Osmanlı Devletinde 17. Yy - Avrupada 17. Yy

Osmanlı Devletinde 17 YY Siyasi Durum - Osmanlı Devletinde Duraklama Dönemi - 17 yy Avrupanın Durumu - Osmanlı Devletinde Duraklamanın iç NedenleriPADİŞAHLARIN VE DEVLET ADAMLARININ YETERSİZLİĞİ

Orduların başında sefere katılmayan, devlet işleriyle ilgilenmeyen, saraydaki zevkli hayata kendini kaptıran, zayıf iradeli padişahlar yönetimde bulunuyordu I Ahmet zamanında şehzadeler, sancaklara gönderilmedi, sarayda eğitimleri başladı, bundan dolayı devlet tecrübesi kazanamadılar Padişahlar niteliksiz olmaya başladı Bu şartlarda saray görevlileri, yeniçeri ağaları ve ülemalar yönetime karıştılar

Devletin önemli görevlerine rüşvetle atamalar yapıldı Yönetimde yolsuzluklar arttı Halkın devlete güveni azaldı

İMPARATORLUĞUN YAPISI VE

KARAKTERLERİNİN BOZULMASI

Devlet mutlakiyetle yönetilen, teokratik bir devletti İmparatorluk, farklı din ve kültürlerden milletlere dayanıyordu Kuvvetli ve eşitlikçi yönetim devam ettiği sürede milletler bir arada rahatça yaşamışlardır Ancak yönetim bozulunca milletler imparatorluktan ayrılma hareketlerine yöneldiler

ORDU VE DONANMANIN BOZULMASI

Yeniçeri Ocağına kanuna aykırı asker alındı (III Murat devrinden itibaren) Yeniçeri Ocağı ile Kapıkulu askerleri zamanında ulufe (maaş) alamadıklarından ayaklandılar Padişahların ve sadrazamların değiştirilmesini istediler

Has, zeamet ve tımar dağıtılmasında rüşvetçi yol izlendi Bu durum dirliklerin işleyişini bozdu Tımarlı sipahilerin sayısı azaldı Bu durum devletten maaş alan kapıkulu askerlerinin sayısını arttırdı, tarım ve hayvancılık gerilemeye başladı

Girit'in fethinden sonra donanmaya verilen önem azaldı Denizcilikten anlamayan kişiler donanma teşkilatına alındı

EKONOMİ VE MALİYENİN BOZULMASI

Uzun süren savaşlar harcamaların artmasına neden oldu Ganimetler, vergiler azaldı Tımar sisteminin bozulmasıyla toprak gelirleri azaldı Her padişah değişiminde cülus bahşişinin verilmesi hazineyi etkiledi

Kapitülasyonların Fransa'dan başka diğer ülkelere verilmesi gümrük gelirlerini azalttı İltizam usulünün bozulması para sıkıntısına düşürdü Ayarı düşük akçe bastırıldı, askerler ayarı düşük akçeyle maaş almak istemediler Maaşları gecikti Bu durum isyan etmelerine neden oldu

İLMİYE SINIFININ BOZULMASI

Medreselerde eğitim bozuldu Küçük yaşta Müderris beşik ülemalığı yapılanlar oldu Yüksek memurluklar rüşvetle alınıp satılmaya başladı

DURAKLAMANIN DIŞ NEDENLERİ

İMPARATORLUĞUN DOĞAL SINIRLARA ULAŞMASI

Doğuda Kafkasya dağları, güneyde Umman denizi, Kuzey Afrikada Büyük Sahra ve Atlas Okyanusuna, Avrupada Baltık Denizine ulaşıldı

Avrupa'da siyasi ve askeri yönden güçlü Avrupa devletleriyle karşılaşıldı (Almanya, Lehistan, Avusturya ve İtalyan Cumhuriyetleri, Rusya Çarlığı) doğuda Safeviler ile savaşıldı Avrupanın güçlü devletleri, Osmanlı Devletine karşı ittifak kurdular

BÜYÜK COĞRAFYA KEŞİFLERİ

İpek yolu ve baharat yolu Avrupalı devletlerin denetimine girdi Akdeniz ticareti önemini kaybetti

Kapitülasyonlar ülaaai açık pazar haline getirdi Coğrafya keşifleri sonucunda Avrupa devletleri zenginleşti Rönesansla birlikte bilim ve teknikte gelişmeye başladı Osmanlı devleti bu gelişmelere yönelmedi

XVIIYY DA OSMANLI DEVLETİNİN SİYASAL DURUMU

OSMANLI-İRAN (SAFEVİ) SAVAŞLARI

(1577-1639):

Amasya anlaşmasi 1577 yilina kadar barişi devam ettirdi Başlayan savaşlar 1639 Kasr-ı Şirin anlaşmasına kadar sürdü

I DÖNEM İRAN SAVAŞI (1577 - 1590)

III Murat Doğu Anadoludaki valilerin isteğiyle sefere karar verdi İran'daki taht kavgalarından yararlanıldı Sokullu Mehmet Paşa sefere karşı çıktı Hazar denizine kadar toprak kazanıldı İranlıların isteğiyle Ferhat Paşa (İstanbul) antlaşması imzalandı

Azerbeycan, Gürcistan, Luristan, Dağıstan Osmanlıların oldu (1590) Osmanlı devleti doğuda en geniş sınıra ulaştı

II DÖNEM İRAN SAVAŞI (1603 - 1611)

I Ahmet zamanında Osmanlılar Avusturya ile savaşıyordu Anadoluda Celali isyanları vardı İran Hükümdarı Şah Abbas bundan yararlandı Ferhatpaşa anlaşmasıyla kaybettikleri yerleri geri aldılar Nasuhpaşa anlaşması yapıldı (1611) Osmanlılar Ferhatpaşa ile aldıkları toprakları geri verdiler İran 200 deve yükü ipek vermeyi kabul etti

III DÖNEM İRAN SAVAŞI (1617 - 1618)

II Osman zamanında İranlılar Nasuhpaşa anlaşmsının şartlarını yerine getirmediler Savaşlar yeniden çıktı Serav anlaşması imzalandı (1618) İran Nasuhpaşa anlaşmasının şartlarını yerine getirmeyi kabul etti

IV DÖNEM İRAN SAVAŞI (1624 - 1639)

Bağdat valisini öldüren Bekir Subaşı adlı isyancı, Osmanlılara karşı, İran devletinden yardım istedi İran Bağdat'ı işgal etti IV Murat Revan ve Bağdat seferlerini düzenledi Bağdat geri alındı Görüşmeler sonucu Kasr-ı Şirin anlaşması imzalandı (1639) Azerbaycan, Revan İran'a bırakıldı Bağdat Osmanlıların oldu Zagros Dağları sınır oldu Uzun süren barış dönemi başladı Bugünkü Türkiye - İran sınırı çizildi

GİRİT'İN FETHİ (1645 - 1669)

Girit Venedik tarafından yönetiliyordu Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika kıyıları arasında önemli bir coğrafi konuma sahipti Adadaki korsanlar Osmanlı gemilerine saldırdılar Osmanlılar adayı kuşattı Venedikliler Çanakkale boğazını ablukaya alarak Girit kuşatmasına yardım gönderilmesini önlediler Köprülü Mehmet zamanında Venediklilerin ablukası kaldırıldı Fazıl Ahmet Paşa zamanında ada alındı

LEHİSTAN SEFERLERİ

Genç Osman'ın Lehistan Seferi ve Hotin Antlaşması: Genç Osman Lehistan'ın Erdel ve Boğdan içişlerine karışması üzerine sefer kararı aldı Hotin kalesi kuşatıldı Yeniçeriler yapılan meydan savaşında başarılı olamadılar Lehistan barış istedi Hotin antlaşması yapıldı (1620) Buna göre Lehistan Osmanlı topraklarına saldırmayacak ve Kırıma vergi vermeye devam edecek

IV MEHMET'İN LEHİSTAN SEFERİ VE BUCAŞ

ANTLAŞMASI

Antlaşması

Lehistan Osmanlı korumasındaki Ukraynadaki Kazaklara saldırdı Lehistan'a sefer düzenledi IV Mehmet'in yönettiği seferde Lehistan topraklarına girildi Lehistan'lılar barış istedi Bucaş anlaşması imzalandı (1672) Lehistan vergi vermeyi kabul etti Podolya bölgesi Osmanlıların oldu Ukrayna Osmanlı korumasına alındı Osmanlı vergiden vazgeçti Leh'liler vergiye bağlandı Leh'liler vergi vermeyince savaşlar başladı Osmanlılar vergiden vazgeçti Bucaş ikinci defa imzalandı (1676) Bu anlaşma Avrupa'da devlete toprak kazandıran en son anlaşmadır

OSMANLI - AVUSTURYA SAVAŞLARI (1593-1699)

I DÖNEM AVUSTURYA SAVAŞI (1593 - 1606)

Avusturya Bosna Beylerbeyini Avusturya'ya yaptığı bir akında öldürünce III Murat savaş ilan etti Savaşlarda başarılı olunmadı III Mehmet savaşları devam ettirdi Sefere çıktı (Kanuniden itibaren ordunun başında sefere ilk çıkan hükümdardır) Haçova Meydan Savaşı (1596) kazanıldı Eğri, Kanije, Estergon kaleleri alındı Avusturya'lılar Kanije kalesini geri almak istediler Kale komutanı Tiryaki Hasan Paşa emrindeki kuvvetlerle kaleden çıkarak Avusturyalıları yenilgiye uğrattı Bundan sonra Eflak, Boğdan, Erdel yeniden Osmanlı egemenliğine alındı Avusturya barış istedi İran savaşları ve Celali isyanları nedeniyle barış teklifini Osmanlılar kabul etti Zitvatorok Antlaşması yapıldı (1606)

1 Eğri, Kanije, Estergon kaleleri Osmanlıların oldu

2 Avusturya bir defaya mahsus olmak üzere büyük miktarda savaş tazminatı verecek

3 Avusturya Kralı Kutsal Roma - Cermen İmparatoru kabul edilecek Protokol bakımından Osmanlı Padişahıyla eşit sayılacak

Önemi:

Osmanlı'ların 1533 İstanbul anlaşmasıyla Avusturya'lılara karşı kazandığı üstünlüğü sona erdi

II DÖNEM AVUSTURYA SAVAŞI (1662 - 1664)

Erdel Beyi, Eflak ve Boğdan beylerini kendi tarafına çekerek isyan ettirdi Köprülü Mehmet Paşa Erdel isyanını bastırdı Bu beyliklerin yöneticilerini değiştirdi Avusturya'lılar eski Erdel beyinin kışkırtmasıyla Osmanlı topraklarına doğru saldırılar düzenledi Fazıl Ahmet Paşa sefere çıktı Alınması imkansız görülen Uyvar kalesi alındı Avusturya barış istedi Fazıl Ahmet Paşa savaşa devam etti Fakat Sen Gotar denilen yerde Osmanlı ordusu yenild Avusturya kralının onaylayarak sunduğu antlaşma kabul edildi (1664) Vasvar Antlaşması

1 Erdel Osmanlıların olacak, Avusturya Osmanlıların atandığı beyi tanıyacak

2 Uyvar ve Növigrat kaleleri Osmanlıların olacak

3 Avusturya savaş tazminatı ödeyecek

İKİNCİ VİYANA KUŞATMASI (1683)

1 Avusturya yönetimindeki Macarların bağımsız krallık kurmak istemeleri

2 Avusturya Kralının Ortodoks ve Macarları kabul etmeleri

Merzifonlu son bir saldırıyla şehrin alınma durumu varken, saldırmayarak, şehrin kendiliğinden teslimini bekledi Ancak geçen zamanda Lehistan kuvvetleri Tuna kıyısındaki Kırım Kuvvetlerini yenilgiye uğratarak Viyana önlerinde, Osmanlı kuvvetlerine arkadan saldırdı Yenilen Osmanlı kuvvetleri Budine sonrada Belgrata çekildi IV Mehmet Merzifonlu Mustafa paşayı idam ettirdi Bu yenilgiden sonra Papa Osmanlılara karşı kutsal bağlaşmayı kurdurdu

KUTSAL BAĞLAŞMA (1699):

II Viyana'da Osmanlılar yenilince Papa Osmanlılara karşı bağlaşmayı kurdurdu Kutsal Bağlaşmaya Katılan Devletler: Avusturya, Lehistan, Venedik, Malta ve Rus Çarlığı (sonradan katıldı)

KUTSAL BAĞLAŞMA DEVLETLERİYLE

SAVAŞLAR

Avusturyalılar Macaristanı, Erdeli, Belgratı alarak Bulgaristana doğru ilerlediler

Lehliler Podolyayı aldılar, Boğdana girdiler

Venedikliler Mora Dalmaçya kıyılarına saldırdılar

IISüleyman Köprülü Fazıl Mustafa Paşayı sadrazamlığa getirdi Avusturyaya saldırıldı Tuna aşıldı Belgrat alındı Salankamen Savaşı'nda sadrazam Fazıl Mustafa Paşa öldü Ordu yenildi (1691)

II Mustafa'nın Macaristan'a düzenlediği seferde, yapılan Zenta savaşında Osmanlı ordusu yenildi (1697) Ruslar'da Azak kalesini aldı

KARLOFÇA ANTLAŞMASI (1699):

II Mustafa Avusturya ile savaşmak amacındaydı Köprülü Amcazade Hüseyin Paşa barış taraftarıydı İngiltere ve Hollanda devletlerinin aracılığıyla barış yapıldı

Anlaşma; Avusturya, Lehistan, Venedik devletleriyle ayrı ayrı imzalandı (1699)

1 Macaristan, Erdel Avusturya'nın oldu Banat yaylası, Temeşvar eyaleti Osmanlılara kaldı

2 Podolya, Ukrayna Lehistana verildi lehlilerin Kırım hanlığına verdikleri vergi kaldırıldı

3 Mora, Dalmaçya kıyıları Venediklilere verildi Karlofça anltlaşması Osmanlıların ilk toprak kaybettiği anlaşmadır Osmanlı devletinde duraklama devri sona ermiş gerileme devri başlamıştır

4 Antlaşma 25 yıl geçerli olacak ve Avusturyanın garantisinde olacak

İSTANBUL ANLAŞMASI (1700)

Karlofçanın devamı olarak Rusya ile imzalanan ilk Osmanlı Rus anlaşmasıdır

1 Rusya İstanbul'da bir elçi bulunduracak (İlk kez)

2 Ruslar Kudüse serbestçe gidebilecek

3 Azak Kalesi ve çevresi Rusyanın oldu Dinyeper çevresindeki kaleler Osmanlıların oldu

İSYANLAR

XVIIyy'da idari, askeri, mali alanlarda bozulmalar yüzünden çıkan isyanlar üç bölüme ayrılır

1) İstanbul isyanları

2) Celâli İsyanları

3) Bağlı beylik ve özel yönetimli eyalet isyanları

ÖNEMLİ İSTANBUL İSYANLARI

III MURAT DEVRİ İSYANI:

Asıl neden iktidar mücadelesine girenlerin askeri sınıf kışkırtmasıdır

Yeniçeriler ile sihapilerin ayarı bozuk akçeyle maaş verilmesine karşı çıkmalarından dolayı İsyana, bazende ulema ve halkta katılmıştır Yeniçeriler ilk kez Fatih zamanında cülus bahşişi için ayaklanmışlardır İstekleri karşılanınca her padişah değişiminde ayaklandılar Bu nitelikte isyanlar Yavuz, Kanuni, II Selim zamanında olmuşur Sonuçta yeniçeriler devlet içinde önemli büyük kuvvet olduklarını anladılar

İSTANBUL İSYANLARI :

1 III Murat zamanında yeniçeriler ayarı bozuk akçeyle ulufe alacaklarını duyduklarında saraya yürüdüler, isteklerini gerçekleştirdiler Sipahilerde aynı nedenle saraya yürüdüler Saray görevlileri isyancıları öldürdüler

2 Genç Osman'ın Öldürülmesi:

Hotin seferinde yeniçeriler başarısız, disiplinsiz hareketler gösterince, Genç Osman bu ocağı kaldıracağını söyledi Yeniçeriler Genç Osmanı öldürdüler Padişahların dokunulmazlık geleneği bozuldu

3 IV Murat Dönemi'nde:

Yeniçeriler saraya yürümüşler, sadrazamı öldürmüşler devlet yönetiminde kendilerine karşı olan devlet adamlarına gözdağı vermişlerdir

4 IV Mehmet Dönemi'nde:

Sipahileri, saray adamlarının devlet yönetiminde otoritelerini arttırmalarına tepki gösterdiler İsyan ederek saraya yürüdüler Saray adamlarının kendilerine teslim edilmesini istediler Tepki gösterdikleri Saray adamlarını Sultanahmette bir çınar ağacına astılar (Vakay-i vakvakiye)

CELÂLİ İSYANLARI

XVII'da ekonomik durum bozulmuş, uzun süren Avusturya ve İran savaşları maliyeyi olumsuz etkilemişti Buna bağlı olarak artırılan vergiler pek çok köylünün çiftçilikten, hayvancılıktan uzaklaşmasına neden olmuştur Köylüler maaşlı asker olmaya yöneldi Eyalet ve sancaklarda maaşlı askerlerin sayısı arttı Bu askerler maaş alamayınca eşkiyacılığa başladılar Devlet bu isyanları bastırınca, halk isyancılarla devlet kuvvetleri arasında kaldı Bazen isyanlara medrese öğrencileri de katılmışlardır

Nedenleri:

1 Devlet ve eyalet yönetimlerinin bozulması

2 Vergilerin ağırlığı, köylünün tarımı bırakması

3 Ekonominin bozulması, akçenin ayarının bozulması

4 Memuriyetlerin rüşvetle verilmesi

5 Tımar sisteminin bozulması

6 Dirliklerini kaybeden sipahilerin ve Haçova savaşından kaçan askerlerin eşkiyalık yapması, halkı kışkırtması

7 Devlet görevlilerinin disiplinsizlikleri, rüşvetin yaygınlaşması

Celâli İsyanlarının En Önemlileri:

Karayazıcı (Abdülhalim), Deli Hasan, Cambolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Kör Mahmut, Gürcü Nebi, I Ahmet zamanında Celalilerin kuvvet ve otoriteleri arttı Veziriazam Kuyucu Murat Paşa sert tedbirlere başvurdu İsyancılar ortadan kaldırıldı İsyanların asıl nedenleri üzerinde durulmadığından isyanlar ileride devam etmiştir

Celali isyanlarından biri olan Abaza Mehmet Paşa Genç Osmanın intikamını almak amacıyla yeniçerilere karşı isyan etti IV Murat, Mehmet Paşayı haklı buldu Vardar Ali Paşa ise Deli İbrahimin yanlış yönetimine karşı ayaklanmıştır

EYALET İSYANLARI

XVII'de devlet otoritesinin zayıflamasından yararlanan Eflak, Boğdan, Erdel gibi beylikler devletten ayrılmak için ayaklandılar İsyanlar bastırıldı Yemen, Bağdat, Basra, Trablusgarp gibi uzak eyaletlerde de yerli derebeylerin bağımsız hareket etmeleriyle başladı İsyanlar daha sonra bastırıldı

DURAKLAMA DÖNEMİ ISLAHATLARI

Avrupadaki gelişmelerden yararlanma olmamıştır Islahatlar kişilere bağlı olarak yapılmış, kişilerin etkinliği sona erince ıslahatlar duraksadı Köklü değişiklik yapılmamıştır Devletin düzenini sağlamak için kaba kuvvete baskıya başvurulmuştur Devletin gerilemesi geciktirilmiş oldu İlerleme sağlanamadı Başlıca islahatçı padişah ve devlet adamları şunlardır:

Kuyucu Murat Paşa

I Ahmetin Veziriazamıdır Celali ayaklanmalarını şiddetle bastırmıştır Huzursuzluklar önlenemedi Çünkü isyanların siyasi ve ekonomik nedenleri ortadan kaldırılamadı

II Osman (Genç)

Lehistan seferinde Hotin kalesi kuşatılmış, alınamamıştı Başarısızlığı Yeniçerilerle Kapıkulu sipahilerinden kaynaklandığını açıkladı Geleneğe aykırı olarak saray dışı evlilik yaptı Sarayı halka açtı Şeyhülislamların kadı, müderris atama yetkilerini aldı Çıkarcı İlmiye sınıfını etkisizleştirmeye çalıştı Yeniçerileri ve sipahileri kaldırmaya karar verdi Fakat genç ve tecrübesiz oluşu, gerekli kadroya sahip olmayışı fikirlerini zamansız açıklaması çıkarı bozulabilecekler tarafından öldürülmesine neden oldu

IV Murat

İçkiyi yasakladı Rumeli'de Anadolu'da sipahileri saydırdı Eyalet isyanlarını bastırdı Devletin gerilemesinin asıl nedenleri üzerinde durdu Devlet adamlarından bozulmanın nedenleri ile ilgili raporlar aldı En önemlisi Koçibey raporudur

Tarhuncu Ahmet Paşa

IV Mehmet zamanında Sadrazamlığa getirildi Görev alırken Girit sorunu, donanmanın ve Maliyenin düzeltilmesi için başarılı çalışmalarda bulunacağını belirtti Has ve Zeametleri hazineye bağladı Gelir ve giderleri gösteren bir bütçe hazırladı Sarayda çıkarları bozulanların entrikaları sonucu öldürüldü

Köprülüler Devri:

Köprülü Mehmet Paşa Sadrazamlık görevi teklif edildiğinde ancak kendisinin koşulları benimsenirse görev alabileceğini belirtti Koşulları şunlardır:

1 Saray devlet işlerine karışmayacak

2 Devlet işleriyle ilgili olarak sunduğu öneriler kabul edilecek

3 Devlet memurluklarına istediği kimseler atanacak

4 Kendisi hakkında şikayet olduğunda veya görevde alınacağı sırada savunmasi istenecek İlk defa bir sadrazam bu şekilde tam bağımsız olarak göreve atanmış oldu Sipahilerin isyanını bastırdı Eflak ve Boğdan beylerini isyana teşvik eden Patriki idam ettirdi Celali isyanlarını bastırdı Güvenliği sağladı Her türlü alanda devletin düzenini yeniden kurdu Köprülü Ahmet Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Köprülü Fazıl Mustafa Paşa devletin düzenini koruyucu çalışmalarda bulundular Devlet 16yydaki gücüne ulaştı

I AHMET'İN SALTANAT HUKUKUNDA YAPTIĞI

DEĞİŞİKLİKLER

Fatih Kanunnamesindeki devletin düzeni ve devamı için kardeş katli maddesini değiştirdi Osmanlı Hanedanından yaşlı ve akıllı olanın (erşet ve ekber olan) padişah olması kanunu kabul etti Şehzadelerin sancak valisi olmalarını yasakladı Böylece şehzadelerin sancaklarda taht yarışmalarına girmeleri önlendi Şehzadelerin sarayda yetiştirilmeleri kararlaştırıldı Ancak bu durum ileride padişah olabilecek şehzadenin devlet yönetimi ile ilgili bilgiler kazanmasını önledi Saraydaki baskılı eğitim, entrikalar şehzadelerin ruh sağlıklarını bozdu




alıntı