halinde hazırlanırlar

Kuşkonmazlar karton kutu veya tahta kasalara konularak pazara sunulur

Sınıflandırmada renk (beyaz, menekşe, yeşil) ve boy (17-22 cm: uzun, 12-17 cm: kısa) ve çap (12-15 cm) dikkate alınır

Kuşkonmazlar tazeliklerini serin koşullarda 3-4 gün korur

Muhafaza için en uygun koşullar 2-30C sıcaklık ve % 95 ON’dir Bu koşullarda 3 hafta muhafaza edilebilir

KA’de muhafaza süresi artırılabilir

Kuşkonmaz Nedir ?


Kuşkonmaz tohumları siyah renkli, böbrek şeklinde basık, 3-4 mm genişlik, 3-4 mm uzunluk ve 2 mm kadar kalınlığa sahip iriliktedir Yassı tohumlar yanında yuvarlak bir saçma şeklinde ve iriliktedir Yassı tohumlar yanında yuvarlak bir saçma şeklinde ve iriliğinde tohumlara da rastlanır 1gr’da 40-55 adet tohum bulunur Tohum kabuğu çok kalındır Çimlenme süresi optimum şartlarda 15, kötü şartlarda ise 30 gün kadardır 20-30 °C arası sıcaklıkla çimlenme için uygun sıcaklıklardır Sebze tohumları içinde en geç çimlenen tohumlar arasında yer alır Tohumlar çimlenme güçlerini 3-6 yıl muhafaza ederler Kuşkonmaz tohumlar karanlıkta daha iyi çimlenirler Işık çimlenme yüzdesine olumsuz etki eder Çimlenme döneminde topraktaki nemin iyi korunması gerekir Kuşkonmaz tohumlarının yüzeysel ekimi, tohumun geç çimlenmesi nedeniyle tohumun kuruda kalmamasına ve çimlenme yüzdesinin düşmesine neden olur