Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti

Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti Tarihi - Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti Kuruluşu - Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti Milli Marşı
Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (Uygurca: شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمۇھۇرىيىتى Sherqiy Türkistan Yislam Jumuhuriyiti, 12 Kasım 1932 - 6 Şubat 1934), bugünkü Çin Halk Cumhuriyeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesinde kurulmuş cumhuriyet


Tarih

1930'lı yıllarda Doğu Türkistan'ı yöneten Sincan Eyalet hükûmetine karşı Uygurlar başta olmak üzere müslümanların bağımsız hareketini birleştirerek Tarım Havzasının güneybatısında yer alan Kaşgar'da kurulan hükûmet


Kuzeybatı'nın Üç Ma'sı olarak ünü kazanan müslüman Hui askerî hiziplerin bir kolu olan Ma Zhongying 'nın ordusu Sincan'a kadar genişlemeye başlamıştır Buna karşın yerli halklar önce 1931'de Kumul'da 1932'de Turfan'da isyan başlatmışlardır Kumul'lu Hoca Niyaz önderliğindeki isyan gücü Eyalet ordusunun hücumune uğrayarak batıya çekilmek zorunda kalmıştır


Ma Chungying ordusunun saldırıya uğramamış Tarım havzasının güneyindeki Hotan'da da 1933'te Muhammed Amin Buğra isyan etmiştir İsyancılar Hanlı memurları kovarak Hotan'ı aldıktan sonra Yarkand ve Kaşgar'a ilerleyerek Kumlu ve Turfan'dan sağınmış güçleriyile birlikte 12 Kasım 1932'de Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan etmiştir


Cumhurbaşkanlığına Kumul'u temsilen Hoca Niyaz, başbakanlığına Hotan'ı temsilen Sâbit Damulla Abdulbaki seçilmiştir Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti, Birleşik Krallık ve Türkiye Cumhuriyeti gibi ülkelerin tanımalarını istediyse kabul edilmemiştir


1933'de Doğu Türkistan kargaşa içindeydi 12 Mart 1933'de Urumçi'deki Sincan Eyalati hükûmetinde Genelkurmay başkanı Chen Zhong nun Beyaz Rus birlikleriyle birlikte giriştiği darbe başarısızlığıyla sonuçlanmıştır


Turfan'ı işgal eden Ma Chungying ordusunun tehdidine karşı Urumçi'daki Sincan Eyalet hükûmeti Sovyetler Birliği'nden yardım ve müdahalesini istemiş ve 1934'de Kızıl Ordu'ya bağlı iki tugay Şincan'a girmiştir Kızıl Ordusu'ndan kaçan Ma Chnagying ordusu Hotan'a saldırmış ve Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti ordusunu imha etmiştir Böylece 6 Şubat 1934'de cumhuriyeti yıkılmıştır


Cumhurbaşkanı Hoca Niyaz ve Savunma Bakanı Muhiti, Sovyetler vasıtasıyla Sincan Eyalet hükûmeti askerî müffetişi olan ve "Sincan Kralı" olarak adlandırılacak olan Sheng Shicai ile anlaşarak başbakanı Sâbit Damulla Abdulbaki'yi Şincan Eyalet hükûmetine teslim etmiş ve Hoca Niyaz ise Sincan Eyalet hükûmetinin başbakan yardımcısı olmuştur

Milli Marşı


1933 yılında Muhammet Ali Tevpik (Tohtu Hacı) tarafından yazılan, aynı yıl Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyetinin kuruluşunda devlet töreni ile okunan ve Doğu Türkistanlılarca ulusal marş olarak kabul edilen Kurtuluş Marşı şöyledir;



Qurtulush yolinda sudek aqti biznig qanimiz,

Sen üçün ey yurtimiz bolsun pida janimiz

Qan kiçip hem jan birip akhir qurtuldurduq sini,

Qelbimizde qutquzushqe bar idi imanimiz


Yar-i hem dem boldi biznig himmitimiz sen üçün,

Dunyani sorghan idi ötken ulugh ejdadimiz

Yurtumuz biz yüz-közigni qan birle pakizliduq,

Emdi hiç kirletmigeymiz çünki Türktur namimiz


Attila, Çinggiz, Tömür Dünyani Titretken idi,

Qan birip nam alimiz biz ularnig evladibiz

Çiqti jan hem aqti qan düshmendin boldi el aman

Yashisun hiç öçmüsun parlansun istiqbalimiz