Menemen Olayı - 23 Aralık 1930

Menemen Olayı Hakkında - Menemen Olayı Tarihi - 1930 Menemen Olayı

1930 yılında Türkiye derin bir ekonomik ve siyasi krizin pençesinde kıvranıyordu Halkın tek parti yönetimine duyduğu öfke giderek artıyordu Halkın öfkesini bir nebze olsun dindirebilmek için bir muhalefet partisi (Serbest Fırka) kurulmuş, ancak halk SF'ya büyük bir ilgi göstermiş, bunun üzerine parti 9 ay sonra kapatılmıştı "Menemen Olayı" olarak bilinen hadise, yükselen halk muhalefetini bastırabilmek için derin devletin düzenlediği bir tertipti


Ekonomik ve siyasi kriz


1929 yılında yaşanan büyük buhranın etkisiyle Türkiye'de de ekonomi çökmüş, tek parti yönetimi çareyi devlet kapitalizmi uygulamakta bulmuştu İşçiler ve ezilenler üzerinde çok yoğun bir sömürü uygulanarak, sermaye birikiminin hızla sağlanması hedefleniyordu Ancak ülkenin dört bir yanında yükselen halk muhalefeti, kendisini egemen sınıf olarak örgütleyen sivil-askeri bürokrasiyi fazlasıyla endişelendirmeye başlamıştı


Mustafa Kemal, halkın öfkesini bir nebze olsun dindirebilmek için bir muhalefet partisi kurulması emrini verdi Yakın çalışma arkadaşlarından Ali Fethi Okyar tarafından kurulan partiye, yine Mustafa Kemal'in emriyle bir kısım CHF milletvekili, hatta kendi kız kardeşi Makbule Hanım bile üye oldu SF'nın programı CHF programının neredeyse aynısı olmakla birlikte, ekonomik alanda daha liberal bir model öngörüyordu


SF'nın düzenlediği İzmir mitingine muazzam bir katılım oldu On binlerce insan İzmir meydanlarını doldurdu Halkın öfkesi o kadar büyüktü ki, kitle Fethi Okyar'ın yatıştırma çabalarına rağmen CHF binalarına doğru yürüyüşe geçti CHF ve hükümet binalarını korumakla görevli askerler halka ateş açtı Açılan ateşte ölen bir çocuğu, babası Fethi Bey'in önüne getirdi ve "Bir kurban verdik, daha da veririz, yeter ki bizi bunlardan kurtar!" dedi Bunun üzerine mitingler yasaklandı, bölgede sıkıyönetim ilan edildi, ancak gösteriler günler boyunca sürdü ve pek çok ilçede işçi grevleri yaşandı


Bu olay CHF'de büyük bir panik yarattı SF yöneticileri derhal mürteci, komünist vs olmakla suçlanmaya başlandı Birkaç ay sonra yapılan belediye seçimlerinde de SF büyük başarı kazanınca kuruluşundan 9 ay sonra, 17 Kasım 1930'da Mustafa Kemal'in emriyle parti kapatıldı


Menemen olayı


Yükselen toplumsal muhalefeti yatıştırmak ve yumuşatmak için sahte muhalefet partisi kurulması girişimi işe yaramamıştı Hoşnutsuzluğun ayyuka çıktığı günlerde, İzmir'in Menemen ilçesinde bugün Menemen Olayı olarak bilinen olay gerçekleşti 23 Aralık 1930 tarihinde Derviş Mehmet adında bir kişi, etrafında bulunan birkaç kişiyle birlikte Manisa'dan Menemen'e geldi Bu kişiler aylar öncesinde Manisa'da örgütlenmişlerdi Aralarında bir ayakkabıcının 17 yaşındaki oğlu da bulunuyordu Babası birtakım tuhaf kimselerin oğlunu kışkırttığı iddiasıyla polise başvurmuş, ancak verdiği dilekçelere hiçbir cevap alamamıştı


Derviş Mehmet ve etrafındakiler Menemen'de camiye girerek etrafta bulunanlara şeriat propagandası yapmaya başladılar, halife ordusunun hazır bulunduğunu, yakında İslam'ın yeniden muzaffer olacağını anlatarak isyana davet ettiler Sonra caminin önünde yeşil bayrak açarak, propaganda yapmaya devam ettiler Bunlar olup biterken çok yakında bulunan karakol, olayları tümüyle görmezden geliyordu


Bu arada ortaya çıkan birkaç subay, birkaç defa Derviş Mehmet ve yanındakilerle görüştüler (Bu konuda Menemen'de Telgraf Memuru Nail Bey'in tanık raporu, genelkurmay arşivinde bulunmaktadır) Bu görüşmelerden herhangi bir sonuç çıkmadığı gibi, ne konuşulduğu da bilinmemektedir Bu subayların konuyla ilgili ifadeleri alınmamıştır


Bunun üzerine Menemen'de yedek subay olarak askerliğini yapan Mustafa Fehmi Kubilay, yanında birkaç erle birlikte olay yerine geldi Toplamda 10 kişiyi bile bulmayan asilere müdahale etmeye çalışan Kubilay, kimin silahından çıktığı belli olmayan bir silahla sırtından vuruldu Bu esnada Kubilay'ın yanında bulunan erlerin hepsi bir anda ortadan kayboldu Derviş Mehmet ve yanındakiler, yaralı bir halde kaçmaya çalışan Kubilay'ın başını keserek caminin önündeki meydana getirdiler ve propagandalarını sürdürdüler Bu esnada Hasan ve Şevki isimli iki bekçi daha öldürüldü


Bunun üzerine, o ana dek olayları izlemekle yetinen Alay Komutanlığı, olay yerine askeri birlikler gönderildi Kısa bir çatışmadan sonra Derviş Mehmet ve yanındakilerden birkaçı öldürüldü, kalanları yakalandı


Olayın sonuçları ve etkileri


Menemen'de yaşanan bu olayın hemen ertesi gününde bütün bölge askeri birliklerce kontrol altına alındı Bölgede "mürteci" adı altında büyük bir muhalif avı başlatıldı Olayla ilgisi olmayan pek çok kanaat önderi gözaltına alındı 31 Aralık 1930 günü Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesir'in merkez ilçelerinde, 1 Ocak 1931'den itibaren 1 ay süre ile Fahrettin Altay komutasında sıkıyönetim ilan edildi Aynı anda 1 Kolordu Komutan Vekili General Mustafa Muğlalı başkanlığında bir Divanı Harp kuruldu Mustafa Muğlalı, 30 Temmuz 1943 günü Van'ın Özalp ilçesinde 33 Kürt köylüsünü gözaltında tutuldukları sınır karakolundan alarak, içlerinden 32'sini yargısız infaza tabi tutan ve kırsal bölgede kurşuna dizerek öldüren katilin ta kendisidir


Mustafa Muğlalı'nın başkanlığında toplanan Divanı Harp'ta 24 Ocak 1931'de iddaname okundu, 5 gün gibi son derece kısa bir süre sonra, 29 Ocak'da karar açıklandı Toplam 37 kişi idama mahkûm edilirken, 41 kişiye çeşitli hapis cezaları verildi İdam edilenlerin arasında Esat Efendi, Ramazanoğlu Mahmut Sami Bey gibi kanaat önderlerinin yanı sıra, Haim Jozef isminde bir Yahudi bakkal da bulunuyordu Jozef, mürtecilere ip sattığı gibi akıl almaz bir gerekçeyle idam edilmişti