Marshall Planı Ve Türkiyeye Etkileri

Marshall - Marshalla Planı - Türkiyede Marshall Planının Uygulanması - Marshall Planının Türkiye Üzerindeki Etkileri
II Dünya Savaşı sonrasında 1947 yılında önerilen ve 1948-1951 yılları arasında yürürlüğe konan ABD kaynaklı bir ekonomik yardım paketidir Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 16 ülke, bu plan uyarınca ABD'den ekonomik kalkınma yardımı almıştırTruman Doktrini, esas itibariyle Yunanistan ve Türkiyeye askeri yardımı öngörmüştür Çünkü bu iki ülke, Sovyetlerin doğrudan doğruya baskısı ve tehdidi altında idi Fakat bu sırada Avrupanın durumu iktisaden son derece kötüdür Altı yıllık savaş, bütün ülkelerin ekonomik kaynaklarını tüketmiştir Savaş, bütün ülkelerde ağır tahribat yapmıştır Bir bakıma toplumlar açlıktan kıvranmaktadır Ekonomileri harekete geçirecek kaynak yoktur

Sovyet Rusya, bu durumu fırsat bilerek komünizm propagandasını şiddetlendirmişti Amerika, Batı Avrupanın bu ekonomik sıkıntılarına yardımcı olmak için her şeyi yaptı Amerikanın 1945 Haziranı ile 1946 sonu arasında Batı Avrupaya yaptığı ekonomik yardım 15 milyar dolar olmuş, fakat bu yardım, bütçe açıklarının kapanması, ithalat için kullanılması gibi, paranın verimli olmayan ve gidip de gelmeyeceği alanlara harcanmıştı


Bu sebeple Amerika, Avrupaya yapacağı yardım için başka bir formül aradı ve bu formül Dışişleri Bakanı George Marshallın 5 Haziran 1947 günü Harvard Üniversitesinde verdiği bir nutukta açıklandı Buna göre, Avrupa ülkeleri her şeyden önce kendi aralarında bir ekonomik işbirliğine girişmeliler ve birbirlerinin eksikliklerini kendileri tamamlamalılar Bu genel işbirliği sonunda bir açık ortaya çıktığında Amerika, bu açığın kapatılması için yardım etmeli Bunun için de önce bir işbirliği programı yapılmalıydıMarshall Planı adını alan bu teklifi görüşmek üzere 27 Haziran 1947de Pariste bir toplantı yapıldı George Marshall, bu planına Sovyetlerle uydularını da dahil ettiği için, Paris Toplantısına Sovyetler de katıldılar ANcak yapıcı bir katkıda bulunmak için değil, sabote etmek için Sovyetler bunu da başaramayınca 2 Temmuzda konferansı terkettiler12 Temmuzda İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya, Portekiz, İrlanda, Yunanistan, Türkiye, Hollanda, Lüksenmburg, İsviçre, İzlanda, Avusturya, Norveç, Danimarka ve İsveçin katılmasıyla toplanan 16lar Konferansı 22 Eylülde, Amerikaya sunulmak üzere bir Avrupa Ekonomik Kalkınma Programı hazırladı Bu program üzerine Amerika, 3 Nisan 1948de Dış Yardım Kanununu çıkardı Amerika, bu kanuna dayanarak daha ilk yılında 16lara 6 milyar dolarlık bir ekonomik yardım yaptı Bu yardımlar daha sonraki yıllarda da devam edecektiMarshall Programı, 1948 yılında Başkan Truman tarafından imzalanan bir kanun ile kabul edildi



Siyasal alandaki Truman Doktrini’nin ekonomik uzantısı, Marshall Yardımı biçiminde ortaya çıktı Türkiye, Marshall yardımlarından faydalanan ülkelerden biriydi ve Marshall yardımı, Türkiye için, ekonomik bağımlılığın başladığı yerdirMarshall Planı, Avrupa’ya yardım etmek istiyordu Bu amaçla, 1948 yılında OEEC (Ekonomik İşbirliği Örgütü) kurulmuştu, ama Türkiye bunun dışında bırakılmıştı İleri sürülen gerekçe, Türk ekonomisinin savaştan çok zarar görmediği ve kendi kendine yeterli niteliklere sahip olduğuydu Fakat, Türk hükümeti durumu böyle görmüyordu Amerikan yardımı, Sovyetler’e karşı bir güvence olduğu gibi, hazırlanmış bulunan ekonomik kalkınma planının gerçekleştirilmesinde de kullanacaktı


Bu yüzden Türkiye, ABD’ye baş vurarak kendisinin de “Marshall planı” içine alınmasını istedi Sonunda Amerika, Türkiye’yi de ekonomik yardım programının kapsamına aldı Başlarda askeri nitelik taşıyan Amerikan yardımı, ekonomik bir niteliğe büründükten sonra Kemalist politikanın İlkerlerinin terk edilişine götüren belirgin şartlarla astarlanır; Türk Hükümeti, Amerikan şirketlerine, bulunduğunda işletme hakkını da içeren petrol araştırma izni vermelidir; sağlanan fonlardan yararlanmanın, yani iktisadi politikasının denetimini kabul etmelidir; yabancı sermeye karşısından onu dışlamaya götürerek vergi koymayı üstlenmelidir


Ekonomik alandaki bu ters yöndeki değişiklik, genel politikada da o nitelikte bir değişikliğe götürdü 1950 seçimlerinde, iktidar başlıca muhalefet partisi olan Demokratik partiye geçti Yeni Başbakan Menderes yabancı sermayenin serbestçe girişine ve %10’a kadar faizlerini de beklemeden çıkışına hemen izin verir 1953’te, kazanılmış faizlerle yatırılmış sermayelerin hemen ve sınırsız olarak yurduna geri dönebileceğini kabul eder ve yabancı sermaye konusunda Ticaret Yasası yumuşatılır Amerika Birleşik Devletlerine böylesine bağlanmanın sonucu olarak, tarım ve maden üretiminde köklü bir artış olur, ama öte yandan ezici askeri giderler, dış ticaret dengesinin altüst oluşu ve özellikle halkı hızla etkileyen bir fiyat artışı da gündeme girdi

Marshall Planının getirdiği olumsuz etkiler asıl 1960’lara doğru görülmeye başladı Bir neden sonuç ilişkisi içinde de günümüze kadar etkileri gelmektedir


1950’li yıların ortalarına kadar Türkiye insanı buğdayını üretir; kendi yiyeceğini ayırır kalanını da başka ülkelere ihraç ederdi Amerika o yıllarda geliştirdiği ve kısa bir gelecekte yararlandığı proje ise “sonora” adını verdiği bitki genetiği değiştirme sonucu üretimi arttırma yolunda yaptığı araştırmaydı Doğal olarak da ilk ürün olarak temel besin maddesi olan buğday seçilmişti Ve Amerika, Hitlerin insan genetiği üzerinde uzmanlaştırdığı Alman bilim adamlarının başını çektiği bir ekiple “sonora” denemesi ile kendi tarımında büyük ilerleme gerçekleştirdibizim Türk köylüsünün “bire on, bire onbeş aldım” diye tabir ettiği buğday üretimi verimliliğini, Amerikan üreticisi on kat fazla olarak gerçekleştirmekteydi

Marshall Planı ile ülkemize bedava buğday, çocuklara süt tozu, peynir ve de beraberinde “Çocuk Felci” yardım olarak geldi Amerikanın Emperyalizm aracı olan Dünya Bankası boş durmamış, ülkemize uzun vadeli ticaret karşılığı krediler açmış; karşılığında siyasetçilerimiz için makam arabaları, kadınlarımız için naylon çoraplar, askerlerimiz için demode silahlar bu kredilerler Amerika Birleşik Devletlerinden alınmıştır Bu anlamda Marshall Planının amacı: “ az gelişmiş ülkelerin savaşta yıpranan ekonomilerini düzeltmek, yoksul ve aç kalmış insanlarını besleyip tembelliğe alıştırmak; bu ülke halkının tüketim alışkanlıklarını değiştirip kendi ekonomilerine gelecek yaratmak; yapılanları yardım amaçlı gösterip, ülke halklarına sevimli görünmek, bu sayede işbirlikçi siyasetçilerin ve gözünü para hırsı bürümüş tüccarların işlerini kolaylaştırmak” Böylece bir çok ülke “Marshall Planı” ile kollanmaya başlandı


Türkiye’ye Verilen Marshall Planı Yardımları *


Devreler Umumi yardım Direkt Endirekt

1947-48 - - -

1948-49 5 milyar 953 milyon 49 milyon -

1949-50 3 milyar 510 milyon 58,5 milyon 74,5 milyon

1950-51 2 milyar 418 milyon 45 milyon 55 milyon

1951-52 937 milyon 22,5 milyon 47,5 milyon


Toplam Oran Askeri Yardım


1947-48 100 milyon

1948-49 49 milyon %0,83 95 milyon

1949-50 132,7 milyon %3,7 102 milyon

1950-51 100 milyon %4,1 150 milyon

1951-52 70 milyon %7,4 240 milyon

Haziran 1947'de Harvard Üniversitesinde bir konuşma yapan ABD Dışişleri Bakanı George Marshall, Avrupa ekonomilerini tekrar kalkındırmak için çok geniş kapsamlı bir program önerdi Marshall Planı; buna katılmak isteyen her Avrupa ülkesine Amerikan mali yardımı, malzeme ve makinasını içeriyordu Türkiye dahil, 16 Avrupa ülkesinin üyeleri 22 Eylül'de Amerika'ya sunulmak üzere bir Avrupa Ekonomik Kalkınma Programı hazırladılar Bu program üzerine Amerika 3 Nisan 1948'de Dış Yardım Kanunu'nu çıkardı Amerika bu kanuna dayanarak daha ilk yılında 16'lara (İngiltere, Fransa, Belçika, İtalya, Portekiz, İrlanda, Yunanistan, Türkiye, Hollanda, Lüksemburg, İsviçre, İzlanda, Avusturya, Norveç, Danimarka ve İsveç) 6 milyar dolarlık bir ekonomik yardım yaptı Bu yardım ileriki yıllarda 12 milyar dolara ulaştı Marshsall planı, Sovyetler ve onun uydularına da açık olmakla birlikte, Doğu Bloku üyeleri buna katılmak istemediler Marshall yardımları sonucunda ve üç yıllık bir süre içinde Avrupa'daki sanayi üretimi savaş öncesine oranla % 25, tarımsal üretim ise % 14'lük bir artış gösterdi Dış Yardım Kanununun çıkması üzerine 16 Avrupa ülkesi, 16 Nisan 1948'de Avrupa Ekonomik işbirliği Teşkilatı'nı kurdular
Marshall Planı, Avrupa’ya yardım etmek istiyordu Bu amaçla, 1948 yılında OEEC (Ekonomik İşbirliği Örgütü) kurulmuştu, ama Türkiye bunun dışında bırakılmıştı İleri sürülen gerekçe, Türk ekonomisinin savaştan çok zarar görmediği ve kendi kendine yeterli niteliklere sahip olduğuydu Fakat, Türk hükümeti durumu böyle görmüyordu Amerikan yardımı, Sovyetler’e karşı bir güvence olduğu gibi, hazırlanmış bulunan ekonomik kalkınma planının gerçekleştirilmesinde de kullanacaktı

Bu yüzden Türkiye, ABD’ye baş vurarak kendisinin de “Marshall planı” içine alınmasını istedi Sonunda Amerika, Türkiye’yi de ekonomik yardım programının kapsamına aldı Başlarda askeri nitelik taşıyan Amerikan yardımı, ekonomik bir niteliğe büründükten sonra Kemalist politikanın İlkerlerinin terk edilişine götüren belirgin şartlarla astarlanır; Türk Hükümeti, Amerikan şirketlerine, bulunduğunda işletme hakkını da içeren petrol araştırma izni vermelidir; sağlanan fonlardan yararlanmanın, yani iktisadi politikasının denetimini kabul etmelidir; yabancı sermeye karşısından onu dışlamaya götürerek vergi koymayı üstlenmelidir Demokratik Partinin iktidara geldiği ilk yıllarda ekonomik ilerleme büyük çaptaki Amerikan yardımıyla desteklendiği için etkileyiciydi Alına krediler ithal makinelerin alınmasında kullanılıyordu Örneğin, 1948-1952 yılları arasındaki toplam traktör sayısı 1750’den 30000’e yükseldi Bu da 1948’de 14,5 milyon hektar olan ekilip biçilen dönüm miktarını çok fazla büyüyüp 1956’da 22,5 milyon hektara ulaşmasına olanak sağlamıştı Bu büyüme nüfus artışının hayli üzerindeydi Çok iyi giden hava koşulları da eklenince demokrat parti yönetiminin ilk 3 yılında tarım ürünleri bollaştı, çiftçinin geliri bariz bir şekilde arttı Tarım kesimindeki bu büyümenin öncülüğünde, ekonomi bir bütün olarak %11-13 gibi hızlı bir oranda büyüdü
yeni yollar ve de hızla yükselen ithal otomobil ve kamyon sayısı daha da etkin bir pazarlama ve dağıtım olanağı sağladı Kemalist modernleşme programının çok önemli bir parçası olan demir yolları yapımı ise hemen tamamıyla durdu Kara yolu taşımacılığına tam geçiş, kamu mülkiyeti taşımacılığından özel mülkiyet taşımacılığına geçiş anlamına geliyordu; çünkü kamyon ve otobüslerin çoğu özel mülkiyetin elinde, demir yolları ise devletin elinde idi
Bütün bu gelişmelere rağmen Türkiye, 1950’li yılların ortalarına kadar ekonomik olarak çok iyi durumdaydı Marshall Planının getirdiği olumsuz etkiler asıl 1960’lara doğru görülmeye başladı Bir neden sonuç ilişkisi içinde de günümüze kadar etkileri gelmektedir
Marshall Planı ile ülkemize bedava buğday, çocuklara süt tozu, peynir ve de beraberinde “Çocuk Felci” yardım olarak geldi Amerikanın Emperyalizm aracı olan Dünya Bankası boş durmamış, ülkemize uzun vadeli ticaret karşılığı krediler açmış; karşılığında siyasetçilerimiz için makam arabaları, kadınlarımız için naylon çoraplar, askerlerimiz için demode silahlar bu kredilerler Amerika Birleşik Devletlerinden alınmıştır Bu anlamda Marshall Planının amacı: “ az gelişmiş ülkelerin savaşta yıpranan ekonomilerini düzeltmek, yoksul ve aç kalmış insanlarını besleyip tembelliğe alıştırmak; bu ülke halkının tüketim alışkanlıklarını değiştirip kendi ekonomilerine gelecek yaratmak; yapılanları yardım amaçlı gösterip, ülke halklarına sevimli görünmek, bu sayede işbirlikçi siyasetçilerin ve gözünü para hırsı bürümüş tüccarların işlerini kolaylaştırmak” Böylece bir çok ülke “Marshall Planı” ile kollanmaya başlandı
Amerika’daki tarım sürecini gördükten sonra tabi ki alanın maddelerinden biri de “bedava buğday” olacaktı Ve ülkemize bu bağlamda bedava buğdaylar gelmeye başladı Peki bu bedava buğday ülkemizi nasıl etkiledi? Görünüm olarak sadece bir yardım olarak biliniyordu Ama Amerikanın tutumu daha sonraları anlaşılacaktır Sonuç olarak, Amerika Birleşik Devletlerinin “Marshall Planı” ile ortaya koyduğu yepyeni strateji ülkemizde de hedefine ulaşmıştır Bu yardım ülkemizdeki sonuçlarına dönersek: Türkiye köylüsü, tüm stoklar Amerikan yardımı ile dolduğundan artık üretemez duruma düşmüştür Ve 1950’li yıllardan sonra başlayan tarım sektörü işsizliği altmışlı yıllara gelindiğinde hat safhaya ulaşmış, zamanın iktidarının “her mahallede bir milyoner yaratacağız” vaatleriyle tarımsal alanlardan kent varoşlarına akınlar başlatmıştır Bu hızlı göç daha sonraki yıllarda Türkiye’nin kaderini önceden çizmiş ve toplumsal alanda Türkiye’nin çöküşü olmuştur Amerikan buğdayları tükenince dışarında ithal edilen buğdayların ekmeğine halkımız çaresiz razı olmaya başlamıştır Köylüler kent bile sayılamayacak şehirlerin sınırlarında derme çatma konutlarda, bir çeşit mülteci gibi yaşamaya başlamıştır İşte bugün İstanbul’un ortadadır Amerikan emperyalizminin yayılma aracı olan “Marshall Planı” ülkemizin bugünkü durumunu oluşturan temel faktörlerden önemli olanlardan biridir İşte yine bugün kent varoşlarında arabesk bir toplumun oluşması “Marshall Planı”nın Türkiye toplumsal alanda görülen sonuçlarındandır