Lidya Uygarlığı

lidyalılar - lidya ismini nereden almıştır - lidyalıların yerleşim bölgesi - lidya kralları - lidya diliLidya veya Lydia, Anadolu’da Tunç Çağı’nın sonlarından başlayarak MÖ 6 yüzyıla kadar hüküm süren Lydia uygarlığının beşiğini ve merkezini oluşturan bölge Esas olarak Gediz Nehri (eski Yunanca’daki adı Hermos) ve Küçük Menderes (Kaistos) Irmağı vadilerini kapsayan ve günümüzde yaklaşık olarak Manisa ve Uşak illerine denk gelen bölgedir Lydia uygarlığının tarih sahnesinden çekilmesinden sonra da, Roma İmparatorluğu dönemine dek bu isimle anılmıştır Kuzeyinde Misya, güneyinde Karya, doğusunda Frigya, batısında ise İyonya bölgeleri bulunmaktadır


Lidyalıların aynı bölgede yaşadıkları kayda geçmiş İonyalılarla henüz kesinleştirilememiş bir ilişkisi bulunmaktadır Homeros bu bölgeyi anarken Lydialılardan değil Tmolos Dağı (Bozdağ) eteklerinde yaşayan Meonyalılardan söz eder Nitekim antik çağ boyunca Lydia’da Meonia isimli bir kent varlık göstermiştir Bu isim Manisa’ya bağlı halihazırdaki adı Gökçeören olan köyün yakın geçmişe kadar geçerli kalmış ismi olan Salihli yolu ile günümüze kadar da ulaşmıştır Meonialıların, Lydialılar için kullanılmış daha eski isim olduğu, veya Lydialılardan önce bu bölgede yaşamış, daha sonra da Frigyalıların bir uç kolu olarak tarihte beliren Lydia halkı ile ya kısmen kaynaşmış, ya da güneydeki dağlık bölgeye sürülmüş bir kavim oldukları öne sürülen teoriler arasındadır Lydia ismi Asur kayıtlarına Lud-du şeklinde geçmiştir


Lydia hayvansal, bitkisel ve madeni kaynaklar açısından çok zengin bir bölgede yer almaktaydı Dağları sık ormanlarla kaplıydı, vadilerinde buğday yetiştirilmekte, büyük hayvan sürüleri otlatılmaktaydı Nitekim Lydialılar sonradan süvari birlikleri ile ün kazanmışlardır Ayrıca başkent Sardes’in içinden geçen Pactolos Nehri’nin getirdiği altın tozu Lydia’nın zenginliğine katkıda bulunmaktaydı


Lydia’da üç kral hanedanı hüküm sürmüştür: Sırasıyla “Atyadlar”, “Heraklidler” ve “Mermnadlar” İlk iki hanedan ve bunların kralları hakkında fazla bir bilgi yoktur Sadece bu iki hanedanın MÖ 2 bin yılın son yüzyıllarında hüküm sürdükleri, efsanevi kral Lid’in ismine dayanarak halkın Lydialılar diye anılmaya başlandığı bilinmektedir Bu anlamda Lydia isminin ortaya çıkışıyla, güney komşuları ve akrabaları Karyalıların (efsanevi kral Kar’a dayalı) ve Karya isminin ortaya çıkışı benzerlik göstermektedir


Lydialıların bilinen en parlak dönemi MÖ 700-550 yılları arasıdır Bu dönem Mermnadlar Hanedanı dönemidir Lydia adı Mermnadlar Hanedanının ilk kralı olan Gyges’ten itibaren kullanılmaya başlanmıştır Gyges hakkında bilinenler eski Yunan tarihçisi Herodot’a dayalıdır Herodot, Gyges’in Miletos, Smyrna ve Kolofon’a karşı saldırgan bir politika izlediğini söylemiştir Gyges’ten sonra sırasıyla Ardys, Sadyattes, Alyattes ve Kroisos hüküm sürmüşlerdir Yine Herodotos, Alyattes’in Smirna ve Klazomenai (Urla) kent devletlerine saldırdığını söylemiştir Fakat Herodot’a göre Alyattes, Klazomenaililer’le yaptığı savaşta yenilmiştir Lydialıar açısından Anadolu’nun batı kıyılarındaki eski Yunan kolonileri Lydia devleti ile deniz arasında bir engel oluşturmuşlardır Oysa Lydia tarihinin henüz efsanelerle karışık olduğu çağlarda İzmir Körfezi kıyılarından hareketle yurtlarından ayrılan Tirenyalıların Akdeniz’de bir süre ciddi bir güç oluşturdukları bilinmekte, bu denizciler daha sonra günümüzdeki kuzey İtalya’da kurulan Etrüsk medeniyeti ile ilişkilendirilmektedir


Lydialılar’ın Yunanlılar’la en fazla ilişki kurdukları dönem Kroisos (560-547) dönemidir Kroisos da Iyonya kent devletlerine karşı saldırgan bir politika izlemiş, fakat adalarda oturanlarla iyi ilişkiler içine girmiştir Lydia devletini gücünün doruğuna ulaştıran Kroisos’un adı şaşaalı zenginlik ifade eder tarzda, hem Batı kültürlerinde hem de Karun şeklinde Doğu kültürlerinde efsaneleşmiştir


Yine Lydialıların doğudaki Medlerle Kızılırmak (eski Yunanca’da Halys) yöresinde yaptıkları savaş Alyattes döneminde olmuştur Lydialıların yenildikleri bu savaş esnasında Miletos’lu Thales ilk güneş tutulmasını doğru olarak tahmin etmiştir (MÖ 2805585)


MÖ 546 yılında Ahameniş İmparatorluğu, Lydia Krallığının başkenti Sardes’i ele geçirip Lydia Krallığına son vermişlerdir Böylelikle Anadolu 200 yıllık Pers egemenliği dönemine girmiştir


Lydia’nın insanlık tarihine en büyük katkısı “para”yı icat etmiş olmalarıdır Başkent Sardes’in içinden geçen Paktalos Irmağı’nın alüvyonlarında doğal olarak bulanan altın-gümüş karışımı “elektron” madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lydia Krallığının arması olan aslan başı bulunuyordu İlk Lydia sikkeleri muhtemelen Alyattes döneminde basılmıştır Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve elektron yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı Kral Kroisos zamanında ortaya çıkmıştır


Seramik kapların özelliğinden Lydialıların batıdaki komşuları İyonya ile çok öncelere giden bir ilişkileri olduğu saptanmıştır Yine Lydialılar’ın Yunanlılar’la ticari ilişkilerinin yanı sıra dinsel ilişkileri de vardı Lydia dininde en önemli kültler ana tanrıça-Artimu (Artemis) veya Kybele, Luvi tanrıçası-Kuvava, tarım tanrısı-Baki (Dionysos), yağmur tanrısı-Leus (Zeus) ve mezarların koruyucusu-Santas’dırLydialıların parayı icat etmeleriyle insanlığa çok önemli faydaları dokunmuşturLidyalilar parayi icat eden ilk ve tek uygarliktir,bundan oncesi yokturLidyalilarin bu bulusu tarihe atilan en onemli imzalardan biridir


Lidya dili Hint-Avrupa dil ailesine aittir ve Frig ve daha öncesinde Hitit dilleri ile, ayrıca komşuları Karyalıların ve Misyalıların konuştuğu dille benzerlikler göstermektedir


alıntı