Cumhuriyetin İlanından İtibaren Eğitimin Gelişimi

A Yeni Türkiye Kurulurken


Yeni Türkiye kurulurken ve kurulduğundan 3,5 yıl sonra Cumhuriyet ilan edilirken, çok elverişsiz ve olumsuz koşullar altıda 11 yıl süren çok ağır savaşlar geçirmiş ve geçirmekte; topraklarının 2/3’ü savaş alanları olmuş ve olmakta, yanmış ve yıkılmakta idi Nüfusunun 1/5’ini, 3 milyonu aşkın insanın bu alanlarda yitirmiş ve yitirmekte idi Savaşların yıkımı öylesine korkunç idi ve oluyordu ki, ülkede öğretmen, hekim, eczacı, mühendis, hukukçu, mimar, sanatçı vb yüksek okul çıkışlısı hemen hemen kalmamıştı; dahası duvarcı, marangoz, demirci, nalbant, ayakkabıcı, terzi vb esnaf bile Ne hastane, ne okul, ne liman, ne yol, ne yapınak (fabrika) vardı Ulus yorgun ve yoksu düşmüştü Nüfusun %80’inden çoğu köylerde, ancak %20’sine yakını kentlerde idi

Dönemin Mili Eğitim (Maarif) Vekillerinden İsmail Safa Bey (Özler) ilkokuldan yükseköğretime dek kurumlarının durumlarını saptamak için girişimlerde bulundu Bunun için, tanınmış kişilerle tanınmış okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin görüşlerini almak için bir anket yaptırdı; toplanan bilgilere dayanarak şu girişimlerde bulundu:

Yurdu birer öğretmen okulu bölgelerine ayırdı


Eğitim sorunlarını 24 madde altında topladı Sonradan gerçekleştirilen devrim ve atılımlar, öğretim birliğinin saptanması, okul izlencelerinin düzeltilmesi, ilköğretimin izlenceleştirilmesi (programlaştırılması) bu sorunlardandı[2]

Türk Eğitim Sistemi, yapı bakımından Tanzimat’ta ve Cumhuriyet’te olmak üzere iki önemli değişiklik geçirmiştir Tanzimat’a kadar devlet kuruluşları dışında vakıflara bağlı olarak yürütülen eğitim ve öğretim büyük ölçüde “Sübyan Mektepleri” ve “Medreseler”de yapılmıştır Tanzimat’la birlikte eğitim ve öğretim devletin, görevleri arasına alınarak yeni bir okul sistemi kurulmuştur Ancak kurulan bu yeni okul sistemi ile birlikte, eski okul kuruluş sistemi de durumunu korumuştur Böylece “Paralel Hatlar Sistemi” de denilen bir okul kuruluş sistemi, birbirine zıt nesiller yetiştirerek eğitim ve öğretime 1924 yılına kadar devam etmiştir

Ve 3 Mart 1924’de eğitim alanında ilk yasal devrim gerçekleşti Türkiye Büyük Millet Meclisi o gün çok önemli üç yasa kabul etti Bu tarihten itibaren Darülhilafe adını almış olan medreseler de kapatılmaya başlandı

İsmail Safa Bey’in ardından Milli Eğitim Bakanlığı’na Vasıf bey getirildi Bu dönemde:

Medreselerin kapatılmasına başlandı

Okullar laikleştirildi


Yabancı uzmanlar –özellikle o yıllarda dünyanın en büyük eğitimcisi olan John Dewey- çağrılıp eğitimin planlaştırılması ele alında Ulusal eğitimin ereği belirlendi: “Yurttaşların, yurdun siyasal, ekonomik ve kültürel gelişmesine katılacak bir niteliğe ulaştırılması” olarak özetleniyordu

Öğretmen okullarının sayılarının artırılmasına başlandı

Nüfusun 12000000 ve zorunlu öğrenim çağındaki çocuk sayısının 1200000 –yaklaşık olarak- olduğu belirtildi, okullardaki öğrenci sayısının da 300000’e yaklaşık olduğu saptandı

B TÜRKİYE EĞİTİM SİSTEMİNİN GELİŞİMİ


Kurtuluş Savaşı’ndan sonra Cumhuriyet Devleti’ni ve yıkılan ülkeyi yeni baştan kurmak için, öbür toplumsal kurumlarda olduğu gibi, eğitim kurumunda da, Türkiye Devrimi’nin birer parçası olarak, kimi yenileşmenin gerçekleştirilmesi gerekti Bunlar kısaca beş başlık altında toplanabilir:

1 Öğretimi Birleştirme:

Cumhuriyet kurulduğunda eğitim yönetimi açısından ayrılık gösteren yedi tür okul vardı Bunlar;

Medreseler ve sübyan okulları Şer’iye ve Evkaf Vekaleti’nce ve özel vakıflarca yönetilmekteydi

Tanzimat’tan sonra kurulan okullardan orta ve yüksek öğretim düzeyinde olanlar Bakanlığa bağlıydı

İlköğretim düzeyinde olanlar ve kimi sanat okulları İl Özel İdarelerin yönetimi altındaydı

Kimi sübyan okulları halkın yardımı ile yaşamını sürdürüyordu

İstanbul ve büyük kentlerde çok sayıda özel okul vardı

Müslüman olmayan milletler bağımsız ya da kiliseye bağlı özel okullar açmıştı

Bunlara ek olarak Osmanlı Devleti’nce hiçbir zaman denetim alınamayan başta Amerika olmak üzere Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, Rusya, Avusturya gibi yabancı ülkelerin çok sayıda okulları vardı

Öğretimdeki bu dağınıklığı ortadan kaldırmak ve öğretimi devletin denetimi altına sokmak için, 3 mart 1924’de 430 sayılı Öğretim birliği yasası çıkarıldı

2 Eğitim Örgütleme:


Yasaya uygun olara, öğretimin birliğini gerçekleştirmek, yeni eğitim programlarına uygun okullar açmak ve bunları yaymak için, Bakanlık ve taşra eğitim örgütünü güçlü bir yapıya kavuşturmak gerekmişti

3 Eğitimin Niteliğini Değiştirme:


Cumhuriyetle yönetilecek bir ülkenin eğitim programlarının da cumhuriyet ilkeline uygun olması gerekti Bu gereklilik daha Kurtuluş Savaşı sırasında ortaya çıkmıştı 1921, 1923, 1924 ve 1925’te dört kez eğitim için Kongre ve Bilimsel Kurul (Heyet-i İlmiye) toplanmıştı Bu kurullarda, her düzeydeki okulun eğitim programlarının Cumhuriyet’in gereklerine göre düzenlenmesine çalışıldı

4 Eğitimi Yayma:


yurttaşlar arasında çok düşük olan okur yazarlığın oranını yükseltmek, öğretimi kolaylaştırmak, Türkçe’yi her yurttaş için ortak bir dil yapmak için büyük çaba gösterdi

5 Eğitimi kalkınmaya Katma:


Cumhuriyetin ilk on yılındaki hazırlıklardan sonra 1930’lu yıllarda artık eğitiminin kalkınmaya katılmasının zamanı gelmişti Bir yandan Kurtuluş Savaşı’nın yıkıntılarını ortadan kaldırıp ülkeyi yeni baştan kurmak, öbür yandan, dünyayı saran ekonomik bunalımın etkisinden kurtulmak için eğitim, gereken insan gücünü yetiştirmede işe koşulmuştu Bu amaçla üç tür enstitü açıldı Bu enstitüler endüstrinin, köyün ve ailenin eğitim gereksinmesini karşılamak için kurulmuştu Bunlar enstitüleri, kız sanat enstitüleri ve erkek sanat enstitüleri idi

C CUMHURİYET DÖNEMİNDE EĞİTİMDEKİ GELİŞMELER


İlköğretimin zorunluluğu ve Devlet okullarında parasız oluşu 1924 Anayasasında tekrarlanmış (Md 87) ve 22 mart 1926 tarihli ve 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’la şu hüküm getirilmiştir

“İlköğretim çağındaki çocuklar meslek mekteplerine (?) giremezler İlköğrenim çağını geçirmiş ve hiç öğrenim görmemiş çocukları kabul eden kurumlar bunlara ilk öğrenimi de vermeğe mecburdur”

1926 tarihli sözü geçen kanun, ilköğretim kuruluşlarını şehir-kasaba ve köy “gündüz” ve “yatılı” ilk mektepleri olarak göstermiş ve gündüz ilk mekteplerinin illerin özel idare gelirleriyle açılacağını belirtmiştir

Cumhuriyet döneminde köylerin çoğuna uzun yıllar okul yapılamamış, öğretmen sağlanamamıştır Eğitim bakanı Saffet Arıkan’ın Mayıs 1936’da TBMM’de söylediğine göre o yıllarda 40 bin köyden 35 bininde okul ve öğretmen yoktur Okulu olan köylerin bazılarında da ilköğretim ancak 3 yıl sürelidir

Bunlar bize, ilkokulların kırsal çevrelerde yeterli sayı ve niteliğe ulaşmaktan çok uzak kaldığını göstermektedir

Temmuz 1939’da I Eğitim Şurasında tüm köy ilkokulları 5 yıla çıkarılmıştır

1926 tarihli İlkokul Programı, öğretimde “toplu tedris” ilkesini getirmiştir Bu yöntem özellikle, Hayat Bilgisi dersi etrafında uygulanacaktır[6]

Cumhuriyet, Osmanlı’dan 581’i kapalı 2345 iptidai okul devir almıştı Bunların öğretmenlerin üçte ikisi öğretmenlik eğitimi görmemiş, değişik kaynaklardan alınan öğretmenlerdi İptidai okulların adı ilkokula çevrildi

1926’da çıkarılan 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’da 4 tür ilkokuldan söz edilmekteydi Bunlar şehir ve kasaba gündüz, şehir ve kasaba yatılı, köy gündüz, köy yatılı ilkokullarıydıilkokulların öğretim süresi 5 yıldı Anayasa’ya göre çağ çocuklarının kız, erkek ilkokula devamı zorunluydu İlköğretim okulları çocuklara parasız öğretim verecekti Bu koşullar ve kurallar günümüze dek sürüp gelmiştir

1924 yılında toplanan “G Heyet-i İlmiye”de ilkokulların süresi altı yıldan beş yıla indirilmiştir 1926 yılında, 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’la ilköğretim okulları ilk defa dörtlü bir tasnife tutulmuş, köy ve şehir ilkokulları olarak ayrılmıştır Şehir ilkokullarının süresi beş, köy ilkokullarının süresi ise üç yıl olarak tespit edilmiştir Bu durum 1939 yılına kadar devam etmiş, 1939 yılında köy ilkokullarının da öğretim sürelerinin beş yıla çıkarılmasıyla köy ve şehir ilkokulları süre farkı kaldırılmıştır

Cumhuriyet dönemi eğitim politikası, başlangıçta bütün yurttaşları, okur-yazar hale getirerek, bilgisizliği gidermek amacını taşımaktadır Bu nedenle Harf İnkılâbı yapılmıştır

Cumhuriyetin ilk yıllarında hazırlanan “1924 İlkmektep müfredatı”nda kız ve erkek ilkokulları için ayrı ayrı program hazırlanmıştır Kız ilkokullarının programına “ev idaresi”, “dikiş, biçki, nakış” dersleri eklenmiştir

1926 programında “toplu öğretim”, “çevreden hareket”, “çocuğa göre öğretim” ilkelerine program içinde yer verilmiştir 1948 ilkokul programında hayat ile ilgili konular, “toplu öğretim metodu”na göre birleştirilmiş ve üniteleştirilmiştir[8]

Kuruluş döneminde ilköğretime ulusal bir yapı getirmek üzere formüle edilen yargılar vardı
Bunlar:

Okul ile yaşam arasındaki fark ortadan kaldırılacaktı

Ders konuları çevreden alınacaktı

Kızlarımızın eğitimlerindeki engeller giderilecekti

Tek okul düzeni kurulacaktı

Üretici eğitime ağırlık getirilecekti

Üretici eğitime ağırlık getirilecekti

Kız-Erkek bir arada eğitim göreceklerdi

Türkiye’de öğrenim görmek üzere okula gidecek Türk yurttaşı çocuklar bu öğrenimleri için ancak Türk okullarına gideceklerdi

Aynı zamanda Cumhuriyet kurulunca, ortaöğretim için de bir yönetmelik çıkarıldı ve Sultanîlerin ikinci devresinin adı Lise, birinci devresinin adı da Ortaokul oldu Kızların daha az süreli öğrenim görmelerine son verilerek, kızlar ve erkekler için açılan lise ve ortaokulların öğrenim yılları eşitlendi (1924) Yatısız ortaöğretim okullarında kız-erkek ayırımı kaldırılarak karma öğretim getirildi (1926)

22 Mart 1926’da çıkarılan 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’a göre ortaöğretim okulları liseler (3 yıl), ilköğretim okulları (3 yıl), köy öğretmen okulları (2 yıl)dır Bunlar yine ortaöğretim okulu sayılan ortaokulu (3 yıl) bitiren öğrencileri alıyorlardı Bir aralık lisenin öğrenim süresi 4 yıla çıkarıldı (1952) ama sonra üç yıla indirildi (1955)[9]

1932 yılında hazırlanan ortaokul müfredat programına kadar önemli bir gelişme olmamıştır Ancak bu yıldaki program ile yeni bir görüş getirilebilmiştir

Bu görüş, öğrencilerin pratik yeteneklerini geliştirerek, onları hayatı yönelik bir müfredat programı uygulamayı amaç edinmiştir[10]

En son olarak Cumhuriyet Döneminde yükseköğretimin durumundan kısaca bahsetmek istiyorum

Türkiye’de üniversitelerin kurulması ve gelişmesi konuları incelendiğinde, üniversite kavramının Cumhuriyet dönemi öncesi ve sonrasında kesin olarak farklı şeklide algılandığı görülür Hatta Cumhuriyet sonrası dönemden günümüze gelince dek üniversitelerin değişik anlayışlar içinde kurulduğu ve geliştiği dikkati çekmektedir[11]

Cumhuriyet dönemindeki gelişmeler 1946’ya kadar (tek partili dönemde) ve 1946’dan sonra diye 2 grupta incelenebilir

Burada sadece Cumhuriyet’in ilk yıllarından bahsedeceğim

Cumhuriyetle birlikte Darülfünun-u Osmanî, İstanbul Darülfünunu adıyla yeniden kuruldu (1924) Üniversiteye bilimsel özerklikle birlikte yönetsel özerklik de verildi Öğretim üyelerine, üniversite rektörünü seçme hakkı verildi

1920’li yıllarda kimi yüksekokullarda açıldı 1923’te Harp Okulu, 1923’te Ankara hukuk Okulu, 1927’de Gazi Orta Öğretmen Okulu ve Eğitim Enstitüsü açıldı

1933’te de İstanbul Darülfünunu İstanbul Üniversitesi adını aldı[12]

Görüldüğü gibi Cumhuriyetin ilk yıllarında özellikle ilköğretim olmak üzere her kademedeki eğitim kurumlarının değişmesine, bilimsel, laik ve çağdaş bir yapı kazanmasına özen gösterilmiştir

1924’te Eğitim-Öğretim Birleştirilmiş, 1928’de Harf İnkılâbı yapılmış, her yaştan insanın okuma-yazmayı öğrenmesi için çalışılmış, aynı zamanda yeni rejim öğretilmeye çalışılmış, kızlara da eğitim-öğretim hakkı her kademede verilmiştir

Dersler eskiden olduğu gibi din ve Arap kültürü etkisinden kurtulmuş ve çağdaş bir yapıya kavuşmuştur

2 MİLLET MEKTEPLERİ (1928)


1927 yılında hiç okuyamamışlar için Halk Derslikleri açılmıştı 1928 yılında da yeni harflerin kabul edilmesiyle Atatürk’ün önderliğinde Millet Mektepleri açılmıştırbu konuda çıkarılan yönetmeliğe göre; köylerde 12-45, kentlerde 16-45 yaşları arasındaki herkesin okum-yazma belgesi alması zorunlu kılınmıştır Bu okular gezici ve durağandı Okulu olmayan yerlere gezici Millet Mektepleri gönderilmiştir

Bu okullar 2 tür derslikten oluşmuştur A dersliklerinde, yalnızca yeni harflerle okuma-yazma öğretimi; B dersliklerinde ise okuma, yazma, hesap, sağlık bilgileri ile yurttaşlık eğitimi verilmiştir Bu süre 4 aydan oluşmuştur 1928 –1965 yılları arasında yaklaşık 2 milyon kişi bu dersliklere devam etmiştir[13]

Cumhuriyetin ilk yıllarında, eğitim ve öğretimin ağırlık noktasını ilköğretim teşkil etmiştir Ancak, ülke nüfusunun %80’inin köylerde yaşaması, bu köylerin de dağınık yerleşim bölgelerinde olması ilköğretimin başta gelen sorunlarını oluşturmuştur Cumhuriyetin ilk yıllarında, köye eğitim götürmek için İşte Okuma Odaları, Gezici Bölge Kursları gibi bir de Millet Mektepleri açılmıştır[14]

Eğitimin toplumsal kalkınmadaki öncü rolünü üstlenmesi için Cumhuriyetin kuruluşundan hemen sonra Milli Eğitim Bakanı İsmail Safa, 1923 tarihinde 7971/3655 sayılı bir genelge yayınlamıştır Genelgede ”Yurdun her köşesinin cehalet ve irfansızlığın acısı altında ezildiği; halk ile okullar ve öğretmenler arasında yakın ilişkiler kurulması; eğitimin her yaştaki ve sınıftaki halkın gereksinmesi durumuna getirilmesi; toplumsal, ekonomik ve ulusal sorunlar konusunda öğretmen ve halktan ortak kurullar oluşturularak çalışmaların sürekli izlenmesi ve yerel yayınlara önem verilmesi” belirtiliyordu Bu genelde halk eğitimi etkinliklerinin başlatılmasında önemli bir role sahiptir[15]

SONUÇ


O olanaksızlık yıllarında, elde bulunabilen olanaklar zorlanarak, bir yandan yeni okul binaları yapılır, öğretmen okullarında öğrenci sayıları arttırılır, öğretmen yetiştirmeye çalışılırken, 1926’da yepyeni görüşler, yepyeni öğretim ve yöntem ilkeleri getiren yepyeni bir öğretim programı uygulanmaya kondu

Bu programlar Gazi Mustafa Kemal’in görüşünü yansıtıyordu hiç kuşkusuz

Öğretim yöntemleri kökten değişiyordu Bu kökten değişiklik ve yenilik birden ve kolayca olamazdı Bunu gerçekleştirmek ve öğretmenleri bunları uygulayabilecek olgunluğa ulaştırmak için çok çeşitli çalışmalara girişildi

İlköğretimdeki yenileşmeler yayılırken, ortaöğretimde de eğitim alanındaki devrim, yansımasını gösteriyordu
“Devrim, Türk ulusunu son yüzyıllarda geri bırakmış olan kurumları yıkarak, yerlerine ulusun, en yüksek uygarlık gereklerine göre, ilerlemesini sağlayacak kurumları koymuş olmaktır”

M Kemal Atatürk