Kıbrıs Tarihi Kronolojisi

Kıbrıs Kronolojisi - Lozan Baris Antlasması - Rumlarin Enosis İsyani - Kıbrıs Tarihi Kronolojisi Hakkında





1571 - Kibris Osmanli Devleti tarafindan fethedildi ve ilk Türk cemaati adaya yerlestirildi


1878 - Ruslar karsisindaki yenilgide fazla ödün vermemek için, ada Britanya mparatorlugu’na kiralandi (Osmanli mülkiyeti devam ediyor sayilmakla birlikte, yönetim tamamen ngilizlere geçti)


1914 - ngiltere adaya tamamen el koydu


1923 - Lozan Baris Antlasmasi’nin 20 Maddesi geregince, Türkiye adanin ngiltere’ye ilhakini kabul etti


1925 - Kibris Crown Colony olarak ilan edildi ve adaya ilk Türkiye Cumhuriyeti konsolosu atandi


1931 - Rumlarin Enosis isyani basladi, Rumlar ngiliz valisinin konagini yakinca ngiliz politikasi sertlesti Türk cemaati Enosis’e karsi oldugunu açikdi

1943 - ngiltere güdümlü ‘Kibris Adasi Türk Azinligi Kurumu’ (KATAK) kuruldu, ancak yapisi nedeniyle gelisemedi


1944 - Doktor Fazil Küçük, ‘Kibris Milli Türk Halk Partisi’ni kurdu


1950 - kinci Dünya Savasi’nin ardindan bütün dünyada kolonilerin tasfiyesi egilimi yayginlasinca, Kibris Rum Ortodoks Liderligi (18 Ekim’de basina Makarios III seçilmistir), yogun bir kampanyaya giristi Yunanistan Hükümeti de Birlesmis Milletler’e uluslarin kendi kaderlerini tayin haklarinin Self-determinasyon Kibris için de uygulanmasi yolunda basvuruda bulundu


1954 - Yunanistan, Birlesmis Milletler’e Self-determinasyon için basvurdu [[Türkiye}} karsi çikti Birlesmis Milletler, Yunan talebini reddetti


1955 - Yunan terör örgütü EOKA 1 Nisan’da adada faaliyete geçti Rumlar arasinda Enosisçi-Anti Enosisçi çatismasi basladi Türkiye ilk kez sorunda taraf olmayi kabul etti ve 29 Agustos’ta Londra’da ngiltere ve Yunanistan’in katildigi toplantida, Türkiye de temsil edildi Konferans devam ederken, EOKA terörünün Türkleri de hedef almaya baslamasi karsisinda, stanbul’da Türk hükümetinin de göz yumdugu mitingler kontrolden çikti Daha sonralari 6-7 Eylül Olaylari diye anilacak olan yagma ve tahribat, Türkiye’deki Rumlar kadar, diger azinliklari da hedef aldi Ayni zamanda ‘Ya Taksim Ya Ölüm’ slogani yogun bir biçimde kullanilmaya baslandi


1956 - ngiliz Hükümeti, karisikliklarin bas kiskirticisi sifatiyla Baspiskopos Makarios’u Seyschelles Adalari’na sürdü Birlesmis Milletler’de Türkiye ilk kez, ‘taksim’ tezini açikladi ngiltere, askeri üssünün kalmasi kosuluyla ‘self-determinasyon’u kabul etmeye yanasti


1957 - NATO arabuluculuk görevini üstlenince, EOKA geçici olarak ateskes ilan etti; Makarios serbest birakildi 15 Kasim’da TMT kuruldu


1958 - Kibris’in ngiliz Milletler Toplulugu içinde kalmasina ama Türkiye ve Yunanistan’la da baglara sahip olmasina dayali ‘MacMillan Plani’ gündeme geldi


1959 - ngiltere Basbakani ve üç devletin disisleri bakanlarinin katilimiyla Zürih Antlasmalari onaylandi Cemaat temsilcileri olarak Makarios ve Dr Küçük de toplantiya katildilar 19 subat’ta Türkiye, Yunanistan ve ngiltere Kibris Anayasasi'ni garanti altina aldi ngiliz üslerinin devami kabul edildi Mayis ayinda Yunanistan Basbakani ve disisleri bakani Türkiye’yi resmen ziyaret etti ve baris rüzgarlari esmeye basladi


1960 - Kibris Anayasasi imzalandi Adaya simgesel Türk ve Yunan birlikleri yerlestirildi Makarios cumhurbaskani, Fazil Küçük Cumhurbaskani Yardimcisi oldu Bu arada 27 Mayis 1960’da Türkiye’de ordu yönetime el koydu; 1961 seçimleriyle ülkede tekrar demokrasiye dönüldü


1963 - Basbakan Karamanlis’in istifasi ve ülkeyi terk etmesinin ardindan Yunanistan sürekli kabine bunalimlari geçirmeye basladi, bu yüzden Kibris üzerinde etkisi azaldi Makarios kendi girisimiyle yil boyunca anayasasi degistirme ve Türk Cumhurbaskani yardimcisinin yetkilerini kisma faaliyetlerini arttirdi Kasim sonunda ABD Baskani Kennedy, Makarios’a bundan vazgeçmesini önerdi Aralik basinda da Türkiye tek tarafli degisiklikleri kabul etmeyecegini bildirdi


21 Aralik’ta Noel katliami ile EOKA, Türk cemaatine karsi ‘etnik temizleme ve adadan kaçirma’ politikasini doruga çikardi Eylemleri 1964 Agustos’unun ortalarina kadar sürdü 30 Aralik’ta ise Makarios 13 maddelik anayasa degisikligi önerisini açikladi ama Türkiye buna karsi oldugunu yineledi

1967 - Yunanistan’da ordu yönetime el koydu (Albaylar Cuntası) ve 1974’e kadar iktidarda kaldı Subaylar halkın desteğini elde etmek için Kıbrıs’ta EOKA’ya desteği arttırdılar Türkler iyiden iyiye gettolara sıkıştırılmaya başlandı Yunan ordusunun 15 bin askeri, gayri resmi olarak adaya yerleştirildi Türklere karşı sürdürülen soykırımın kesilmesi için Türk ve Yunan başbakanları arasında düzenlenen toplantı bir sonuç vermeyince, Türkiye askeri müdahalede bulunacağını açıkladı Yunanlılar üç Türk köyünden geri çekilirken arkalarında 24 ölü bıraktılar


TBMM hükümete müdahale yetkisi verdi Türk uçakları Kıbrıs üzerinde uçmaya başladı Donanma ve çıkarma birlikleri harekete geçti ABD’nin arabuluculuğuyla Yunan birliklerinin geri çekilmesi sağlanınca, Türk harekatı durduruldu 1964’ten beri Türkiye’de bulunan Rauf Denktaş gizlice adaya gitti Denktaş, Yunanlılarca tutuklandı ama Türkiye ve ABD’nin baskısıyla iade edildi


15 TEMMUZ 1974 - Yunanlı subayların yönettiği Ulusal Muhafız Örgütü, Cumhurbaşkanı Makarios’u devirdi ve EOKA-B önderi Nikos Sampson’u ‘cumhurbaşkanı’ ilan etti

Adadaki İngiliz üssüne sığınan Makarios, Kıbrıs’ı terk etmek zorunda kaldı Bu suretle Enosis’in gerçekleştirilmek istendiğini anlayan Başbakan Ecevit, garanti anlaşması uyarınca, İngiltere’yi ortak eyleme davet etti İngiltere’nin katılmaması üzerine,

19 Temmuz’da Türk çıkarma gemileri denize açıldı

20 Temmuz’da denizden çıkarma ve havadan indirmelerle Girne bölgesi kontrole alındı Ancak Yunan birliklerinin adada garantör olarak bulunan Türk birliğine saldırması çarpışmaları bütün ada yüzeyine yaydı


22 Temmuz’da Birleşmiş Milletler’in çağrısına uyularak ateş kesildi Bu girişim sonucu, Kıbrıs’ta Nikos Sampson, Yunanistan’da ise askeri cunta devrildi ve Yunanistan demokrasiye döndü Ancak Kıbrıs’ta dağınık durumdaki Türklerin güvenliği sağlanamadığı gibi, Girne’deki Köprübaşı da Türk ordusu için yeterli güvenceye sahip değildi


16 AĞUSTOS 1974 - Cenevre’de sürdürülen barış görüşmelerine rağmen Yunanistan hiçbir uzlaşmaya yanaşmak niyetinde olmadığını gösterdiAksine köylerdeki Türkleri öldürmeye devam ettiler Bunun üzerine Türk ordusu adanın yüzde 37’sini kontrol altına alacak kadar ilerledikten sonra ikinci harekatı sona erdirdi


1975 - 13 Şubat’ta, Kıbrıs Türk Federe Devleti’ni kuruldu Aynı yıl içerisinde bir de nüfus mübadelesi gerçekleşti Bu mübadele ile Kıbrıs’ın Güney kesimindeki Türkler, kuzey kesimine; kuzey kesimindeki Rumlar da güney kesimine geçti Nüfus mübadelesi BM gözetiminde gerçekleşti Çeşitli kaynaklara göre bu tarihten günümüze kadar, Türkiye’den Ada’ya 30-40 bin civarında Türk yerleşimci gönderilmiş durumda


1977-79 - Denktaş-Makarios(1977) ve Denktaş-Klerides (1979) ile Doruk Anlaşmaları imzalandı Bu anlaşmalarla, Kıbrıslı Rumlar ilk kez iki kesimli, iki toplumlu federal bir çözümü benimsiyordu


1982 - Papandreau, 1981 Ekim’inde Yunanistan’daki seçimleri kazandıktan hemen sonra, Şubat 1982’de Kıbrıs’a gitti ve buradaki konuşmasında “Kıbrıs’ın Helenizmin bir parçası” olduğunu söyleyerek, Kıbrıs sorunu ile ilgili bütün tarafların katılacağı bir “uluslararası konferans” toplanması gerektiğini ekledi

BM Genel Kurulu, Rum tarafının başvurusu üzerine Ada’daki “işgal ordusu”nun derhal çekilmesini ve mültecilerin “isteğe bağlı olarak” geri dönmelerini tavsiye eden kararını aldı Bunun üzerine KTFD Meclisi, 17 Haziran’da radikal bir adım atarak “Kıbrıs toplumunun self-determinasyon hakkı”na ilişkin bir karar aldı


1983 - 15 Kasım 1983’te, KTFD Meclisi, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti adında bağımsız bir devlet kurulduğunu dünyaya ilan etti Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kurulması, Rum tarafının, Yunanistan’ın ve Batılı devletlerin yanısıra BM Güvenlik Konseyi’nin de tepkisini çekti


Güvenlik Konseyi, 18 Kasım’da aldığı bir kararla bağımsızlık kararını kınadı Türkiye’ye yakın bazı devletler Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni tanımanın eşiğine gelmişlerdi ki, ABD ve İngiltere’nin baskıları ile bu kararlarından vazgeçtiler 13 Mayıs 1984’te de BM Güvenlik Konseyi 550 sayılı kararı ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilanını ayrılıkçı bir hareket olarak tanımladı


1984-1990 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra toplumlararası görüşmeler yeniden başladı Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurulurken, 1977-79 Doruk Anlaşmalarına atıfta bulunularak, iki toplumlu, iki kesimli federal bir çözüme kapılar açık bırakılmıştı Görüşmeler sürecinde; New York’ta 17 Ocak 1985’te ve 29 Mart 1986’da BM Genel Sekreteri’nin hazırlamış olduğu ‘Kıbrıs Üzerine Anlaşma Taslağı’, Kıbrıs Türkleri tarafından kabul edilip, Rumlar tarafından reddedildi 22 Mayıs 1987’de AB ve ‘Kıbrıs’, 18 aylık görüşmeler sonucunda Gümrük Birliği protokolü başlattı Ocak 1988’de Anlaşmanın tüm Ada’yı kapsamasına karar verildi 1990’daki iki taraf arasındaki New York Zirvesi de başarısızlıkla sonuçlandı


1990 - BM Güvenlik Konseyi, bu tarihte 649 sayılı kararını aldı Bu kararla BM, Ada’daki her iki tarafı da, kabul edilebilir bir çözüm bulma yolunda çaba göstermeye çağırdı Aynı karar böyle bir çözümün iki toplumlu, iki kesimli bir anlayışa sahip olması ve çözümün siyasi olarak iki eşit toplum liderinin direkt görüşmeleri yoluyla sağlanması gerektiğini vurguladı Kararın, Kıbrıs Sorunu’nu 1974’te değil de, 1960’lara hatta öncelerine dayandırması bir başka önemli nokta idi 1990 Temmuz’unun ilk haftası içinde Kıbrıs Rum Yönetimi “Kıbrıs” adına AB’ye üyelik için başvurdu BM’nin ve Türk tarafının uyarılarına rağmen topluluk 11 Eylül 1990’da bu başvurunun normal süreç içinde değerlendirilmesini kararlaştırdı


1991 - Turgut Özal, 1991’de Kıbrıs konusunda bir ‘dörtlü konferans’ toplanmasını önererek, o güne kadar sorunun iki toplum arasında görüşülmesi gerektiğini savunagelmiş olan Türkiye’nin bu anlayışına da değişiklik getirdi Özal’ın önerisine göre Kıbrıs sorunu; Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kıbrıs Rum Yönetimi, Türkiye ve Yunanistan arasında ele alınmalıydı 28 Haziran 1991’de BM Genel Sekreteri Perez de Cuellar, BM Güvenlik Konseyi’ne sunduğu raporda Türkiye’nin önerdiği Dörtlü Doruk Toplantısı’nı kabul ettiğini belirtti


1992 - 100 paragraftan oluşan BM Fikirler Dizisi, tarafların onayına sunuldu New York’ta sürdürülen görüşmelerin ardından, BM Genel Sekreteri Butros Gali, toprak düzenlemeleri ve anayasal konuların tümünü kapsayacak bir paket anlaşma hazırladı Türk tarafı 100 paragraftan 91’ini onayladığını açıkladı Rum tarafında ise, Kıbrıs Rum lideri Yorgo Vasiliu paketi onaylarken, daha sonra iktidara gelen Glafkos Klerides ile bu pakete karşı çıktı


1993 - AB, Haziran 1993’te Kıbrıs’ın tam üyelik için gerekli şartları taşıdığını belirten görüşünü yayınladı Aynı yıl Yunanistan ve Kıbrıs Rum kesimi arasında Ortak Savunma Doktrini imzalandı


1994 - BM Genel Sekreteri Butros Gali’nin girişimleriyle ortak anlaşma zemininin oluşturulması amacıyla ‘Güven Arttırıcı Önlemler Paketi’ düzenlendi ABD’nin destek verdiği pakete Rum tarafı karşı çıkınca 1994’te rafa kaldırıldı


1996 - 3 Haziran’da bir Kıbrıslı Rum asker, BM denetimindeki bölgede bir Kıbrıslı Türk asker tarafından vurularak öldü 11 Ağustos 1996’da Kıbrıslı Rum motosikletçiler, Yeşil Hat’tı geçmeye kalkışınca Kıbrıslı Türk göstericiler ve Türk askerleri ile çatıştı 70’ten fazla kişi yaralandı Bir Kıbrıslı Rum öldü


14 Ağustos 1996’da Kıbrıs’ta Derinya bölgesinde Türk güvenlik güçleri, Türk bayrağını indirmeye kalkışan bir Rum gencine ateş açtı Rum genç öldü 8 Eylül 1996’da Güney Kıbrıs tarafından açılan ateş sonucu bir Türk askeri öldü, biri yaralandı


13 Ekim 1996’da Kıbrıs Türk kesimine geçen bir Rum, Kıbrıslı Türk askerlerince öldürüldü


6 Şubat 1997’de Kıbrıslı Türk ve Rumlar birbirine ateş açtı Ölen ya da yaralanan olmadı


1997 - 4 Ocak’ta Kıbrıslı Rumların, Rusya’dan S-300 yerden havaya 150 km menzilli füze alımına ilişkin anlaşmaya imza koyması uluslararası arenayı ve dolayısıyla hassas Türk-Yunan ilişkilerini karıştırdı Türkiye, Kıbrıslı Türklerin güvenliğini tehdit edecek herhangi bir gelişmeye göz yummayacağını açıkladı İngiltere ve BM de anlaşmaya sert tepki gösterdi


24 Şubat 1997’de AB, Kıbrıs’ın AB’ye tam üyeliğine ilişkin geleneksel tavrını değiştirerek, Kıbrıs’ın AB’ye tam üyeliğinin gerçekleşebilmesi için Ada’da önce siyasi bir çözümün şart olduğunu açıkladı ve Yunanistan da bu açıklamaya tepkilerini bildirdi AB, ilk defa topluluğa tam üyelik konusunda Kıbrıs Türklerinin de dikkate alınması gerektiğini, tam üyelik görüşmelerine Ada Türklerinin de katılması gerektiğini belirtmek suretiyle net bir şekilde ifade ediyordu Yunanistan Dışişleri Bakanı Theodoros Pangalos, bu açıklamaların hemen ardından, AB’nin Doğu’ya doğru genişlemesini veto edeceğini açıkladı


1999 - AB’nin 10-11 Aralık 1999’da yaptığı Helsinki zirvesinde Türkiye’nin AB’ye tam üyelik için adaylığı resmi olarak kabul edildi Türkiye için tarihi bir öneme sahip olan bu zirvenin sonuç belgesinde genişleme sürecindeki Türkiye’nin konumu ve Kıbrıs sorunuyla ilgili özel maddeler de yer aldı AB Helsinki zirvesi Buna göre “Avrupa Birliği Konseyi, 3 Aralık tarihinde New York’ta Kıbrıs meselesinin kapsamlı bir çözümüne yönelik olarak başlatılan görüşmeleri memnuniyetle karşılar ve BM Genel Sekreteri’nin bu süreci başarıyla sonuçlandırma yönündeki gayretlerine güçlü desteğini ifade eder Avrupa Birliği Konseyi, politik bir çözümün Kıbrıs’ın Avrupa Birliği’ne katılımını kolaylaştıracağının altını çizer Üyelik müzakerelerinin tamamlanmasına kadar kapsamlı bir çözüme ulaşılamamış olursa, Konsey’in üyelik konusundaki kararı, yukarıdaki husus bir ön şart olmaksızın verilecektir Bu konuda, Konsey tüm ilgili faktörleri dikkate alacaktır” denildi


2000 - AB Komisyonu’nun 7 Kasım 2000’de açıkladığı ve Türkiye’nin AB’ye üyelik sürecindeki “yol haritasını” çizen Katılım Ortaklığı Belgesi’nde (KOB) yer alan Kıbrıs’la ilgili ifadeler Türkiye-AB arasında büyük bir krize neden oldu

23 Nisan 2003 - Lefkoşa'daki Ledra Palace sınır kapısı pasaportla her iki toplum için geçişe açıldı


24 Nisan 2004Birleşmiş milletler genel sekreteri Cofy Annan tarafından hazırlanan birleşme planı adada referanduma sunulduKuzey Kıbrıs plana %35'e karşı%65'le kabul ederken,Güney Kıbrıs %15'e karşı %85 ile reddetti


1 Mayıs 2004 - Adanın Rumlar tarafından yönetilen güney kesimi Kıbrıs Cumhuriyeti'ni temsilen Avrupa Birliği'ne katıldı Adanın bu bölümünde 1 Ocak 2008'den itibaren birliğin para birimi Euro'ya geçilecektir Burada çevirim kuru 1 EUR = 0,585274 Kıbrıs Lirası olarak belirlenmiştir