Atatürk Ve Matematik

Atatürk’ ün yaşamında ilk olağan üstü başarısı çocukluk çağında, orta öğrenimi döneminde matematik dersinde olmuş ve bunun sonucu olarak dersin öğretmeni O’ nun adına “Kemal” adını vermiştir Atatürk, Selanik Askeri Rüştiyesinde geçen bu olayla ilgili anısını şöyle anlatıyor:

“Rüştiyede en çok matematiğe merak sardım Az zamanda bize bu dersi veren öğretmen kadar belki de daha fazla bilgi edindim Derslerin üstündeki sorularla uğraşıyordum, yazılı soruları düzenliyordum Matematik öğretmeni de yazılı olarak cevap veriyordu Öğretmenimin ismi Mustafa idi Bir gün bana dedi ki:

-“ Oğlum senin de ismin Mustafa benim de Bu böyle olmayacak, arada bir fark bulunmalı Bundan sonra adın Mustafa Kemal olsun”

O zamandan beri ismim gerçekten Mustafa Kemal oldu”

Atatürk’ün yaşamında matematiğin önemi bu güne kadar bildiğimiz veya ilkokullarda öğrenmiş olduğumuz gibi matematik öğretmeninin Kemal ismini vermesinden çok ötedir


Cumhuriyetten önce çeşitli okullarda okutulmuş matematik kitaplarını incelerseniz; içlerinde Arap harfleriyle yazılmış formüller;

Müselles, murabba veya hatt-ı mübas gibi günümüz matematiğinde bir anlam ifade etmeyen bir çok terim görürsünüz Günümüzde Atatürk sayesinde kullandığımız terimlere baktığımızda, bu eski Arapça terimlerin anlaşılmasının ve hatırlanmasının ne denli güç olduğuna hak verirsiniz

“Müsellesin sathı yatalay, dikeley zarbının müsavatına müsavidir” Bu cümleden ne anlıyorsunuz? Belki anneanne ve dedelerimiz bize bu cümle içinden bir kaç kelimeyi günümüz Türkçe’sine çevirebilir ama bir çoğunuz gibi bizde bu cümleyi ilk okuduğumuzda hiç bir şey anlamamıştık Oysa bu cümle “ üçgenin alanı, tabanı ile yüksekliğinin çarpımının yarısına eşittir”demektir bu cümledeki kavram anlaşılmazlığı bile bize Atatürk’ ün bu konuda matematiğe ve diğer ilimlere ne denli değerli bir çalışma bıraktığını anlamamız için yeterli olacaktır



Atatürk’ ün matematik dünyasına kazandırdığı diğer bazı terimlerden de şöyle örnekler verebiliriz;

Bölen

Bölme

Bölüm

Bölünebilme

Çarpı

Çarpan

Çarpanlara Ayırma

Çember

Çıkarma

Dikey

Limit

Ondalık

Parabol

Piramit

Prizma

Sadeleştirme

Pay

Payda

Teğet Maksumunaleyh

Taksim

Haric-i Kısmet

Kabiliyet-i Taksim

Zarb

Mazrup

Mazrubata Tefrik

Muhit-i Daire

Tarh

Amudi

Gaye

Aşar’i

Kat’ı Mükafti

Ehram

Menşur

İhtisar

Suret

Mahrec

Hatt-ı Mübas

Atatürk’ ün bulduğu bu ve bunlar gibi bir çok terimler günümüzde hala geçerliliğini korumakta ve matematiği bizler için daha anlaşılır kılmaktadır Atatürk’ ün amacı daima daha uyguna doğru ilerlemekti Önerilen görüşleri haklı görünce hemen benimserdi Atatürk’ ün ortaya koyduğu terimlerden bir takımı bugün kullanılırken bazıları çıkmış yerini daha uygunlara bırakmıştır Örneğin; “tümey açı” yerine “tümler açı” , “bütey açı” yerine “bütünler açı” da olduğu gibi Atatürk ilke adamı olduğu için bunları hoş görecek hatta sevinecekti Yeter ki ortaya koyduğu ilke sarsılmasın yerine eski terimlere dönülmesin


Atatürk 1937 yılında yayınlanan bir geometri kitabı yazmıştır Bu kitapta kullanılan yeni terimler ayrıntılarıyla açıklanmış ve üzerlerine örneklerde verilmiştir Bu kitap geometri öğretenlere ve bu konuda bilgi edinmek isteyenlere kılavuz olarak kültür bakanlığınca yayınlanmıştır


A Dilaçar anlatıyor: “1936 yılı sonbaharında bir gün Atatürk beni özel kalem müdürü Süreyya Demir’ in yanına katarak Beyoğlu’ndaki Haset Kitapevine gönderip uygun gördüğünüz Fransızca Geometri kitaplarından birer tane aldırdı Bunları Atatürk’le beraber gözden geçirdikten sonra ben ayrıldım ve kış aylarında Atatürk bu eser üzerinde çalıştı Geometri kitabı bu emeğin ürünüdür”


Mustafa Kemal bu geometri kitabını yazarak matematiğe daha anlaşılır yeni terimler kazandırmak isteğini Sivas’ ta girdiği bir geometri dersinde ortaya koymuştur

Atatürk 13 Kasım 1937 tarihinde Sivas’ a gitmiş ve 1919 yılında Sivas Kongresi’nin yapıldığı lise binasında bir geometri ( Hendese ) dersine girmiştir Bu derste öğrencilerle konuşmuş ve geometri üzerine çeşitli sorular yöneltmiştir Ders esnasında eski terimlerle matematik öğreniminin ve öğretiminin zorluğunu bir kez daha saptayan Atatürk “ bu anlaşılmaz terimlerle bilgi verilemez Dersler Türkçe terimlerle anlatılmalıdır” Diyerek dersi kendi buluşu olan Türkçe terimlerle ve çizimleriyle anlatmıştır Bu sırada derste Pisagor teoremini de çözümlemiştir


Atatürk sadece siyasi ve idari alandaki dehası ile değil, sayısal dünyadaki üstün başarısı ile de karşımıza çıkmış oluyor