Kayısı Nedir - Kayısı Yetiştiriciliği

Kayısı Nedir - Kayısı Yetiştiriciliği


GAP Bölgesi'nde sulamanın başlaması ile tarla bitkilerinden sonra meyveciliğe bir yönelme olacaktır Ekonomik meyve yetiştiriciliği için uygun toprak ve ekolojik koşullar bu yöremizde mevcuttur Ülkemizin bu çok büyük meyvecilik potansiyeline sahip bölgesinde uygun çeşitler kullanılarak hem sofralık hem de sanayiye yönelik yetiştiricilik yapmak mümkündür

Kayısı; kurutulmuş, konserve ve taze olarak yıl boyunca tüketilebilen bir meyve türüdür Dünya sofralık kaysı dış satımında İspanya ilk sırayı almakta ve bu ülkeyi İtalya, Yunanistan ve Fransa izlemektedir Kuru kaysı dışsatımında ise Türkiye ilk sıralarda yer almakta ve bu pazarın %80 ini elinde tutmaktadır Ülkemizde, yoğun kaysı yetiştiriciliği daha çok kuru yetiştiricilik olarak Malatya bölgesinde yapılmak ta olup, GAP Bölgesi'nin taze sofralık kaysı üretiminde önemli bir yeri ve payı olacaktır




2 ÖNEMLİ ÇEŞİTLER

GAP Bölge Kalkınma İdaresi başkanlığı tarafından yaptırılan araştırma neticesinde Bölgeye uygun kayısı çeşitleri Canino, J Foulon, Precoce de Colomer ve Screare olarak saptanmıştır

Ayrıca KHGM Şanlıurfa araştırma Enstitüsü tarafından da Şekerpare, Hasanbey, Alyanak, Karacabey, Tokaloğlu (Yalova), Stark Early Orange, Paviot, Şam, İmrahor, Rewkosy, Ungari-Best, Wilsondelicious, Aprikoz çeşitleri Bölgemiz için önerilebilen çeşitler arasında yer almaktadır


3 İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ


31 İklim İsteği

Kışları nispeten soğuk, yazları sıcak olan iklim bölgelerinde yetişen kaysı meyvelerinin yüksek kalitede olgunlaşabilmesi için yaz aylarında atmosferin kuru olması gerekmektedir Havası nemli ve ilkbahar sisli geçen yerlerde çil hastalığına (Sclerotinia) tutulur ve meyve kalitesi düşer Bu nedenle bahçelerin iyi havalanır bir şekilde kurulması gerekir Bunun gibi ilkbaharın geç donları da bademden sonra çiçek açan bu meyve türünün herhangi bir yerde yetiştirilmesini sınırlamaktadır


Kayısı üretimini olumsuz etkileyen iklim faktörleri; aşırı kış soğukları, ilkbahar geç donları, yaz aylarının serin ve yağışlı geçmesidir Bu açıdan, GAP Bölgesi oldukça uygun iklim koşullara sahiptir

Kayısı yağış isteği bakımından badem kadar, hatta bazı hallerde ondan da daha çok kurağa dayanır


32 Toprak İsteği

Kayısı derin, geçirgen, iyi havalanan, sıcak ve besin maddelerince zengin olan ince dokulu, tınlı veya tınlı kireçli topraklarda en iyi yetişir Kayısılar, çok nemli ağır topraklardan hoşlanmaz Bu gibi topraklarda ancak erik anacı üzerine aşılanırsa büyümesine devam edebilir


4 YETİŞTİRME TEKNİKLERİ


41 Çoğaltılması ve Kullanılan Anaçlar

Kayısı çeşitleri aşı ile çoğaltılır Kaysının çoğaltılmasında kullanılan en uygun aşı, durgun göz aşısıdır Aşı normal olarak toprak yüzeyinden 10-15 cm yükseklikten yapılırsa da kışları soğuk geçen yerlerde yüksekten aşılamak, yeni gövdeyi zerdaliden teşkil etmek daha güvenli olur


Çöğürler tohum tavalarından şaşırtma parsellerine dikilir veya şeftalide olduğu gibi tohumlar sıralar üzerine ekilerek yerinde aşılanır İkinci uygulama ile bir yıl kazanılmış olur


Kayısıya anaç olarak zerdali, mirobolan eriği, badem ve şeftali kullanılır Ancak, anaç seçiminde toprak şartları, topraktaki zararlılar, ağacın gelecekte alması beklenilen büyüklük ve meyvelerin kullanılma şekilleri ve kalitesi büyük rol oynar


Kültür çeşitleri ile uyuşması, üzerindeki kalemin gelişmesi ve hatta kurak şartlara dayanması bakımından kaysı için en iyi anaç zerdalidir Bu anaç nemotoda dayanıklı olduğu gibi derin ve geçirgen topraklarda tercih görür Kireçli ve hatta kısmen tuzlu topraklarda da yetişir

Badem kaysıya anaç olarak kireçli ve taşlı topraklarda kullanılır ancak, bademle kaysıların her zaman uyuşmadıkları unutulmamalıdır

Kayısıya anaç olarak, özellikle alüviyal topraklarda, şeftali de kullanılsa da bu anaçla da çoğu zaman kayısıyla iyi uyuşmamaktadır Nemli ve ağır topraklarda kaysıya anaç olarak eriğin kullanılması bir zorunluluktur


42 Bahçe Tesisi

Tesis sırasında zerdali anacı üzerindeki ağaçlar arasında 10 X 10 bırakılmalı, erik anacı üzerinde bu 8 X 8 olabilir Sulanmayan yerlerde bu mesafe ve aralıklar, 1,5 veya 2 katına çıkarılır

Fidanlar, bahçeye kışı ılık geçen yerlerde sonbaharda, yaprak dökümünden ilkbaharda gözlerin sürmesine kadar geçen periyot dikilir Bununla birlikte, bu şartlarda, en iyisi, dikimin kış başında yani fidanlar kış dinlenmesine girdikleri zaman yapılmasıdır


43 Yıllık Bakım İşleri


431Toprak işleme

Kayısı bahçelerinde dikimden sonra ilk birkaç yıl açık toprak işlemesi yapılır Bundan sonra, bahçelerde geçici bir örtü bitkisinin ekilmesi faydalı olur


Bahçelerde daimi çayır toprakta suyun bol bulunduğu yerlerde ekilebilir Kıraç alanlarda türlü materyalle yapılan malçlamanın gerek meyve miktarı gerekse meyve iriliği üzerine olumlu etki yaptığı bulunmuştur


Sonbaharda yaprak dökümünden sonra bahçe yüzeysel olarak kültüvatör veya küçük bahçe pulluğu ile sürülür İlkbaharda çağlalar fındık büyüklüğüne geldiğinde ve yabani otların çoğunluğunun çıktığı, yağışların bol olduğu dönemde, sıra araları yine aynı şekilde sürülür Ağaç dipleri belle işlenir


432 Sulama

Meyvelerin irileştiği ve olgunlaştığı yaz devresinde sulanması gerekmektedir Sulama imkanlarının bulunduğu yerlerde toprağın geçirgenliği, sıcaklık ve buharlaşma şiddeti dikkate alınarak sulama aralıkları tayin edilmelidir

Sulama sırasında suyun 1,50-1,80 m yani köklerin en çok bulunduğu toprak bölgesine ulaşması istenir Sık sık yüzlek yapılan sulamalar fayda yerine zarar verir


433 Gübreleme

Bahçelerde geçici örtü bitkisi yetiştirilmesiyle ağaçların organik madde ihtiyaçları büyük ölçüde karşılanmış olur


Kayısı bahçeleri için her üç yılda bir, bir dönüm başına 3 ton çiftlik gübresi verilmesi uygun olup, suni gübrelerden her yıl ağaç başına her ağacın yaşı için 100 gr hesabı ile (örneğin: 10 yaşındaki ağaca 1 kg) verilmesi faydalıdır


Fosforlu gübreler sonbaharda ağacın gövdesinden itibaren 1-1,5 m dışına açılacak bir ark içerisine bant şeklinde verilmesi, azotlu gübrelerinde ilkbaharda mart başında 1/2 sini, mayıs başında 1/2 sini olmak üzere serpme şeklinde verilmesi gerekir


434 Budama

Kayısı ağaçları sebest goble, değişik doruk dallı ve yatay palmet şeklinde taçlandırılırlar Ağaçlarda taç şekli amacıyla yapılan budamalar esnasında ana ve yan dallar üzerinde uzanmış olan obur dallar ile aynı yönde birbirine çok yakın uzamış olan sürgünlerin kesilmesiyle büyüme teşvik edilmiş ve iyi bir bahçe kurulmuş olur


Verimli ağaçların budanmasında esas ürünün iki ve daha yaşlı dallar üzerinde meydana geldikleri dikkate alınarak dalcıkların korunmasına çaba gösterilmeli Bu nedenle kaysılarda dalcık seyreltmesi yapılmaz Ancak yapılan budamalarla da tacın iç kısmının iyi ışık görmesini ve bu dalların kurumamalarına yardım edilir


Ağaçlar yaşlandıkça yeni sürgünlerin uzunlukları da azalmaya başlar 40-75 cm'lik bir gelişme göstermesi gereken sürgünler artık bu kadar büyümüyorsa budamayı daha şiddetli yapmak gerekir Kayısılarda budama yaraları mutlaka macunla kapatılmalıdır


435 Seyreltme

Kayısılarda seyreltme daha çok sofralık olanlarda yapılır Kurutmalık olanlarda yapılmaz


Seyreltme meyve iriliğini artırır, meyvelerin dallarda ve ağaçlar üzerinde iyi bir şekilde dağılmalarını sağlar ve meyvenin kalitesini yükseltir


Kayısıların en iyi seyreltme zamanı çekirdeğin sertleşmeye başladığı zamandır Seyreltme sırasında küçük meyveler koparılmalı, büyük olanlar bırakılmalı ve 4-8 cm mesafe ile seyreltilmelidir


436 Herekleme


Ağaçlar büyüyüp yaşlandıkça dallar, yaprak ve meyvelerin ağırlığı ile aşağı doğru sarkar Ürünün fazla olduğu özellikle olgunluğa doğru dalların kırılma tehlikesi artar bunu önlemek için dallara herek vererek kırılmaları önlenir


437 Hastalık ve Zararlılarla Savaş


1 Dal yanıklığı kızılleke

Sonbaharda yapraklar dökülünce

1 Bordo bulamacı % 2'lik veya

2 Bakırlı ilaç (%50 metalik)


2 Kabuklu Bit

İlkbaharda tomurcuklar kabarmadan önce

1 Susracide 40 EC

2 Suprathion 40 EC


3 Dal yanıklığı kızılleke

İlkbaharda tomurcuklar kabardığında

1 Bordo bulamacı % 1'lik veya

2 Bakırlı ilaç (% 50 metalik)


4 Kahverengi tomurcuk tırtılı

İlkbaharda tomurcuklar kabardığında

1 Decis 2*5 EC

2 Lebaycid %50 EM

3 Thiodon 35 EC

4 Zolone 35 EC

5 Gusathion %20 EM

6 DDVP %50 EM

7 Gusathion 525 WP


5 Monilya

Çiçekler % 1-2 açınca (Çiçeklenme 10-12 gün devam ederse ikinci ilaçlama yapılır)

1 Benomyil (Benlate)

2 Thiophanate methyl

3 Carbenzadin

4 Vinlozolin


6 Kızılleke

Meyveler zeytin çekirdeği iriliğine gelince

1 Dodine 65 W

2 Zineb % 65 WP

3 Thiram % 80 WP


438 Hasat

Kayısı ağaçları ekolojik şartlara ve kullanılan anaca göre 3-5 yaşında meyve vermeye başlar Genellikle onuncu yıldan itibaren tam ürün alınır Elli yaşından sonra meyve verimi düşmeye başlar

Ağaç başına verim, bakım şartlarına ve ekolojik şartlara göre değişir Canino çeşidinden ağaç başına 7486 kg verim alınmıştır


Sofralık ve uzak mesafeye nakledilecek olan kaysılar henüz sertken ve zemin rengi kısmen sarardığı zaman toplanır Konservelik kaysılarda meyveler yumuşamaya başlayınca ve olgunluk rengini alıncaya kadar bırakılır Kurutmalık kaysılarda meyveler ağaç üzerinde tamamen olgunlaşıncaya kadar bırakılır


Bir ağaçtan hasat normal olarak 3 defa yapılır Daha fazlada tekrar edilebilir


Seçilen boylar (ekstra, 1 sınıf, II sınıf) ayrılan kaysılar bir kiloluk sepetlere veya 4-6 kiloluk tablalara konur Ekstra meyveler tek sıra olarak düz veya çapraz istif edilir Kaysı ambalajında da 30 x 40 x ve 30 x 50 cm boyundaki tablalar en elverişlidir

Kayısılar uzun süre saklamaya gelmez, pazarda yığınağı önlemek ve uzak mesafelere sevk olgunluğunda toplanmış kaysıları sıfır derecede 7-10 gün saklamak mümkün olmaktadır

Yaz ortasında soframızda taze meyve olarak sevilip yendiği gibi kurusu, hoşafı, kompostosu, reçeli, marmeladı, şurubu, meyve suyu, şekerlemesi, pestili ve tatlısı da makbul sayılan kayısı meyvesini veren Kayısı ağacı, Gülgiller'dendir Kimi kaynaklarda anayurdunun Çin, kimilerinde de Doğu Anadolu'da bir dönem Ermenilerin yaşadığı bölge olduğu belirtilen kayısı ağacı, Akdeniz havzası ülkelerinden, Kaliforniya'ya ve hatta Avustralya'ya kadar uzanan geniş coğrafyada yetiştirilmektedir


4-6 m boylanan ağacının dalları, yayılarak ya da dikine uzar Yeşil yaprakları yürek biçimini andırır İlkbaharda pembemsi beyaz renkli irice çiçekleri, yapraklarından önce açar Temmuz ayında olgunlaşmaya başlayan meyveleri, sarı-turuncu renkli, etinden kolay ayrılan acı ya da tatlı tek taş çekirdekli, eti az tatlı ve hoş kokulu olur Ülkemizde yetiştirilen çeşitleri içinde önde geleni tazesi ve kurusuyla büyük ticari önem taşıyan Malatya (ya da Darende) kayısısıdır Zerdali ise, boyca daha ufak ve ekşimsi tatlı meyveler veren türüne denir


BESİN DEĞERLERİ


100 gr taze kayısının içerdiği besin değerleri şunlardır: 51 kalori; 1 gr protein; 2,8 gr karbonhidrat; 0 kolesterol; 0,2 gr yağ; 0,6 gr lif; 23 mgr fosfor; 17 mgr kalsiyum; 281 mgr potasyum: 12 mgr magnezyum; 270 IU A vitamini: 0,03 mgr B1 vitamini; 0,04 mgr B2 vitamini; 0,6 mgr B3 vitamini; 0,07 mgr B6 vitamini; 10 mgr C vitamini; 0,5 mgr E vitamini ile bir miktar folik asit


SAĞLIĞIMIZA YARARLARI


Yukarıda sayılan önemli besin değerlerinin yanı sıra;


o Betakaroten denilen A vitamini kaynağı maddeler yönünden çok zengin olan kayısı, kalp hastalıklarına yakalanma, kalp krizi geçirme, katarakt ve bazı kanser türlerine yakalanma rizikosunu aza indirger Kayısı özellikle akciğer kanserini yakalanma rizikosunu azaltır, bu özelliğiyle sigara içenlere kayısı yemeleri öğütlenir


o Kuru kayısı, potasyum yönünden çok zengin bir besindir: 100 gramında potasyumu 1080 mgr'a çıkar Bu içeriğiyle yüksek tansiyonu düşürür, tansiyonu düzene sokar


o Kayısının kurusu, yüksek oranda, çözülebilen lifi de içerir: 100 gr kuru kayısı 8 gr gibi yüksek lif oranıyla kan şekerini düzene sokarken aynı zamanda bağırsaklarda pekliğe iyi gelir Ayrıca kolesterol düzeyini de düşürür


o Kayısı kurusu yüksek oranda demir içerir: 100 gr'ında 4 mgr gibi yüksek oranda demir vardır Bu nedenle kansızlığa iyi gelir


İşte bütün bu nedenlerle taze ya da özellikle kuru kayısının bolca yenilmesi uzmanlarca öğütlenmektedir


AĞACININ ÜRETİLMESİ


Kayısı ağaçları, kendi anacından gayrı anaçlar aşılanmaya uygun değildir Bu yüzden kayısı çekirdekleri, sonbaharda iyi yanmış çiftlik gübresiyle zenginleştirilmiş topraklara ekilerek ertesi ilkbaharda çöğürleri elde edilir Bu çöğürlere, istenen çeşitteki kayısının aşısı yapılır Aşının tutup tutmadığı zaman zaman kontrol edilir Böylece elde edilen fidanlar dikime hazır olur Bizim için en doğrusu, güvenilir profesyonel üreticilerinin hazırladığı fidanları alıp bahçemize dikmektir


AĞACININ YETİŞTİRİLMESİ


İklim isteği: Kayısı ağacı, yarı sıcak ve kurak iklimlerde, tepelerin güneye bakan yerlerini sever Kışın kayısı ağaçlarının gövde ve dalları -35 dereceye kadar düşen sıcaklıklara dayanır Oysa, kayısı çiçekleri, ancak -l dereceye dayanabilmektedir Bu nedenle çiçek açtığında don olursa bu, kayısı ürününe büyük zararlar verir


Toprak isteği: Kayısı ağacı derin, su tutmayan, az meyilli ve hafif kireçli toprakları yeğler Buralarda ağaçlar iyi gelişir Hastalıksız, parlak yüzeyli, tatlı, lezzetli ve hoş kokulu ürünler verir Fidanların dikimi, bölgelere göre değişik tarihlerde yapılır ve ağaçlar arasında 5-6 m aralık bırakılır


Sulama: Kayısı ağaçları genel olarak sulanmaktan hoşlanmaz Ancak, meyvelerinin geliştiği yaz mevsiminde sulanmaları gerekir Kışları soğuk geçen yörelerde mayıs ile eylül ayları arasında yirmi günde bir; yazı sıcak ve kurak geçiren yerlerde 15-20 günde bir (yani yaz mevsimi boyunca 5-6 kez) sulanmaları gerekir Ama, kayısı ürünü hasadından 10 gün önce, ağaçlar son kez sulanmış olmalıdır


Gübreleme: Kayısı ağaçları, bulundukları toprağın niteliğine göre değişen gübrelere gereksinir Bunun için yapılan toprak analizi sonuçlarına göre, ağaçlara ilkbaharda iyi yanmış çiftlik (ahır) gübresi ya da bolca azot ile fosfor ve potasyum içeren kompoze fenni gübreler verilir


Budama: Kayısı ağaçlarına, toprağa dikildikleri yıllarda, tacına biçim vermek için şekil budaması yapılır Ağaçlar ürün vermeye başladıktan sonra bu tür budama bırakılır Yalnızca hastalık ve don nedeniyle kurumuş dalları kesilir


Toprak işleme: Kayısı ağaçlarının altındaki yabani otların yok edilmesi, gübrenin toprağa iyi karışması, ağaç köklerinin solunumunun sağlanması, toprağın havalanması ve diğer bazı amaçlarla, kayısı ağaçlarının altı 15-20 cm derinlikte olmak üzere belle kazılır


Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Kayısı ağaçlarına dadanan zararlı ve hastalıklarla, uzmanlara danışılarak ve uygun tarım koruma ilaçları kullanılarak zamanında, eksiksiz ve aksatılmadan mücadele sürdürülmelidir