Etfal Hastanesi Saat Kulesi Ve Mescidi

II Abdülhamid tarafından 1899’da yaptırılan Hamidiye Etfal Hastanesi’nin bahçesindedir İtalyan mimar R d’Aronco’nun projesine göre 1907’de inşa edilmiştir


Hastane yönetimi tarafından yayımlanan Hamidiye Etfal Hastahane-i Alisi’nin İstatistik Mecmua-i Tıbbiyesi (Annales, 1907) adlı yayında, projesinin hastane başmimarı ve Mühendishane-i Hümayun hocalarından Mahmud Şükrü Bey tarafından hazırlandığı ve inşa edildiği belirtilmektedir Öte yandan Udine Kent Müzesi (Civici Museum) Arşivi’nde kule ve mescidin mimar R d’Aronco tarafından tasarlanmış imzalı bir projesi ve eskizleri bulunmaktadır


Proje ve yapı 1981’de R d’Aronco’nun adına düzenlenen sempozyumda tanıtılmış; d’Aronco’nun projesinin Mahmud Şükrü Bey tarafından bazı değişiklikler yapılarak kullanıldığı belirtilmişti Milli Saraylar Arşivi’ndeki bazı belgelere göre de d’Aronco’nun yapımın gözetimi için bir diğer İtalyan mimar Felix Pellini’nin adını verdiği anlaşılmaktadır Ancak Felix Pellini’nin yapım aşamasında çalışıp çalışmadığı henüz bilinememektedir Özetle yapımda d’Aronco’nun projesinin kullanıldığı ancak uygulamanın büyük olasılıkla F Pellini tarafından yapıldığı ve Mahmud Şükrü Bey’in katkısının değişiklik direktifleri olarak ve resmi düzeyde bir uygulama yürütücülüğü olarak varlığı söylenebilir


R d’Aronco’nun projesi, uygulanan yapıt ile büyük benzerlik taşımaktadır Hastanenin yapılmasına özel bir ilgi gösteren II Abdülhamid’in bir mescit ve saat kulesi yapılması emrini ve siparişini, d’Aronco’nun doğal olarak dikkatle ele aldığı bellidir Mimar, son derece ilginç bir yaklaşımla mescit ve minare işlevini de vermiş ve sonuçta aynı zamanda bir anıt da olan tasarımını gerçekleştirmiştir


Yapıt, zeminde, 10x13 m boyutunda dikdörtgen bir plana sahiptir 0,70x0,70 m ölçüsünde dört çift ayak tarafından taşınan düz atkılı bir örtüsü ve kiremit kaplı bir çatısı vardır D’Aronco’nun projesinde mescidin içine yerleştirilmiş olan kule, uygulamada yarım aks dışarı alınmış; daha geniş ve işlevsel bir iç mekan elde edilmiştir Yine d’Aronco’nun projesinde üstü geniş bir saçakla örtülmüş olan ve mescidi çepeçevre dolaşması öngörülen revaklar iç mekana alınmıştır D’Aronco’nun projesinde revaklı bölüme üç yandan çıkılmaktadır Mevcut yapıda ise biri saat kulesine diğeri mescit bölümüne ait olmak üzere iki giriş vardır


D’Aronco’nun proje ve eskizleri art nouveau ve oryantalist çeşitlemeler ile daha sofistike öneriler içermektedir Uygulama ise bazı oryantalist motifler içeren daha klasik, sade ve durağan bir tasarıma işaret etmektedir Dönemin yazılarında yapı için style Turc (Türk üslubu) teriminin kullanıldığı görülmektedir


Yaklaşık 20 m yüksekliğindeki kule, kare planlıdır Kırmızı tuğla ve beyaz mermerin renk almaşığının kullanıldığı bir cephe düzenlemesi yapılmıştır Köşeler ayrık derzli taş kaplama ile çerçevelenmiş, ortası tuğla ile örülmüştür Eksende yüksek ve sivri kemerli ve mukarnas üzengili bir nişe oturan pencereler vardır Kemer alanının içine ise saat yerleştirilmiş, pencere bölümü de bir çift gotik kemerli kayıtla bölünmüştür D’Aronco’nun eskizlerinde üçgen alınlık içinde gösterilen giriş kapısı, burada üstü sivri kemerli bir çerçeve içindedir Bu kemer kısmında binanın kitabesi vardır


Kulenin gövdesi, dört kenarını çevreleyen bir balkon-şerefe ile bitirilmiştir Bu balkon-şerefenin kenar ortalarına birer çanakla desteklenen küçük dairesel çıkmalar yapılmıştır Mermerden korkulukları olan balkon bölümü alttan bir dizi takozla dekoratif olarak desteklenmiştir


Üst kesim, yine ayrık derzli taş örgülüdür En üstte köşeleri tutan dört küçük dekoratif pilon, proje ve eskizlerde olmayan ama mimarın daha eski çalışmalarında kullandığı bir motiftir


Kulenin saatinin hem alaturka hem de alafranga saati gösterdiği “porcelaine diaphane”dan yapıldığı; rakamların porselen üzerine siyahla boyanmış olduğu ve geceleri aydınlatıldığı, dönemin yayınlarından anlaşılmaktadır


Günümüzde yapının mescit bölümü değiştirilmiş ve hemşire yemekhanesi yapılmıştır Kulenin saati ise maalesef mevcut değildir


Kaynak: Alaaddin Apaydın, Kentimistanbul Semt Kitapçıkları