Noktalama İşaretleri-Nedir

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Yazıda karışıklıkların önüne geçmek, yanlış okumayı önlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, cümlenin yapısını ve duraklama yerlerini belirlemek, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek için kullanılan işaretlere noktalana işaretleri [1] denir

Yazıdaki trafik işaretleri olarak da tanımlayabileceğimiz noktalama işaretleri şunlardır:


8 KESME İŞARETİ ( ) [2]

özel isimlere eklenen çekim eklerini ayırmak için kullanılır

Mustafa Kemal e, Ankara yı, Türkiye de, Kızılırmak ı, Mamak Caddesi nde

Ancak kurum ve kuruluş adlarından sonra kesme işareti kullanılmaz:

Türkiye Büyük Millet Meclisine, Mamak Anadolu Lisesi Müdürlüğüne, Başkanlığına, Dekanlığına, Rektörlüğüne, Kurumundan

]Yabancı isimlere getirilen yapım ve çekim ekleri okunuşa göre belirlenir ve kesme işaretiyle ayrılır:

Shakespeare in, Moliere e, Honolulu lu

]Kişi adlarına sonradan eklenen unvanlara eklenen ekler de kesme işareti ile ayrılmaz

Zeynep Hanıma, Ayhan Beyden, Efendinin, Paşayı

]Sert sessizle biten özel isimlere ünlüyle başlayan ek getirildiğinde ismin son sesi korunur, ama söyleyişte yumuşama olur

Zonguldak ı (Zonguldağı), Sinop a (Sinoba), Ahmet in (Ahmetin)

]özel ismin yerine kullanılan o zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz ve eki de kesme işaretiyle ayrılmaz

]Yabancı isimler hariç diğer özel isimlere yapım ve çokluk ekleri getirilerek yapılan kelimeler büyük harfle başlar ve ekleri de kesme işareti ile ayrılmaz Bu eklerden sonra gelen ekler de kesme işareti ile ayrılmaz

Türklük, Türkçü, Türkleşmek, Türkçülüğün, İsl mlaşmak, Türkolog, Darvinci, Sivaslı, Ankaralı, Ankaralıdan, Türkçecilik, Avrupalı, Avrupalılaşmak, Ahmetler, Mehmetler, Yakup Kadriler, Mustafa Kemallerden, Ereğliler

Bu özel isimler, türetilen kelimenin içinde kalıyorsa büyük harfle başlamaz:

Panisl mizm, Panturanizm, Pantürkizm

özel isimlere eklenen lı, -siz, -ci yapım ekleri kesme işareti ile ayrılmaz:

Ankaralı, Atatürkçü, İstanbulsuz

Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen ekler okunuşa göre belirlenir ve kesme işaretiyle ayrılır:

DSİ ye, öSS de, TCDD ye, TBMM nin

Küçük harflerle yapılan kısaltmalarda kelimenin okunuşu esas alınır:

kg dan, cm yi, mm den

Ancak büyük harfle yapılıp da okunuşu esas alınan kısaltmalar da vardır ki bunlar bir kelime gibi tel ffuz edilebilmektedirler:

ASELSAN a, BOTAŞ ın, NATO dan, UNESCO ya

Sonunda nokta bulunan kısaltmalardan sonra kesme işareti kullanılmaz Ek kelimenin okunuşuna göre belirlenir:

vbleri, madsi, Almdan, İngyi, Nudan

Sayılardan sonra gelen ekler de kesme işaretiyle ayrılır Sıra sayılarında hem nokta hem kesme kullanılmaz:

1972 de, 1881 de, 2000 den, 12 nci

üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla gösterilir:

Onar, beşer, yüz yirmişer, yüz ellişer milyon

İki kelime sonradan birleştirildiğinde ve (özellikle şiirde vezin gereği) bu kelimelerden ikincisinin ilk ünlüsü düşürüldüğünde düşen ünlünün yerine kullanılır:

ne oldu n oldu, ne etsin n etsin, ne eylesin n eylesin, Karacaoğlan Karac oğlan (Şiir dışında Karacaoğlan dır), düştü mü ola düştü m ola

özellikle belirtilmek istenen ek, harf ve kelimelerden sonra kullanılır:

A dan Z ye, -daş la türemiş kelimeler
Bazı kelimelerde b nın m ya dönüştüğü görülür
Ne nin belirtisiz nesne olarak kullanımına örnek verin

( Aldığı ekle bir başka kelime ile karıştırılabilecek olan kelime köklerinden sonra kullanılır:

Tava nın rengi neden böyle olmuş?
Bilgi nin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir)

özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığı zaman kesme işareti yay ayraçtan sonra konur:

Yunus Emre (1240?-1320) nin, Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) nin

Ancak cins isimlerinden sonra yay ayraç geliyorsa yay ayraçtan sonraki ek kesmeyle ayrılmaz:

İmek fiili (ek fiil)nin


9 TIRNAK İŞARETİ ( )

Başka birinin yazısından veya sözünden, hiç değiştirilmeden yapılan aktarmalar [3] tırnak içinde gösterilir Alıntı cümle(ler), büyük harfle başlar, noktayla biter Alıntı cümleye ait olan noktalama işaretleri tırnağın içinde kalır Asıl cümle de daha bitmediği için küçük harfle devam eder:

Yaşlı kadın, Yetişin! diye bağırdı

Şinasi, Halil Bey e biraz rahatlık vermiş gibiydi Yatsam, acaba uyuyabilir miyim? diye düşündü, yatıp da uyuyamamaktan korktu; ama korktuğu başına gelmedi Sabaha kadar yattı, hem de uyudu (Memduh Şevket Esendal, Saide)

Genç, esmer kız, yeni neslin son Türk kadınlarının o asla tatmin edilemeyecek olan ebed kederiyle bulutlanan siyah gözlerini kitabından ayırmayarak,
Okuyorum büyükanneciğim dedi (ömer Seyfettin; Bahar ve Kelebekler)

Aşağıdaki cümlelerin hangisi İlkbahar en güzel mevsimdir cümlesiyle yüklemin türü bakımından benzerlik gösterir?

Uzun alıntılarda her paragraf ayrı ayrı tırnak içine alınır:

Küçük salonun fes renginde, kalın, ağır perdeli penceresinden dışarı, muhteşem, parlak bir suluboya levhası gibi görünüyordu Saf mavi bir sema çiçekli ağaçlar Uyur gibi sessiz duran deniz Karşı sahilde mor, fark olunmaz sisler altında dağlar, korular, beyaz yalılar

Birden, üç dişi kalan buruşuk ağzını açtı Esnedi Bir mumya uzvu kadar sararmış, katılaşmış elini başına götürdü Kahve rengindeki yemenisinin altında daha beyaz görünen saçlarına dokundu Bir an düşündü (ömer Seyfettin; Bahar ve Kelebekler)

Cümle içinde özellikle belirtilmek istenen kelimelerden ve sözler tırnak içine alınır Bazen tırnak işareti kullanmak yerine bu kelimeler koyu harflerle veya altı çizilerek de yazılabilir Bunlar cümle değillerse küçük harfle başlarlar:

Birçoğu edebiyat kavramını yeni öğreniyordu
Uzaklık ifade etmek için ta kullanılır

Birçoğu edebiyat kavramını yeni öğreniyordu
Uzaklık ifade etmek için ta kullanılır

Kitap isimleri ve yazı başlıkları yazıda tırnak içinde gösterilir Bunlardan sonra kesme işareti kullanılmaz; çünkü tırnak işareti aynı zamanda kesme işaretinin görevini de üstlenir:

Tanpınar ın tek denemesi,Beş Şehirdir

Faruk Nafiz, Han Duvarlarında, Anadolu coğrafyasını ve insanını en güzel şekilde anlatmıştır

Kitabınızdaki İml Kuralları konusuna bir göz atın


10 TEK TIRNAK İŞARETİ ( )

Doğrudan yapılan ve tırnak işareti ( ) içinde gösterilen sözlerin içinde başka bir alıntı söz daha varsa bu da tek tırnak işareti ( ) içinde verilir:

Hasan: Yolda Yücel i gördüm, Yarın sizin sınıfla maç yapalım dedi

Annesi kıza, Kardeşini parka götür Baban niçin geciktiğinizi sorarsa Annem göndermedi dersin diye seslendi

Edebiyat öğretmeni, Şiirler içinde Han Duvarları gibisi var mı? dedi ve Faruk Nafiz in bu güzel şiirini okudu

Tek tırnak bir de dil yazılarında örnek olarak verilen kelimelerin anlamlarını göstermek için kullanılır:

Göktürk Anıtları nda geçen bodun millet, kavim , sab söz , tüketi tamamen gibi kelimeler artık kullanılmamaktadır


11 YAY AYRAç ( ( ) )

Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgisi olmayan, yazının ve sözün aslında olmayıp, sonradan eklenmiş olan açıklayıcı kelimeleri ve söz gruplarını göstermek için kullanılır:

O tarihte (1980) henüz sen yoktun

Türk edebiyatının üç kolu da (halk edebiyatı, divan edebiyatı, yeni Türk edebiyatı) büyük farklılıklar gösterir

Sanatçının bu eseri hatıra (Anı demek daha doğru olur) türünün en iyi örneklerindendir

Türkçede bazı ekler (-yor, -ken, -leyin, -mtırak, -ki) büyük ünlü uyumu kuralına aykırıdır

Hakkında açıklama yapılan söze ait ek, ayraç kapatıldıklarn sonra yazılır:

Yunus Emre (1240?-1320) nin

yani ile yapılan açıklamalar yay ayraç içine alınmaz

Babasından, yani okumasında büyük emeği geçen insandan daha ne isteyebilirdi ki?

Sözün söylendiği anda olup biteni, konuşanın hareketlerini ve durumunu belirtmek için kullanılır özellikle tiyatro eserlerinde çokça kullanılır:

İhtiyar ─ (Yerinden doğrulur) Şimdi ne olacak?
Kaymakam ─ (hiddetle) Ne olacak babaOğlunun katili ecnebi tebaasıymış

Alıntıların yapıldığı eser ve yazar adı yay ayraç içinde verilir:

Asıl konuşan Hasan dı, altı aydan beri susan Hasan Durmadan, dinlenmeden, nefes almadan, yanakları sevincinden pembe pembe, dudakları titreyerek taze, gevrek, billûr sesiyle biteviye konuşuyordu Aklına ne gelirse söylüyordu Eskici hem çalışıyor, hem de, ara sıra Ha! Ya? öyle mi? gibi dinlediğini bildiren sözlerle onu söyletiyordu; artık erişemeyeceği yurdunun bir deresini, bir rüzg rını, bir türküsünü dinliyormuş gibi hem zevkli, hem yaslı dinliyordu; geçmiş günleri, kaybettiği yerleri düşünerek benliği sarsıla sarsıla dinliyordu
(Refik Halit Kara, Eskici)

Herhangi bir metinden alınan cümlenin öncesi ve sonrası olduğunu, aralarda da alınmayan kısımlar olduğunu belirtmek için üç noktayla birlikte kullanılabilir

() Annelerinin esvaplarını kızlar giyer, büyükannelerinin mücevherlerini torunlar takardı Sırmalı çedik pabuçlar, kırmızı feraceler Ah hele kırmızı feraceler Baharın yeşil çimenleri üzerinde, seyir yerlerinde kadınlar tıpkı birer gelincik çiçeği gibi parlarlardı () (Bahar ve Kelebekler; ömer Seyfettin)

Bir bilginin şüpheyle karşılandığı veya kesin olmadığı durumlarda soru işaretiyle birlikte yay ayraç kullanılır:

Ankara dan Konya ya 1,5 (?) saatte gitmiş
1496 (?) yılında doğan Fuzuli

Söze alay etme, hafife alma, küçümseme, inanmama, kinaye anlamları katmak için ünlem işaretiyle birlikte kullanılır:

İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş
Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor
Enflasyonun nasıl düşeceğini bilmeyen ekonomi bilginlerimiz (!) var
Gençliğinde 100 metreyi 10 saniyede koşarmış (!)

Yabancı kelimelerin okunuşları parantez içinde verilir:

Rousseau (Ruso) Fransız edebiyatında romantizmin önemli temsilcilerinden biridir

İngiltere de Lord Byron (Lord Bayron), Shelley (Şelli) ve Shakespeare (Şekspir) romantizmin kaynağı sayılırlar


12 KöŞELİ AYRAç ( [ ] )

Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda dışta köşeli, içte yay ayraç kullanılır:

Kütüphanemize Türk edebiyatı tarihi kitapları [En başta Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (Nihat Sami Banarlı)] alınmalı

Bibliyografik künyelere ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır:

Yekta Bahir [ömer Seyfettin], Yeni Lisan, Genç Kalemler

Bilimsel çalışmalarda, metinde bulunmadığı h lde araştırmacı tarafından tamamlanan kısımlar köşeli ayraç içinde verilir:

Babam kağan öldüğünde küçük kardeşim Küş-tegin ye[di yaşındakaldı]


13 KISA çİZGİ ( - )

Satır sonunda, yer kalmadığı için yarım kalan kelimelerin bölünmüş olduğunu, yani devamının altta olduğunu göstermek için satır sonunda kullanılır Bu görevde kullanılınca birleştirme çizgisi denir:

O zaman gördü ki, küçük çocuk, memleketlisi, minimini yavru ağlıyor Ses-
sizce, titreye titreye ağlıyor

Birleşik kelimeler de tek kelime gibi tel ffuz edilerek heceleme buna göre yapılır

ba-
şöğretmen Atatürk il-
kokuldayken Karaosma-
noğlu nun

Kelimeler satır sonunda ve başında bir tek harf kalacak şekilde bölünmez Aşağıdaki gibi kullanımlar yanlıştır:

a-
rabayla u-
çurtmamızın cam i-
i niha-


Doğruları şöyle olacaktır:

ara-
bayla uçurt-
mamızın ca-
mii ni-
ha

özel isimlerde ve rakamlarda kesme işareti satır sonuna geliyorsa ve kesme işaretinden sonraki kısmın alt satıra geçmesi gerekiyorsa bu durumda kısa çizgi kullanılmaz:

Geçen yıl Ankara
daki akrabalarımıza 1996
da

Gırtlak ünsüzü için kesme kullanılan kelimelerde kesmeli heceler satır sonuna getirilmez

meş -
aleyi değil meş a-
leyi olacak kur -
adan değil kur a-
dan olacak

de ve ki bağlacı ile mi soru ekinden önceki kelime satır sonunda kalıyor da bu ek ve bağlaçlar alt satıra iniyorlarsa araya (satır sonuna) kısa çizgi konmaz:

önünde kitap
da yoktu gördüm
ki söylüyorum geçen yıl
mı kazanmış?

özgün iml sıyla yazılan yabancı kelimeler satır sonunda kendi dillerinin kurallarına göre bölünür

Cümle içindeki arasöz ve ara cümlelerin başına ve sonuna konur:

Bütün bebekler Zeynep hariç- çoktan uykuya dalmışlardı
Sizinle ilgili her şeyi gördüğüm ve bildiğim her şeyi- mutlaka yazacağım
Bu çocuk sizi temin ederim ki- ilerde büyük adam olacak

Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasına konur:

İkinci dünya savaşı (1939-1945) tam altı yıl sürmüştür
0930-1030

Bazı terimlerle kuruluş adlarında kullanılır:

isim-fiil, zarf-fiil, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi

Birbiriyle ilgi kurulan iki isim arasında kullanılır:

Türk-Yunan ilişkileri
Sivas-Ankara arası trenle yüz yıldır 12 saatte gidiliyor
Türkçe-Fransızca sözlük
Ural-Altay dil grubu
Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması
Soy-dil-din üçgeni
2000-2001 öğretim yılı

Rakamlar arasında kullanılarak ila anlamı verir:

3-4 kişi
19-20 yaşlarında
1-7 Aralık 2000 tarihleri arasında

Matematikte çıkartma işareti olarak kullanılır:

458-54=404

Adreslerde semt ile şehir ismi arasına konur:

Demirlibahçe-ANKARA

Dil bilgisinde fiil kök ve gövdelerini ifade etmede, kelimeleri eklerine ayırmada, ekleri tek başına göstermede ve kelimeleri hecelemede kullanılır:

oku-, yaz-, gönder-, sevindir-; yaz-dı-k, yol-cu-luk, -de, -i, -ki, ge-le-bi-li-rim

Bazı yabancı kelimelerde kullanılır:

Sainte-Beuve, by-pass, check-up

g Bilimsel yazılarda, Arapça ve Farsça tamlamalarda ve bazı ibarelerde kullanılır:

Servet-i Fünun, Divanı, Lûgati t-türk, Aşk-ı Memnu, bülbül-i şeyd , teş-perest, vatan-perver, bil -ücret, b -ç re, hokka-b z, n -mağûb


14 UZUN çİZGİ ( ─ )

Karşılıklı konuşmalarda konuşmanın ve konuşmacının değiştiğini belirtmek için cümlelerin başında (satır başında) kullanılır Konuşma çizgisi de denir

Şinasi Halil Bey e baktı ve:
─Bu mektup sana, dedi
─Bana mı, kimden?
─Evden olacak!
─Evden? Ne münasebet?
Şinasi Bey mektubu aldı Saide nin yazısı ile şu satırları okudu:


Büyük nine sordu:
─Okuduğun ne, kızım?
─Bir roman
─Neden bahsediyor?
─Hiç
Büyük nine tekrar daldı

Oyunlarda uzun çizgi, konuşanın adından sonra da konabilir:

Büyük nine ─ Okuduğun ne, kızım?
Kız ─ Bir roman
Büyük nine ─ Neden bahsediyor?
Kız ─ Hiç
Büyük nine tekrar daldı

Konuşmalar tırnak içinde verildiği zaman konuşma çizgisi kullanılmaz


15 EĞİK çİZGİ ( / )

Şiirlerden alıntı yapıldığında, yan yana yazılan mısraları ayırmak için kullanılır:

Yüzükoyun yatma diyor annem / Yatar mıyım hiç, / İster miyim / Yüzümün / Koyun olduğunu? (FHD)

Adreslerde apartman ve daire numaralarıyla semt ve şehir isimleri arasına konur:

Altay Sokağı, Nu: 21/6
Kurtuluş/ANKARA

Dil bilgisinde eklerin ünlü ve ünsüz uyumlarına göre aldıkları farklı şekillerini göstermek için kullanılır:

-a / -e, -an / -en, -madan / -meden, -dı / -di / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü

Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

125/5=25

Bilgisayar ve internet dilinde eğik çizgi olarak //, / ve işaretleri kullanılmaktadır


16 DENDEN İŞARETİ ( )

Bir yazıdaki maddelerin sırlanmasında veya bir çizelgede alt alta gelen aynı sözlerin veya söz gruplarının tekrar yazılmasını önlemek için kullanılır

a Etken fiil
b Edilgen
c İşteş
d Dönüşlü
Kaynak:mitolojiinfo