Sümer Ve Babil Mitolojisi

Yaratılış Efsanesi:

Babil'in yaratılış destanı Enuma Eliş* tanrıların düşüşünü ve aralarındaki ilk yabancılaşmayı* diğer pek çok dinde rastlanan büyük tanrılarla genç tanrılar arasındaki savaşları anlatan hikayelere benzer bir öyküyle aktarır Evrensel boşlukta ilkin erkek dev Absu'yla dişi dev Tiamat varmış* bunların birleşmesinden erkek yılan Lakamu meydana gelmiş* yılanların birleşmesinden de gökyüzü tanrısı Anşar'la yeryüzü tanrısı Kişar doğmuş* yeryüzüyle gökyüzü birleşerek Anum* Enlil ve Ea'yı doğurmuşlar Böylelikle sessizlik bozulmuş ve evrende gürültü başlamış Sessizliğe alışık olan Absu'yla Tiamat bu gürültüden tedirgin olmuşlar Absu* bütün yarattıklarını yoketmeye karar vermiş* çocuklarının yok olmasını istemeyen Tiamat her ne kadar ona karşı koymuşsa da dinletememiş Ne var ki büyükbabasının bu kararını sezgileyen Ea bir büyüyle onu yoketmiş Kocasının yokoluşuna çok üzülen ve o oranda da çok kızan Tiamat bir canavarlar ordusu kurarak öcalmak ve bütün tanrıları yok etmek istemiş Tiamat dehşet verici yaratıklardan -akrep adamlar* kentaurlar ve başka korkunç yaratıklar- oluşan bir demon ordusunun başına komutan olarak konkunç dev Kingu'yu getirmiş ve kader ipleri'ni de onun eline vermiş Tanrılar önce korkudan titremişler* sonra çaresizlik içinde kendilerini savunmaya karar vermişler Önce Anum ve sonra Ea savaşı yönetmeyi denemişlerse de becerememişler ve korkup kaçmışlar Tiamat'la başa çıkamayacaklarını anlayan tanrılar sonunda Marduk'a başvurmak zorunda kalmışlar Marduk* kendisini bütün tanrıların başkanı yapmaları ve kaderin iplerinide kendisine vermeleri şartıyla başkomutanlığı kabul etmiş Anum'un diplomasi yolunu denemesine karşın Marduk güç kullanmayı seçer ve kadın ceddine alevler* fırtınalar ve şimşeklerle saldırır Tiamat onu yutmak üzere ağzını açar(kaos* her şeyi silip süpüren dişi* düzen ilkesini yutarak* yeniden soğurarak* onu ilk çıktığı yer olan ana rahmine geri göndererek yok etmeye çalışmaktadır)* ancak Marduk* fırtınanın rüzgarını onun ağzından içeri sokarak midesine gönderir ve bedeninin acılar içinde şişmesine neden olur Tiamat gücünü kaybettiği bir anda Marduk okunu çeker ve onu öldürür Kozmosu meydana getiren* hayat veren su aynı zamanda yok edilmesi gereken kaos* yani Tiamat'tır
Kingu ve ordularını fazla zorlanmadan alt eden Marduk* Tiamat'ı ikiye böler(yani Kozmos'u ayırır)* bir yarısını gökyüzüne yerleştirir ve kendisi ve diğer tanrılar için bir saray inşa eder Marduk şimdi evrenin örgütlenmesini* kozmosun yaratılışını tamamlar ve fiziksel dünyayı meydana getirdikten sonra* insanı yaratmaya koyulur İnsanı tek bir amaç* kendisine ve diğer tanrılara hizmet etmesi için yaratmıştır: Bu nedenle* insanın başlıca görevi* tanrılara kurban sunmak ve tapınaklarda çalışmaktır Tuhaf olan şudur ki* Marduk insanları Kingu'nun kanından yapmıştır Bu konuyla ilgili insanın düşmüş doğasının* atalarından* Tiamat'ın oğlu olan bu kötü prensten kaynaklandığı söylenebilir
Babil'in yeraltı tanrıları* en iyi durumda "müphem" sayılabilecek özellikler sergiler "Karanlıkların kraliçesi" Ereşkigal'dir Önceden bir gökyüzü tanrıçasıyken* canavar Kur tarafından zorla kaçırılarak ölüler diyarına indirilmiştir ve orda Kur'un eşi olarak tahta çıkmıştır Tahtını* Enlil'in oğlu ve aslında bir güneş tanrısı olan Nergal ile paylaşır Nergal* silah olarak sıcağı ve yıldırımları kullanarak ölüler diyarına(yeraltı dünyasına) iner ve Ereşkigal'i yok etmekle tehdit eder Ereşkigal yok olmaktan kurtulabilmek için onunla evlenmeye razı olur Bu karanlık ilahlar yıkım* salgın hastalık* savaş ve ölüm tanrılarıdır; bununla birlikte* her ikiside ikircikli özelliklerini gerek işlerinde (Nergal aynı zamanda iyileştirici tanrıdır) gerekse ölüler diyarına düşen gök tanrılar olarak kökenlerinde göstermektedirler Yıldızların tanrıçası İştar (Sümer-İnanna) kız kardeşi olan Ereşkigal* onun kökteşidir ve İştar'ın ölüler alemine inişiyle ilgili ünlü mit bu ilişkiyi doğrulamaktadır İştar tam olarak bilinmeyen nedenlerden dolayı ölüler alemine iner -olasıki yeraltı dünyasını yönetmeyi arzulamıştır Ancak* anlaşılabilir nedenlerden dolayı kız kardeşi Ereşkigal'in* bu cesareti yüzünden ona kızacağından ve onu yokedeceğinden korkar Yedi kapıdan geçmesi gerekir ve geçtiği her kapıda onu bir demon karşılayarak giysilerinden bir parça soyar En sonunda "Çırılçıplak ve dizlerinin üzerinde* Ereşkigal'le* Alt Dünya'nın en korkulan yedi yargıcı Annunaki'nin huzuruna getirilir Ölüm dolu bakışlarını onun üzerinde toparlar ve o an bedeni bir cesete dönüşür; cesedi bir direğe asılır İştar öldüğünde* yukarıda tüm yeryüzünün dölü kesilir Enki'nin yardımıyla İştar yeniden canlanır* ancak ölüler aleminin kuralı odur ki* kendi yerine bir kurban bırakmadan hiç kimse yaşama geri dönmeyecektir İştar yukarıya geri döndüğünde* kocası çoban Tammuz'un yaşadığı Kullab'a gider Temmuz(Sümerlilerde Dumuzi)* onun yokluğuna yaz tutmak bir yana* hükümdar olmanın zevkini çıkarmaktadır İştar ona "ölümün gözü"yle bakar ve onu hiç bir zaman dönmeyeceği ölüler aleminin demonlarına teslim eder Cehennem burada yanlızca ölümün hüküm sürdüğü bir bölge değil* aşk ve doğurganlık tanrıçasını tutsak ettiğinde* dünyada kuraklık ve kısırlığada yol açabilen bir güçtür
Mezapotamya demonları genellikle tanrılardan daha az saygınlığa ve güce sahip ikincil derece düşman ruhlardı Zaman zaman Tiamat'ın zürriyetinden oldukları kabul edilse de* daha sık olarak üst-tanrı Anum'un çocukları olarak düşünülürlerdi Dehşet verici Anunnaki'ler ise cehennemdeki ölülerin gardiyanlarıydı Etimmu mutsuz ölenlerin hayaletleriydi Utukku çöllerde ya da mezarlarda yaşardı Diğer kötü ruhlar* salgın hastalıkların demonları* karabasanların demonları* baş ağrılarının demonları* fırtınaların demonları(Pazuzu) gibi ve çeşitli hastalıkların demonlarıydı Bu demonların en korkunçlarından biri de Lilitu'dur Lilitu geceleri dolaşıp "succubus" olarak erkeklere saldıran ya da onların kanını içen frijit* kara kuru* kocasız "umutsuzluk bakiresi"ydi Labartu* iki elinde birer yılan taşırdı ve genellikle bir köpek ya da bir domuz eşliğinde dolaşarak* çocuklara* annelere ve dadılara saldırırdı İnsanlar bunlardan korunmak amacıyla muskalardan* efsunlardan* demon kovma dualarından ve diğer büyülerden yararlanırlar* ancak özellikle de kendi koruyucu tanrılarına özenle ibadet ibadet edip onların sevgisini kazanmaya çalışırlardı


Tanrılar ve Tanrıçalar:

Ab-zu: (Sümer) Yeraltı tanrısı Apsu(ya da Absu)'da denir İlk insanlar* yaşamın sarmal gelişimini mevsimlerde izlemişler* doğum-ölüm döngüsünü yeraltı sularına bağlamışlardır Yeraltı suları* ilkbaharda bütün doğaya canlılık verirler* yazın göklere doğru yükselirler* sonbaharda yağmurlarla yeniden insanın yaşadığı toprağa düşerler* kışın da toprağın altındaki yerlerine dönerler Bu döngü her yıl böylece tekrarlanır Su mevsimi gelince* her yl doğayı yeniden canlandırır Bu yüzden Ab-zu* canlandırıcı bir tanrıdır

Adad: (Mezapotamya) Hava ve gökgürültüsü tanrısı Bu tanrı* Ramman adıylada anılırdı Mezapotamya çoktanrıcılığı* Sümer* Asur* Babil* Hitit ve Fenikeliler'in ufak tefek farklarla benimsedikleri oratk inançlardır

Adapa: (Babil) Ölümsüzlük fırsatını kaçıran insan Mısır'da Tel-el-Amarna mahsenlerinde çivi yazısıyla yazılmış tabletler halinde bulunan Adapa efsanesi* insanın bir zamanlar ölümsüz olma fırsatını yakaladığı halde nasıl elinden kaçırdığını anlatmaktadır Efsaneye göre* Adapa adında bir bilgin* tanrılık bilgiye eriştiği halde halde* tanrılık ölümsüzlüğe erişemediğine yakınırmış Bir gün kayığının devrilmesine kızarak Güney yeli tanrısının kanatlarını kırıvermiş Tanrı Anum'un başkanlığında tanrılar* onu yargılamak için toplanmışlar Yargının sonunda Adapa'ya ölüm ekmeği yedirileceğini bilen insanların koruyucusu tanrısı Ea* onun kulağına bu ekmeği yememesini fısıldamış Oysa* Adapa'nın bilgisini çok beğenen tanrılar* ona ölüm ekmeği yerine ölümsüzlük ekmeği vermişler Adapa* tanrı Ea'nın öğüdüne uyarak bu ekmeği yememiş ve böylelikle insanoğluna bir daha asla bağışlanmayacak olan ölümsüzlük fırsatını kaçırmış

Akrep İnsanlar: (Sümer)Akrep insanlar ülkesi Tufan varsayımının ilk biçimi Sümerler'in Gılgamış öyküsünde anlatılır Tufandan kurtularak ölümsüzlüğe kavuşan Utnapiştim'in oturduğu yer* Akrep ülkesini aştıktan sonra varılan yerdir Gılgamış* ölümsüzlüğe ulaşmanın çaresini öğrenmek için büyük dedesi Utnapiştim'e gitmek için bu ülkeden geçer

An: (Sümer) Gök-tanrı Anum da denir Savaş tanrısı İştar'ın kocasıdır Yunanlıların Zeus'uyla eşdeğerlidir* tanrılar tanrısıdır Sümer inançlarında Enlil(toprak) vr Enki(okyanus) ya da Ea'yla birlikte büyük tanrılar üçlüsünü kurarlar

Anşar: (Sümer) Gökyüzü tanrısı Yeryüzü tanrısı tanrısı Kişar'la birlikte dişi yılan Lakamu'yla erkek yılan Lakmu'nun çocuklarıdır

Annunaki'ler: (Sümer) İkinci derece tanrılar Bunlar baştanrı Marduk'tan kendilerine bir hizmetçi vermesini istemişler* o da insanı yaratmış

Arallu: (Sümer) Cehennem ülkesi Sümer inançlarına göre* cehennem ülkesini yöneten önce tanrıça Ereşkigal'miş* sonra çok güçlü bir tanrı olan Nergal onunla evlenerek cehennem ülkesinin kralı olmuş

Aruru: (Sümer) Sümer tanrıçası Sümerlerin ünlü Gılgamış destanında adı geçen* A-Ru-Ru biçiminde de yazılıyor Uruk kentinin genç kızları* nişanlılarını sabahtan akşama kadar çalıştıran kral Gılgamış'ı ona şikayet ederler O da Gılgamış'ı başka konularda oyalasın diye Enkidu'yu yaratır

Aya: (Babil)Güneş-tanrı Şamaş'ın karısı tanrıça

Babbar: (Mezapotamya) Güneş-tanrı İÖ III binyılda tapılmıştır Asur ve Hititlerde Şamaş adını taşır Adaletle ilgili bir tanrıdır* haksızlık yapanları cezalandırırmış

Bel: (Babil) Tanrı Baal deyiminin başka bir söyleyiş biçimidir Nippul tanrısı Enlil* Babil tanrısı Marduk bu adla anılırdı Dişili Beltu'dur* Yunanlılar Beltis'de derler Daha çok Babillilerin kullandıkları Bel deyimi* İbranice ve Fenikecedeki kullanımından farklı olarak* en büyük kutsal tanrıyı dile getirir Arami inançlarındaki tanrılar üçlüsü Yarhibol ve Aglibol'daki bol deyiminin de bel deyiminin başka bir biçimi olduğu açıktır

Belit: (Babil) Tanrı Bel'in karısı Tanrı Bel* büyük tanrı Enlil'in adıdır

Boğa: (Sümer) Bolluk ve güçlülük simgesi Hayvan tapımının en önemli tanrılık hayvanlarından biri olan boğa'ya ilkin Sümer inanaçlarında rastlamakla birlikte boğanın kutsallığı inancının hemen bütün ilkel inançlarda yer aldığı görülür Bütün mitolojilerde boğa* dölleme ve kuvvet olarak erkek gücünü simgeler Sümerlerde boğa* erkek insan başlı olarak tasarımlanmıştır Boğa tapımı* bütün sami dinlerinde süregelerek Antikçağ Yunan ve Roma inançlarına kadar gelmiştir Boğa eski Yunan'da Zeus'ün* Roma'da Jüpiter'in simgesidir

Ea: (Sümer) Su-tanrı Enki adıylada anılır Sümer-Akad inançlarında evrenin ana öğesi su'dur Daha açık bir deyişle Sümer evreni gök (An)* toprak (Enlil)ve su (Enki) olmak üzere üçe ayırmakla beraber bunların temel ve tümünün yaratıcı öğesi olarak su'ya tapmışlardır Bu bakımdan* Ea büyük yaratıcı tanrıdır* göğü ve toprağı o yaratnıştır* aynı zamanda tüm bilgeliktir ve bundan ötürüde büyüsel etkiler onun yardımıyla elde edilir* yaşam kaynağı olduğundan ötürü bolluğuda simgeler Sümer tapınaklarında Ea'nın kendisi olarak bir kap içinde kutsal su bulundurulurdu* bu sudan içen hastaların iyileşeceğine ve güçsüzlerin güçleneceğine inanılırdı Tapınak rahipleri de balık biçiminde giysiler giyerlerdi Hıritiyanların İsa'ya tasarladıkları balık niteliğinin de kaynağı Sümerlerin bu inancı olsa gerektir Sümer inançlarında Ea'dan önce* bir su ilkesi olan Ab-zu(ya da Ab-su) inancı alır

Enkidu: (Sümer) Gılgamış'ın arkadışı Engidu biçimindede yazılmaktadır Kimi incelemeciler onun bir insan olmadığını* belki de bir aslan olduğunu ileri sürmektedirler(Örneğin* Bkz Challaye* Dinler Tarihi* İstanbul 1960* s 116) Vücudu kıllarla kaplı* çok bilgeli bir varlıkmış Bir başka anlatıma göre de kralı olduğu kenti kalkındırmak isteyen Gılgamış* ülkesinin bütün erkeklerini işe koşarmış Kadınlar kocalarını* genç kızlar nişanlılarını göremez olmuşlar Bu yüzden kralı* tanrı Aruru'ya şikayet etmişler Kadınları haklı bulan tanrı da krala bir arkadaş yaratarak onu başka serüvenlere yöneltmek istemiş ve tanrı Anum'a benzeyen toprak vücutlu* çok iri ve vahşi Enkidu'yu yaratmış Bu yaratık Gılgamış'ın yaşamında büyük çapta etken olanlardan biridir ve sonunda da onun uğrunda ölür Öyküye göre tanrıça İştar* krala aşık olmuş Ama onun bütün sevgililerini öldürdüğünü bilen Gılgamış* tanrıçaya yüz vermemiş İştar da ondan öç almak için üstüne azgın bir boğayı saldırtmış Gılgamış ancak Enkidu'nun yardımıyla boğayı altedebilmiş Buna çok kızan İştar da Enkidu'nun canını almış Enkidu'nun ölümü* Gılgamış'ın ölümden korkup ölümsüzlüğü aramasının nedenidir Bir başka anlatıma göre de Gılgamış* ölüler ükesinde arkadaşıyla görüşür Enkidu'nun ona ölümün ne denli kötü olduğunu anlatması* Gılgamış destanı'nın en şiirli bölümüdür

Enlil: (Sümer) Yeryüzü-tanrı Bel ya da Belum adıyla da anılır Baal'le birlikte bütün bu adlar* Mezapotamya'nın en büyük tanrısını dile getiren tanrı anlamındadır Enlil* tanrı Anum'un oğluydu* zamanla babasının yerine geçerek baştanrı yerine yükseldi Yeryüzüne hakim olan* onu yöneten odur Sümer inançlarında bir tufan meydana getirerek insanları cezalandıran da odur Atmosfer güçlerini de o yönetir; şimşekler fırtınalar* onun buyruğundadır Karısı Ninlil ya da Belit'le birlikte Elam dağlarında oturur Nippur sunağı ona adanmıştır Özellikle sümerler en çok onu saymışlar ve en çok ondan korkmuşlar Ne var ki Mezapotamya'nın çok uzun tarihinde tanrılar zamanla yer değiştirmekte* oğullar babalarının yerini almaktadır Belli bir zamanda hangi tanrı sayılıyorsa* bütün tanrıların onun tarafından yaratıldığına inanılmaktadır

Enzu: (Mezapotmaya) Av tanrısı Sin'in öbür adı Mezapotamya'nın ünlü ay tanrısı Sin'e Enzu'da denir

Ereşkigal: (Sümer) Yeraltı ülkesi tanrıçası Yeraltı ülkesi tanrısı Nergal'in karısıdır Sümer inançlarına göre* ilkin cehennemi (Arallu) tek başına Ereşkigal yönetirmiş* tanrıların bir şölenine çağrılınca cehennemden ayrılmadığı için kendi yerine bir temsilci göndermiş* bütün tanrılar bu temsilciyi ayağa kalkıp selamlamışlar* sadece tanrı Nergal yerinden kıpırdamamış* bunu duyan ve çok kızan Ereşkigal* tanrı Nergal'i yakalatıp cehenneme getirmiş* ama Nergal* cehennemin için altüst ederek Ereşkigal'i tahtından indirmiş* cehennemin kralı olmuş ve Ereşkigal'le evlenmiş

İşkur: (Mezapotamya) Tanrı Adad'ın Mezapotamya Samilerinde kullanılan adı Akkad'ların Adad ve Fenike'lilerin Baal adıyla taptıkları bu atmosfer tanrısı* Hitit'lerin Teşup ya da Tarhut adlı tanrılarıyla bir tutulmuştur

İştar: (Mezapotamya) Savaş ve aşk tanrıça Mezapotmaya'nın en ünlü tanrıçasıdır* eski çağlarda onun adı tanrı anlamında kullanılırdı Bir çok ulusların dillerinde çeşitli adlar almıştır Sümerler ona İnnina ya da Nana derlerdi* kimi metinlerde Nina ya da Nane ve kimi yerde İnnanas olarak anılmaktadır Babiller ona Annimitu adıyla taparlar İranlılar onu Anahita adıyla benimsediler Fenikeliler ona Aştar ya da Aşoret dediler Yunanlılar Astarte adıyla anarlar Ona Aştart adıyla Asurlular da tapmışlardır Birçok metinlerde adı tanrıların kraliçesi olarak anılır Yahudi peygamberleri Museviliğin karşısında en büyük tehlike olarak İştar tapımını bulmuştur ve onunla yüzyıllar boyunca savaşmıştır Kimi metinlerde tanrı Sin'in kızı ve Şamaş'ın kız kardeşi olarak gösterilmiştir Cehennem tanrıçası Ereşkigal'in de kardeşidir Kimi metinlerde de tanrı Temmuz'un annesi* ya da karısı* ya da sevgilisidir Gılgamış destanında genç krala aşık olduğu ve yüz bulamadığı için ondan öc almaya çalıştığı anlatılır Kimi yerlerde zevk düşkünü ve hafif meşrep* kimi yerlerde ana-tanrıça olarak anılır Cehennemliklere acıyarak cehenneme inişi ve Anu'yla evlenerek göğe çıkışı öyküleri ünlüdür

Kingu: (Sümer) Devler ve canavarlar ordusunun komutanı Torunlarına kızan Tiamat* devlerden ve canavarlardan bir ordu kurarak tanrılara saldırır* bu ordunun başına getirdiği korkunç dev Kingu'ya kaderin iplerini verir Tanrılarda kendilerini savunmak için tanrı Marduk'u başkomutan yaparlar Marduk devleri yakalayıp cehenneme gönderir* kaderin iplerini de Kingu'dan alarak kendi boynuna takar Marduk'un büyük ve evrensel eğemenliği böylece başlar

Kişar: (Sümer) Yeryüzü tanrı Ünlü Sümer tanrıları Anum* Enlil ve Ea* onun gökyüzü-tanrı Anşar'la birleşmesinden doğmuş ya da oluşmuştur Kişar dişi* Anşar erkektir

Lakmu: (Sümer) Erkek-yılan Dişi-yılan Lakamu'yle birlikte dünyaya gelmiş Sümerlerin yaratılış tasarımlarını anlatan Enuma Eliş (Gökyüzünde) adlı yapıta göre (bu yapıtın İÖ VII yüzyılda yazıldığı sanılıyor) bu iki yılan Apsu'yla Tiamat'ın birleşmesinden olmuşlar Bu iki yılanın birleşmesinden de Aşar ile Kişar dünyaya gelmiş Yeryüzüyle gökyüzü böylece oluşmuş

Lilitu: (Babil) Dişi gece demonu Rüzgarla gelen felaketler* hastalıklar* veba ve ölümden sorumlu görülmekle birlikte* belkide daha fazla insanların cinsel yaşamlarına müdahalede uzmanlaştıklarına inanılır

Marduk: (Babil) Mezapotamya dininde Babil'in büyük koruyucu tanrısıdırBu özelliğiyle sonunda Bel'le özdeşleştirilmiştir Eskiçağ çok tanrılıcığında Marduk özel bir yeri olan en büyük tanrılardan biridir İlkin tarım tanrısıydı* sonra İÖXX yüzyılda kral Hamurabi tarafındanen yüce tanrı derecesine yükseltildi* daha sonra İÖXVI yüzyılda kral Buhtunnasr (Nabuhodonosor) tarafından tektanrı sayıldıBu açıdan bakınca Marduk tektanrıların ilkidir* Mısır'lı Amenotep IV'ün tektanrısı Aton (İÖXII yüzyıl) ve Musa'nın tektanrısı Yehova (İÖ XII yüzyıl) tarihsel süreçte onu izlemektedirler Ne var ki Buhtunnasr* Marduk'un tektanrı olduğu inancını sadece kendi taşımış* ulusuna yaymak gücünü gösterememiştir Marduk'un büyük önemi* bugün dünya uluslarını etkileyen üç büyük dine (Yahudilik* Hristiyanlık* Müslümanlık) kaynaklık etmiş olmasıdadır İnançsal tarihi İÖIV binyıla kadar iner Eski mezapotamya inançlarında o* özdeğe biçim veren ve detayı yaratan tanrı sayılmaktadır Balçıktan insanı yaratan odur Tarım tanrısı olduğundan ötürüde marru (bel küreği)'yla simgelenmiştir Sümerler Amoritlere yenilince Marduk tanrı Enlil'in de yerini almış ve bütün tanrıların en büyüğü sayılmıştır Sümerlerin Enuma Eliş (Gökyüzünde) sözcükleriyle başlayan ve bundan ötürü bu adla anılan uzun yaratılış şiiri* Marduk'un baştanrılığını şöle anlatır (Kimi incelemeciler Marduk'un bu şiire sonradan sokulduğunu ileri sürmüşlerdir): İlk kaosun canavarı Tiamat'ı(tuzlu suların kişileşmesi) yendikten sonra "yeryüzünün ve göğün tanrılarının efendisi" olur İnsanlarla birlikte bütün doğa* varlığını ona borçludur Krallıkların ve uyruklarının yazgısı onun elindedir Yeryüzünü de Kingu'nun kanıyla yoğurup elde ettiği balçıktan ilk insanı meydana getirmiş Babil Kralı Hamurabi ünlü yasalarını kendisine dikke ettirenin Marduk olduğunu söyler* Marduk burada adelet tanrısı Şamaş kişiliğindedir İncelemeci Samuel Reinach* Hamurabi yazılarıyla Yahudi yasaları arasındaki benzerliğe işaret ederek* Marduk'u Yehova'yla aynılaştırır
Babil'deki en önemli Marduk tapınakları* Esagila ve tepesinde bir Marduk tapınağı bulunan Etemenanki adlı ziggurattı Esagila'da her yeni yıl şenliğinde Enuma eliş şiiri okunurdu Marduk'un karısı olarak en sık anılan tanrıça Zarpanit ya da Zarbanit'ti (Zarpan Kentinin Kadını) Marduk'un yıldızı Jüpiter* kutsal hayvanları ise at* köpek ve özellikle çatal dilli canavardı Marduk en eski anıtlarda* elinde üçgen bir kürek çapayla betimlenir; bunun bereketi ve birlikteliği simgelediği düşünülür Yürürken ya da savaş arabasına binmiş durumda da betimlenir Giysisi yıldızlarla süslüdür Elinde bir asa vardır; ayrıca yay* mızrak* ağ ya da yıldırım taşır Asur ve Pers kralları da yazıtlarda Marduk ve Zarpanit'i saygıyla anmışlar* ikisinin birçok tapınağını yeniden yaptırmışlardır

Moummou: (Sümer) Sonsuzuk-tanrı Kimi metinlerde Apsu'yla Tiamat'ın oğlu* kimi metinlerde de Apsu'nun veziri olarak gösterilmektedir Mummu biçiminde de yazılıyor

Nana: (Sümer)Ana-tanrıça Kybele'nin adlarından biri Nina ve İnnina da denir Akad'lar kendi dillerinde onu aynı anlamda İştar sözcüğüyle çevirmişlerdir Ana ve Anna sözcükleri de bu kökten türemedir Mezapotamya mitolojisinde Nane adıyla tanrı Enzu'nun ve kimi yerde de tanrı An'ın kızı olarak gösterilir* aşk ve savaş tanrıçası sayılır İÖ VI yüzyılda Babil'de Annumitu adıyla anılmıştır

Nergal: (Babil) Güneş-tanrı Aynı zamanda savaş* ateş ötedünya ve doğa olaylarınıda simgeler Mezopotamya uluslarının çoğunca tapılmıştır

Ningirsu: (Sümer) Savaş-tanrı Urningirsu da denir Tanrı Enlil'in oğludur Anu'nun kızı olan tanrıça Bo'yla evlidir Tanrıça Bo* tanrıça İştar'dan önce Lagaş bölgesinin toprak-ana'sıydı Savaş tanrının yirmi dört çeşit silahı varmış ki bunlardan herbiri bir devi simgelermiş Ningirsu'nun annesi de Ninlil adını taşır ki Enlil'in karısıdır

Ninhur Sag: (Sümer) Kış bölgesi tanrıçası İÖIII bnyılda tapılmıştır Ninlil ile kardeş çocuklarıdır

Ninlil: (Sümer) Tanrı Enlil'in karısı Nirginsu'nunda annesidir

Pazuzu: (Babil) Ateş-peri Kuş ayaklı* kanatlı ve insan ellidir Hastalıkları iyi ettiğine inanılır Hastaların boynuna onun resmini taşıyan muskalar asılırmış İkircikli özelliği olarak güneydoğudan estirdiği rüzgarlarla vebayıda beraberinde getirdiğine inanılan demon

Sin: (Sümer) Ay-tanrı Sümerlilerin en büyük kozmik tanrısıdır Güneş-tanrı Şamaş'la yıldız-tanrı İştarın babasıdır Evren-tanrı Enlil'le evren-tanrıça Ninhil'in oğludur Akad'lar* eski Araplar ve Hitit'lerce tapılmıştır Tevrat'ta da onun sözü edilir ve peygamber İbrahim'in çıktığı kent olan Ur'da onun egemen olduğu anlatılır Sin* Sümer inançlarında birinci büyük tanrı üçlüsündendir Kimi incelemeceiler bunu Mezapotamya'ya göçeden Sami ulusların etkisiyle bağlarlar

Şamaş: (Babil) Güneş-tanrı Aslı Sümer'lilerin Utu tanrısıdır Samiler onu Şamaş adıyla anarlar Sümer'lerde yargıç ve yasa koruyucu* Samilerde savaş ve bilgelik tanrısıdır Sin'in oğlu* İştar'ın erkek kardeşi hem kocasıdır Elam* Mitanni* Asur* Hitit gibi uluslarca da tapılmışdır Hamurabi çağında Şamaş'da* öteki tanrılar gibi* Babil kentinin koruyucu tanrısı Marduk'un bir görünümü* bir belirimi (hipostas'ı) sayılmıştır Özellikle kral Nabulhonosor (Buhtınnasr) tek tanrı saydığı Marduk'un kişiliğinde Sin* Enlil ve Şamaş'ı birleştirmiştir Ona göre Marduk karanlıkları aydınlattığı için Sin* egemenlik tanrısı olduğu için Enlil ve adalet dağıttığı için Şamaş'tır Hamurabi'ye 282 maddelik bir yasa dikte ettiren de işte bu Şamaş(Marduk)'tur

Şullat: (Sümer) Fırtına ve kötü hava habercisi tanrıça

Tiamat: (Sümer) Tuzlu su-tanrıçası Tatlı su-tanrı Apsu (ya da Ab-zu)'yla birlikte evrenin ilk varlıklarıdır Sümer'lerin Enuma Eniş (Gökyüzünde) adlı yaratılış efsanelerinde evrenin bomboş olduğu bir ön zamanda bu iki varlığın bulunduğu belirtir Evren* bütün tanrılar ve insanlar bu iki varlıktan* eşdeyişle su'dan meydana gelmiştir Tatlı ve tuzlu suların birleşmesinden ilkin erkek yılan Lakmu (Lagma biçiminde de yazılıyor)'yla dişi yılan Lakamu (Lagama biçimindede yazılıyor) doğuyorBunların birleşmesinden de Anşar (Gök An-sar biçiminde de yazılıyor) ve Kişar (Toprak Ki-sar biçiminde de yazılıyor) meydana geliyor Tanrılar ve insanlar işte bu gökle yerin birleşmesinden doğuyorlar

Temmuz: (Sümer) Sümer'lerin Dumuzi'sinin Sami'lerdeki adı Tamuz ve Tammuz biçimlerindede yazılır ve söylenir Kaynağı Sümer tanrısı Dummuzi olan Temmuz giderek Anadolu'da Attis ve Adonis'e dönüşmüştür Bütün bunlar bitkilerin ölen ve yeniden dirilen tanrısı'dırlar Bu tasarım* doğanın sonbaharda ölüp ilkbaharda yeniden canlanışını simgeler Bu tanrılarda doğa gibi* sonbaharda ölüp ilkbaharda yeniden dirilerek aşk ve bereket getirirler Sonbaharda ölümleri aşk yüzündendir* kışı yeraltı ölüler ülkesinde geçirişleri aşk yüzündendir* ikbaharda yeryüzüne dönüşleri aşk yüzündendir Sümerlerden Yunanlılara kadar çeşitli bölgelere ad değiştirerek süregelen bu temel efsanede aşk ve şehvet doğurganlığın* bereketin* bolluğun simgesi sayılmıştır Doğal yılın en verimli ayı sayılan Temmuz ayı da adını burdan alır Bu tanrının sevgili ya da karısı da Sümerlerde İanna ya da İnanas* Samilerde İştar ya da Aştart ya da Aştoret'tir Kimi anlatımlarda yeraltı ülkesine giden Temmuz değil* Aştart'dır Orada tutuklanmış* bu yüzdende yeryüzünde aşk ve bereket kalmamıştır İnsanların ve hayvanların üremesi durmuş* bitkiler açmaz ve tohum vermez olmuştur Tanrılar bunu önlemek için kadınsı bir erkeği yeraltına göndererek Aştar'ın yeniden yeryüzüne dönmesini sağlamıştır Akad anlatımlarındaysa İştar* genç kocası Temmuz'u aramak için yeraltı evrenine iner Sümer anlatımlarında İnanna* yeraltı evlerinden çıkabilmek için* kocası Dumuzi'yi rehin bırakır Ama bütün bu anlatımlarda tanrı ve tanrıçalar kış aylarını yeraltında* yaz aylarını yeryüzünde geçirirler; ölür ve yine dirilirler* ölmekle doğadaki canlılığa son verir ve dirilmekle doğayı canlandırırlar

Utu: (Sümer) Güneş-tanrı Ud ya da Ut da denir Mezapotamya metinlerde Babbar* Asur ve Hitit metinlerinde Şamaş adıyla anılır Adalet-tanrı Kittu ve hak-tanrı Meşarru onun çocuklarıdır Sümer zincirinde ilkin var bulunan su'dan An(Gök) doğuyor* sonra Ki(Toprak) ve bunalrın birleşmesinden Enlil(Hava) doğuyor* işte Nana(Ay)-Utu* (Güneş)-İnanna (Aşk ve savaş) onun çocuklarıdır

Utnapiştim: (Sümer) Sümer'lerin Nuh'u Babil diliyle yazılan tabletlerde bu adla anılan tufan kahramanına Sümer'lerin Ziusudra dedikleri sonradan anlaşılmıştır Utnapiştim'e Sümer'lerin
Nuh'u demekten daha iyisi Nuh'a Yahudilerin Ziusudra'sı demektir* çünkü bu öbüründen onbeş yüzyıl öncedir Şurrupak kentinde kralmış* bilgeymiş ve rahipmiş Adının sözcük anlamı "hayatı gören"dir Ubara-Tutu'nun oğluymuş Tufan'ı atlattıktan sonra ölümsüzlüğe kavuşan ve tanrılarca Dilmun(Cennet)'da yaşamasına izin verilen Utnapiştim aynı zamanda atası bulunduğu Gılgamış'a ünlü su baskınını şöle anlatır: İnsanlar çoğalıp gürültü yapmaya başlamışlar Tanrıların gözüne uyku girmez olmuş Bunun üzerine insanları yok etmeyi planlamışlar Tanrı Ea "önceden verdiği sözü tutarak" bu karardan Utnapiştim'i haberdar etmiş ve bir gemi yapmasını sağlamış Geminin yapımı bitince tufan patlamış Öğlesine korkunç bir kasırga başlamışki "tanrılar bile korkularından göğün en yüksek katına kaçmışlar* orada sokak köpekleri gibi titreyerek duvar dibine sinmişler" Altı gün ve altı gün gece boyunca gök ve yer birbirine karışmış Öyle ki " cennetin ve cehennemin tanrıları ağlayışıp durmuşlar" Yedinci gün başladığında tufan yatışmış* Utnapiştim'in gemisi de Nisir dağının tepesine oturmuş Orada gemiden inip adak kurbanını kesmişler "Tanrılar tatlı kokuyu alınca dağın başına sinekler gibi üşüşmüşler" Tufan'ın düzenleyen tanrı Enlil çok kızmış* tanrı Ea'ysa kendisinin haber veridiği yadsımış ve "bilge kral Utnapiştim olacakları düşünde görmüş" deyip işin içinden sıyrılmış Çaresiz kalan tanrılar toplanmışlar ve Utnapiştim'le karısına ölümsüzlük bağışlayıp "çok uzakta" yaşaması için Dilmun'a yerleştirmişler Bu yüzden Sümer'ler ona Uzaktaki de derler

-

Sümer Dini:

İÖ IV binyılda Aşağı Mezapotamya'da yaşayan halkların inançları Sümer dünyası XIX yüzyılda keşfedilinceye inanç alanının temel bilgilerinde bir hayli değişiklikler olmuştur Türkistan bozkırlarından Dicle'yle Fırat deltasına inen bu çok becerikli ve bilgili ulus* bölgelerinin kuzeyinde yaşayan Akad'larıda etkileyerek* olağan üstü bir uygarlık geliştirmiştir Patesi ya da Ensi adını verdikleri rahip-krallarla yönetiliyorlardı Bugün için onlardan daha öncesi bulunmadığına ve bilinmediğine göre* keşfedildikleri tarihe kadar başka uluslara maledilen birçok uygarsal ve inançsal buluşların onların ürünü olduğu kabul edilmektedir Onlardan kalan Gılgamış Destanı'yla Enuma Eliş(Gökyüzünde) adlı yaratılış efsanesi* başka uluslara maledilen birçok inançların Sümer kaynaklı olduklarını kesin olarak meydana çıkarmıştır Örneğin artık bilinmektedir ki Yahudilerin sanılan Tufan tasarımı onlarındır* Suriyelilerin Adonis'e dönüştürdükleri Babillilerin Tammuz'u onalrın Dumu-zid'idir* Samilerin Anu ve daha sonra Yunanlıların Uranus'a dönüştürdükleri tanrıların babası onların An'ıdır* Akdeniz'in ünlü Kybelesi onların Ki (Toprak ana)'sidir* Samilerin ilkin İştar ve Asarte'ye dönüştürdükleri onların İnanna'sıdır Samilerin Sin'i onların Nanna (Ay-tanrı) ve Şamaş'ı onların Utu(Güneş-tanrı)'sudur Samilerin Ea'sı onların Enkisi'dir Yunanlıların Hades'i onların Kur(Ölüler ülkesi)'u ve Elysion'u onların Dilmun(Cennet)'udur* Yunanlıların Persephone'si onların Ereşkigal'idir* Yunanlıların ünlü yedi bilge'si Mezapotamya'nın en eski yedi kentine uygarlığı getiren Sümer bilgeleridir Bu örnekler daha da çoğaltılabilir Sümer uzmanlarından NK Sandars şöyle demektedir: "Gılgamış* elbette bir İskender* bir Odysseus* bir Herakles* bir Samson* bir Dermot ya da Gawain değildir Ama Gılgamış'ın öyküsü anlatılmamış olsaydı bu kahramanların hiçbiri şimdiki ölçüde hatırlanmazdı" Çünkü çeşitli tasarımların ortaya koyduğu bu kahramanlar Sümer'li Gılgamış'tan pek çok şey almışlardır Sandars'ın da belirttiği gibi örneğin "ortaçağın İskender'inde Gılgamış'ın birçok özelliğini bulabiliriz" Dermot'la dövüşen vahşi adam* Gılgamış'la dövüşen Enkidu'nun tıpkısı denilebilir Birçok tanrıları Anadolu'ya maleden Halikarnas Balıkçısı(Cevat Şakir Kabaağaçlı) bile "Büyük ana tanrıçanın sevgilisi Attis'in menşeini bulmak için Sümer'lere gitmeli"(Anadolu Tanrıları* İstanbul 1962* s 89) der ve onu Sümer'lerin Dumu-zid'ine bağlar Samiler* Mezapotamya'yı istila edince Sümer tanrılarını benimsemişler* ne var ki onların adlarını ve özelliklerin çoğunu değiştirmişlerdir Kaldı ki Mezapotamya'nın çeşitli kentlerinde de ortak tanrılar aynı adla anılmazlardı Ayrıca* her kentin koruyucu özel bir tanrısı da vardı Kimi kaynaklarda bu adlar birbirlerine karıştırılmış ve Sümer tanrıları çoğunlukla Sami dilindeki adlarıyla tanıtılmıştır Sümer tanrılarının adlarını yeniden düzenleyen Prof Kramer'e göre önce su vardı Tanrı An (Gök An-sar: Tüm gök)'la tanrı Ki(Toprak Ki-sar: Tüm dünya) bu sudan doğdular Onların birleşmesinden Enlil(Hava) meydana geldi* gökle toprağın arasını doldurdu Enlil* karanlık göğü aydınlatmak için Nanya (Ay)'yı yarattı Nanna da Utu (Güneş)'yla İnanna (Aşk ve savaş)'yı yarattı Samilerde bu tanrılar Sin (Nanna)* Şamaş(Utu) ve İştar(İnanna) adlarıyla anılırlar Enlil ilkin An (Samilerde Anu)'ın buyrukalrını yerine getiriyordu* sonra dünyayı Ki'nin elinden alarak yönetmeye başladı* daha sonrada An'ın yerine geçti ve bütün evrenin egemeni oldu* aynı zamanda Nippur kentinin koruyucusuydu An'la Ki'den doğan bir başka tanrıda tatlı suların ve bilgeliğin tanrısı Enki (Samilerde Ea Prof Kramer "An'ın çocuğu olduğu söylenebilir" demekle yetiniyor* Enuma Eliş'de ileri sürülen bu doğumu kesin bulmuyor)'dir* sanatı koruyor ve derinde yaşıyordu Enlil toprağın egemenliğini eline geçirdiği sırada İnanna'nın ablası gök-tanrılaçalardan Ereşkigal'i Kur(Yeraltı ülkesi)'a kaçırmıştı Bu yeraltı ülkesinde Annunaki (yargıçık yapan ve An'ı soyundan gelen yeraltı tanrıları)'ler vardı* ülkenin kapısını Neti(Samilerde Nedu) bekliyordu Gılgamış Destanı'nda bunlardan başka şu tanrıların adları anılmaktadır: Adad (Fırtına yağmur tanrısı)* Antum (An'ın karısı)* Absu (Tanrıları meydana getiren su)* Aruru (Yaratıcı tanrıça Endiku'yu kilden yarattı)* Aya (Utu'nun şafağı ve gelini)* Belit-Şeri (Yeraltı yargıçlarının zabıt katibi)* Dilmun (Cennet Sadece tanrılar gidebiliyor* bir de tufan'dan kurtulup ölümsüzleştirilen Utnapiştim ya da başka bir anlatımdaki adıyla Ziusudra orada yaşıyor)* Dumuzi (Ya da Dumu-zid Samilerde Tammuz ya da Temmu Verimlilik tanrısı Çoban demek İnanna'nın da kocası)* Endukugga ve Nindukugga (Yeraltı tanrı ve tanrıçası Enlil'in ana-babası)* Enkidu (Aruru'nun yarattığı yabanıl yaratık Daha sonra hayvanların koruyucu tanrısı oluyor)* Enugi (Sulama tanrısı)* Haniş (Kötü havayı haber veren göksel varlık)* Humbaba ya da Huvava (Sedir ormanı bekçisi canava* Anadolu'lu bir tanrı olduğu sanılıyor)* İgigi (Gök tanrılarının ortak adı)* İnsan-akrep (Tanrıların karşıtı Su tarafından tanrılarla savaşmak için birçokları yaratılmış Güneşin battığı yerde nöbetçi)* İrkalla ( Ereşkigalin bir başka adı)* İşullana (An'ın bahçivanı Aşkına karşılık vermediğinden ötürü İnanna tarafından köstebeğe dönüştürüldü)* Lugabanda (Çoban-tanrı Aynı zamanda kral Gılgamış'ın babası ya da koruyucusu)* Mammetum (Alınyazısı-tanrısı)* Namtar (Uğursuzluk şeytanı* hastalık getirici Yeraltı ülkesinin başpapazı)* Nergal (Yeraltı tanrıEreşkigal'in kocası)* Ningal (Ay tanrısının karısı* güneşin annesi)* Ningirsu (Ninurta'nın eski adı Verimlilik tanrısı)* Nirnurta (Ningirsu'nun yeni adı Savaş ve bereket tanrısı)* Gizzida ya da Ningizzida (Bereket tanrısı Hayat ağacının efendisi olarak niteleniyor Büyü de yapıyor Daha sonra Dumu-zid'le birlikte göğün kapısını bekliyor)* Ninhursag (Ana tanrıça Ki'nin başka adı Enki'nin karısı)*Ninki (Ninhursag ya da Ki'nin bir başka adı olduğu sanılıyor Destanda Enlil'in annesi)* Ninsun( Bilgelik tanrıçası Lugulbanda'nın karısı ve Gılgamış'ın annesi)* Nisaba (Tahıl-tanrıça)* Puzur-Amurri (Utnapiştim'in dümencisi)* Samukan (Sığırların tanrısı)* Siduri ya da Sabit (Şarap yapımcı kadın İnanna'nın bir başka adı olabileceği öne sürülüyor)* Silili (Göksel kırsak* göksel aygırın da annesi)* Şullat (kötü hava habercisi Haniş'in bir başka biçimi) Şulpay (Şölen yöneticisi tanrısı) Ubara-Tutu (Utnapiştim'in babası* mitolojik kral)* Utnapiştim (Sümerlilerin Ziusudra'sına Samilerin verdiği ad Ünlü tufan kahramanı)* Urşanabi (Utnapiştimin'in kayıkçısı Dilmun'a gitmek için ölümcül suları hergün geçiyor)* Yedi bilge (Yedi kente uygarlık getiren getiren Sümer bilgeleri)



Tiamat* the Dragon Goddess of Chaos and Darkness* is battled by Marduk* God of Justice and LightThis might indicate the change from a matriarchal to a patriarchal system that obviously took place

Asur-Babil Dini:

Mezapotamya çoktanrıcılığı Mezapotamya* Dicle'yle Fırat nehirleri arasındaki bölgenin adıdır İÖ XI yüzyıla doğru Türkistan bozkırlarından ve Elam dağlarından inen Sümerler bu bölgeye egemen olarak büyük bir uygarlık kurmuşlardı İlkel totemleriyle canlıcılık inançlarını geliştirerek çoktanrıcılığın özel bir biçimi olarak kent-tanrıcılığı oluşturdular* Kent-tanrıcılığı* bütünüyle* canlıcılık anlayışıyla geliştirilmiş bir totemcilik uzantısıdır İlkel kabilelerde nasıl her kabilenin koruyucu bir totemi varsa öylece her kentin koruyucu tanrısı olmuştur Bu tanrı* kendilerine korku veren ya da yarar sağlayan hayvan* yıldız* güneş* toprak* deniz dağ vb gibi doğa varlık ya da olayların canlılık anlayışıyla kişileştirilmiş biçimidir Örneğin Mezapotamya'da hem denizci* hem tarımcı bir ulus haline gelen Sümerler* denizi kişileştirip adına Tiamat demişlerdir Kentlerin bu totem-tanrıları* ülke çapında bir çoktanrıcılık meydana getirmiştir Kent-tanrılarının gücü * kentlerinin gücüyle artmış ya da azalmıştır İÖ XXV Yüzyıldan ihtiabaren Asurlular ve Babilliler bu bölgeye egemen olunca Sümer çoktanrıcılığı buldular ve
ve kendi kent-tanrılarıyla Sümer tanrılarını birleştirdiler Asur-Babilonya uygarlığı* Sümer uygarlığının üstüne kurulmuş ve kültürünü ondan alan bir uygarlıktır Bu uygarlık* özellikle Hamurabi(2003-1961) çağında doruğuna yükselmiştir 282 maddelik ünlü Hamurabi yasasını Hamurabi'ye tanrı Şamaş (Marduk)'ın yazdırdığına inanılır

Derleyen: - Arch Fiend