Kalp Damar Hastalıklarının Önlenmesinde 11 Öneri

Kalp damar hastalıklarının önlenmesinde 11 öneri


13


Kalp damar hastalıklarının önlenmesinde 11 öneri

2Kalp damar hastalıklarının önlenmesinde 11 öneri Amerikan Kalp Birliği Beslenme Komitesi (American Heart Association Nutrition Commitee), kalp damar hastalıklarının (KDH) önlenmesini amaçlayan yazılı yeni önerilerde bulundu Bu önemli yazının orijinali 4 Temmuz 2006, Circulation dergisinde, Doç Dr Doğan Yücel tarafından yapılan Türkçe tercümesi ise 15 Eylül 2006 tarihli Cumhuriyet-Bilim Dergisinde yayınlandı Yazının sonunda editörümüz Prof Dr Ahmet Aydın her zamanki gibi konuyu yorumluyor


Kalp damar hastalıklarının önlenmesinde 11 öneri Amerikan Kalp Birliği Beslenme Komitesi (American Heart Association Nutrition Commitee), kalp damar hastalıklarının (KDH) önlenmesini amaçlayan yazılı yeni önerilerde bulundu Bu önemli yazının orijinali 4 Temmuz 2006, Circulation dergisinde, Doç Dr Doğan Yücel tarafından yapılan Türkçe tercümesi ise 15 Eylül 2006 tarihli Cumhuriyet-Bilim Dergisinde yayınlandı Yazının sonunda editörümüz Prof Dr Ahmet Aydın her zamanki gibi konuyu yorumluyor Amerikan Kalp Birliği Beslenme Komitesinin önerileri erişkinlere ve 2 yaşından büyük çocuklara yönelik önerilerle amaçlanan ise şunlar; Sağlıklı bir diyet sürdürmek Sağlıklı bir vücut ağırlığına sahip olmak Kanda düşük dansiteli lipoprotein kolesterolü (LDL-C; kötü kolesterol), yüksek dansiteli lipoprotein kolesterolü (HDL-C; iyi kolesterol) ve trigliserit düzeylerini istenen rakamlara getirmekNormal tansiyona (kan basıncına) sahip olmak Normal kan glükoz düzeyine sahip olmak Fiziksel aktivite göstermek Tütün kullanmamak, tütün ürünlerine maruz kalmamak Amerikan Kalp Birliğinin diyet ve yaşam biçimi üzerine önerileri şu başlıklar altında özetlenebilir: Bol sebze ve meyve Sebze ve meyvelerin çoğunda yeterli miktarda besin maddesi vardır, aynı zamanda kalorileri düşüktür ve çok miktarda lif içerirler Dolayısıyla, sebze ve meyveler fazla enerji vermeden yeterli besin sağlarlar Yapılan çalışmalar sebze-meyve ağırlıklı diyetin tansiyonu düşürdüğünü ve KDH riskini, özellikle de inme riskini, azalttığını göstermektedir Bu etki sebze-meyvelerin içerdiği maddelere de bağlı olabilir, diyetten diğer yiyeceklerin çıkarılmasına da özellikle koyu renkli sebze-meyveler önerilmektedir örneğin ıspanak, havuç, şeftali, kiraz, çilek vb Meyve sularının, hem doygunluk sağlamamaları, hem de lif içermemeleri nedeniyle, meyve yerini tutmayacağını de belirtelim İşlenmemiş taneli, bol lif içeren yiyecekler Bunlar hem diyetin kalitesini artırırlar, hem de KDH riskini düşürürler Lifli diyet mide boşalmasını geciktirerek doygunluk sağlar; böylece alınan kalori miktarı da düşer Ayrıca vücutta sentezlenen kolesterol miktarını düşürürler AHA, taneli yiyeceklerin en az yarısının işlenmeden alınmasını öneriyor Haftada en az iki kez balık Balık eti, özellikle de yağlı balık eti, çok uzun zincirli omega-3 çoklu doymamış (poliansature) yağ asitlerince zengindir Haftada iki kez balık yenmesi erişkinlerde birden ölüm ve koroner kalp hastalığı nedeniyle ölüm riskini azaltmaktadır Ayrıca, dolaylı olarak balık yağları, diğer besinlerle alınan ve KDH riskini artıran zararlı yağların da (doymuş yağlar ve trans yağ asitleri) diyetten çıkarılmasına yol açar Ancak, balık etinin çevre kirliliği nedeniyle aşırı miktarda civa ve bazı organik toksik kimyasallar içerebileceğini de vurgulamak gerekiyor Bu yüzden yenecek balığın kaynağının iyi bilinmesi, pişirmeden önce derisinin ve yüzeydeki yağlarının uzaklaştırılması öneriliyor Az doymuş yağ, trans yağ asidi ve kolesterol Günlük enerjinin en fazla %7si doymuş yağ, %1i trans yağ asidi olabilir; kolesterol ise günde 300 miligramı geçmemeli Bu hedeflere ulaşmak için yağsız et ve sebze, yağsız süt ürünleri yemek ve diyette margarinleri en aza indirmek gerekiyor Doymuş yağlar ve trans yağ asitlerinin LDL kolesterolü (kötü kolesterol) artırdığı iyi biliniyor Fazla kolesterol alımı da LDL kolesterolü artırır Diyette kolesterolün başlıca kaynağı yumurta, et ve süt ürünleri Diyetteki toplam yağ miktarı ise %25-35 ile sınırlandırılmalı Şekerli yiyecek ve içeceklerden kaçınmalı Tüm dünyada, ticari dürtülerin de etkisiyle, her geçen yıl, diyetle alınan toplam enerjinin daha fazla kesimi şeker katılan içeceklerden geliyor Şekerli yiyecek ve içecekler fazla kalorileri nedeniyle şişmanlığa yol açıyorlar Şekerli içecekler doygunluk da vermediklerinden, kişi daha fazla enerji alıyor Günümüzde şişmanlığın başlıca nedenlerinden biri şekerli içecek kullanımı Tuza dikkat Fazla tuz (sodyum klorür) alınışının yüksek tansiyona yol açtığı iyi biliniyor Tuz kısıtlaması, tansiyonu normal kişilerde yüksek tansiyon gelişimini önlüyor, yüksek tansiyonlularda ise tedaviyi kolaylaştırıyor Tuz kısıtlaması yaşa bağlı tansiyon yükselmesini azaltıyor, damar sertliği (ateroskleroz) ve kalp yetmezliği riskini düşürüyor Potasyum oranı yüksek diyet, tansiyonu düşürüyor, aşırı sodyum alımına bağlı yüksek tansiyonu da önlüyor Sodyum alımı günde 15 gramı geçmemeli denilse de, bunu başarmak çok güç göründüğünden, şimdilik günde 23 gramı (günde 100 milimol) geçmeyecek bir miktar öneriliyor ***** Az miktarda ***** alımının KDH riskini azalttığı biliniyor Ancak, diğer yararlı yiyecek içeceklerden farklı olarak, sadece KDH riskini azaltması nedeniyle ***** alımının teşvik edilmesi doğru bulunmuyor çünkü ***** bağımlılık yapan bir içki ve aşırı alındığında hem sağlığı olumsuz yönde etkiliyor, hem de toplumsal uyumsuzluklara yol açıyor ***** aşırı miktarda alındığında kanda trigliserit düzeyini artırıyor, tansiyonu yükseltiyor, karaciğer hasarına yol açıyor, fiziksel bağımlılık yapıyor, trafik ve iş kazalarına kapı açıyor *****ün meme kanseri riskini de artırdığı belirtiliyor Bunun için de, günde alınan ***** miktarının erkeklerde iki kadehi, kadınlarda bir kadehi geçmemesi öneriliyor *****ün aynı zamanda proteinler ve karbonhidratlara oranla kalori bakımından daha yoğun olduğunu da belirtelim Ev dışında yenen yemekler Gerek öğrenim ve iş yaşamı (genel olarak kent yaşamı), gerekse Batı kültürü, ev dışında yenen yemek oranını artırmaktadır özellikle hızlı servis yapılan veya hazır halde pazarlanan yemekler doymuş yağ, trans yağ asiti, kolesterol, şeker ve sodyum açısından zengin; buna karşılık lif ve yararlı besin maddesi içermeyen yemekler Ev dışında ne kadar çok yemek yenirse, şişmanlık ve insüline direnç (insülin kan şekerini düşüren hormon) o ölçüde artıyor Bu nedenle ev dışında yemek yerken seçimi iyi yapmak önemli KDH üzerine etkileri henüz kanıtlanmamış besinler KDH riskini azalttığı belirtilen ve günümüzde pek popüler olan çeşitli besin maddeleri hakkında görüşlerse şöyle: Antioksidan ürünler Antioksidan vitaminler ve selenyum gibi antioksidan özellikteki elementlerin KDHnı önlemek için alınması önerilmiyor Gözlemler, antioksidan desteğin KDH riskini azalttığını gösteriyorsa da, bu henüz klinik çalışmalarla kanıtlanmış değil Hatta, beta karoten gibi bazı antioksidanların sigara içenlerde akciğer kanseri riskini, yüksek doz E vitamininin ise ölüm oranını artırdığı öne sürülüyor Antioksidan destek ürünlerinin alınması önerilmese de, antioksidan özellikte besinlerin, özellikle meyve, sebze, işlenmemiş taneli beisnlerin ve bitkisel yağların alınması doğru bulunuyor Soya Proteinleri önceki çalışmalar soya proteinlerinin LDL kolesterolü düşürdüğünü, diğer KDH risklerini azalttığını öne sürmüşse de, son beş yıl içinde yapılan çalışmalar bu bilgiyi doğrulamış değil Hayvansal protein ya da süt ürünleri kaynaklı protein yerine aşırı miktarda soya proteini alınırsa, bunun kolesterolü yüksek kişilerde LDL kolesterolü düşürmekte yaralı olabileceği, ancak HDL kolesterol, trigliserit ve lipoprotein (a) (bunun yüksekliği de damar sertliği ve inme riskini artıran bir etkendir) düzeyini etkilemediği belirtilmektedir Gene de, en azından, diyette hayvansal ürünler veya süt ürünleri nispeten azalacağından, bunların yerine soya proteinince zengin yiyeceklerin kullanılması daha az doymuş yağ ve kolesterol alınması anlamına geliyor Folik Asit ve Diğer B Vitaminleri Şu an için folik asit ve diğer B grubu vitaminlerin KDH riskini azalttığını kanıtlayan bilgi yetersiz Folik asit, B6 ve B12 vitaminlerinin kan homosistein düzeyini (homosistein infarktüs ve inme sıklığını artıran bir bileşik) düşürdüğü, ancak bu vitaminlerle tedavinin beklenen sonuçları vermediği belirtiliyor Fitokimyasallar (bitkisel kimyasallar) Flavonoitler ve kükürt içeren bileşikler meyve ve sebzelerde bulunan ve damar sertliği riskini azalttığı düşünülen bir grup madde Ancak henüz bu grupta yer alan maddeler ve etkileri tam anlamıyla anlaşılabilmiş değil 10-özel Gruplara Yönelik öneriler İki yaş üstündeki çocuklar çocuklarda ve gençlerde aşırı kilo ve şişmanlık sıklığı gittikçe artıyor Bu grupta şişmanlık, ileriki yaşlarda KDH habercisi Bu nedenle erken önlem almak gerekli Ancak, bu grupta diyete sınırlamalar koymak zor çünkü normal büyüme ve gelişme sınırlamadan olumsuz yönde etkilenmemeli Yaşlılar Damar sertliği erken yaşlardan başlayan ama kendini ileri yaşlarda gösteren bir hastalık Diyet ve yaşam biçimi alışkanlıkları KDH riskini azaltabiliyor Bu nedenle yaşlılıkta da bu alışkanlıkları daha sıkı bir şekilde sürdürmek gerekli Metabolik sendromlular Metabolik sendrom, insülin direnci ile ilgili ve genellikle aşırı kilolu veya şişman kişilerde görülen bir bozukluklar bütünü En belirgin özellikleri ise karın bölgesi şişmanlığı, kan yağlarında olumsuz değişiklikler (yüksek trigliserit ve düşük HDL kolesterol düzeyi), yüksek tansiyon, insülin direnci, kanda pıhtılaşma eğiliminin ve vücutta iltihabi olaylara eğilimin artması Metabolik sendromlularda başlıca hedef diyet ve yaşam biçimi değişiklikleriyle KDH riskini azaltmak Metabolik sendrom gelişimini önlemek için de fiziksel aktivite göstermek ve şişmanlamamak gerekli Böylece şeker hastalığı ve KDH riski de azaltılıyor Eğer trigliserit düzeyi yüksek ve HDL kolesterol düzeyi düşükse, yağ içeriği çok düşük diyetten kaçınmak doğru bulunuyor Bunun yerine orta düzeyde yağ içeren bir diyetle kalori kısıtlamasına gitmek ve fiziksel aktiviteyi artırmak daha yararlı Kronik böbrek hastaları Bu hastalarda KDH riski daha yüksek Bunun nedeni kısmen uygulanan diyetten kaynaklanıyor Şeker hastalığı, kanda trigliserit yüksekliği, yüksek tansiyon sık görülüyor Dolayısıyla genel öneriler bu hastalar için de gerekli özellikle tuz kısıtlaması çok önemli Kan yağlarındaki bozukluklar düzeltilmeli Et yerine süt ürünleri ve sebze alınması, böbreklerdeki bozulmayı da yavaşlatıyor Kronik böbrek hastalığının ileri aşamalarında ise protein, fosfor ve potasyum kısıtlamasına gitmek gerekiyor 11-Teknoloji ve çevresel EtkenlerTeknolojik yenilikler de KDH riskini artırıyor örneğin otomobil kulanımı fiziksel aktiviteyi düşüren bir etken Güvenli kaldırımların, estetik sokakların olmaması ve iyi aydınlatılmaması da yürüyüş yapmak için caydırıcı Televizyon seyretmek, bilgisayar başında oturmak, video oyunları oynamak, hep fiziksel aktiviteyi azaltan unsurlar Bu gelişmeler, yanına sağlıksız beslenme kültürü de gelince, şişmanlığı bir salgın haline getiriyor Kaynak: American Heart Association Nutrition Committee; Lichtenstein AH, Appel LJ, Brands M et al Diet and lifestyle recommendations revision 2006: A scientific statement from the American Heart Association Nutrition Commitee Circulation 2006; 114: 82-96 çeviri: Doç Dr Doğan Yücel, SB Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Klinik Biyokimya Bölümü


13 Nisan 2008 )