Kendi Önyargılarımıza Karşı Niçin Körüz?

Kendi Önyargılarımıza Karşı Niçin Körüz?


ÖNYARGILARDAN KAÇILMAZ
Bu yaklaşıma dürüst-gerçekçilik illüzyonu denir Başka bir deyişle siz, belki de yalnızca siz dünyayı en doğru şekilde değerlendiriyorsunuzdur Farklı görenler önyargılıdır

Princeton Üniversitesi'nden psikolog Emily Pronin, bu kanaatin "kaçınılmaz ve derin" olduğunu söylüyor Pronin'e göre pek çok insan diğer insanların önyargılı olduklarını rahatlıkla kabul ederken, kendini bu özellikten muaf tutar; yani önyargı konusunda "kördür"


Kendi önyargılarımıza karşı niçin körüz? Önyargılarımız -çocukluğumuzda ve yeni yetmelik evresinde oluşur ve katılaşır; bilinçaltında radara yakalanma çizgisinin altında seyreder
Bunun nedeni, insanların kendilerine dönüp, değer yargılarını ve inançlarını sorgulamamaları değildir Pek çok insan bunu yapar Ancak önyargılar, bilinçli bir inceleme ve soruşturmaya açık değildir Dolayısıyla herkes kendi görüşlerinin doğru olduğu ve rasyonel bir düşünceye dayandığı sonucuna varır ve rahatlar


Önyargıların çoğu pozitif illüzyonların zararsız bir çeşididir En önemli işlevi kırılgan egomuzu gerçeklerin acımasızlığına karşı korumaktır Diğer önyargılar daha ciddi sonuçlar doğurabilir Çok az insan ırkçı veya cinsel ayırımcı olduğunu kabul eder ve bu görüşlerinde de samimidirler Ne var ki eylemleri kendilerine ihanet eder


Önyargılarla ilgili bir diğer gözlem de insanların dünyadaki olayları inançlarına uygun bir şekilde yorumlamalarıdır Örneğin çevreciler, iklimi insanların değiştirdiğine ikna olmuştur Ancak kuşkucular bunun altında bir komplonun yattığına inanır


Yeni bilgiler bu iki görüşten birini destekliyor olsa bile fikirlerinden dönmezler Kaldı ki iki taraf da kendi görüşlerinin yansız ve rasyonel olduğunu düşünmekte israrcıdır İşin acıklı yönü, önyargılı olduğumuzu kabul etsek bile bundan kurtulmamız mümkün değildir "Ben her türlü önyargıya açığım, çünkü insanım" diye konuşan Pronin, "Ancak belirli bir olayda bunun farkında olmama ihtimalim yok yüksek" diyor


ÇOCUKLUK ANILARI DA BİR İLLÜZYON
Chicago Üniversitesi'nden David Gallo, "otobiyografik bellek" olarak nitelendirilen anıların geçmişinizi tam olarak yansıtmak zorunda olmadığını belirtiyor


Çocukluk anılarının, anı defterlerine kaydedilmiş birkaç öyküden, fotoğraflardan ve gazete kupürlerinden ibaret olduğunu söyleyen Gallo, "Belleğiniz çoğunlukla bir fotoğrafta gördüklerinizden, büyüklerinizden, kardeşlerinizden dinlediğiniz öykülerden oluşur; gerçekten başınızdan geçenlerden değil Başka bir deyişle kimliğinizin en önemli bileşeni olan otobiyografik bellek bir illüzyondan başka bir şey değildir Büyüklerin birden fazla kereler anlattığı öyküleri, hatırlamıyor olsanız bile, başınızdan geçmiş gibi algılamanız işten bile değildir" diyor


Yeni Zelanda'da Canterbury Üniversitesi'nden bilim insanlarının yürüttüğü bir deneyde, ikiz kardeşlerin her ikisine de, birlikte geçirdikleri çocukluk dönemleri ile ilgili anılarını anlatmaları istenmiş İkizlerin en azından bir öykü üzerinde tartıştıkları görülmüş Çünkü ikisi de öykünün kendi başından geçmiş olduğunu iddia ediyormuş Gallo karı koca arasında da buna benzer antlaşmazlıkların yaşandığına dikkat çekiyor; aynı anıyı karı veya kocanın sahiplenmesinin sıklıkla görüldüğünü belirtiyor


OTOBİYOGRAFİK ANILAR NE KADAR GERÇEK?
"Otobiyografik anıların gerçeklerden ne kadar uzak olduğunu keşfedince hayrete düştüm" diyor, İngiltere'deki Warwick Üniversitesi'nden bellek uzmanı Kimberley Wade:
"Anılar kimliğimizin bir parçasıdır Aynı zamanda hukuksal açıdan da büyük önem taşır Bir cinayete tanık olduğunuz için mahkemede tanıklık yapmanız talep edildiğinde, olayları doğru bir şekilde yansıttığınızdan nasıl emin olabilirsiniz?"


Ancak Wade, belleğin illüzyon kategorisine dahil edilmesini bir zayıflık olarak değil, bir avantaj olarak görüyor: "Anılar 'zihinsel zaman yolculuğu'nun bir parçasıdır Bunlar sayesinde kendimize bir gelecek inşa edebiliriz Eğer anılar bu kadar esnek olmasaydı gelecek senaryolarını geliştiremezdik"


ORTALAMANIN ÜZERİNDE OLMA İDDİASI
Örneğin bütün insanlar en dikkatli ve en usta şoförün kendileri olduğunu, diğerlerinin daha kötü sürdüğünü iddia eder
Yapılan bir araştırmada, insanların %74'ünün kendilerinin araç kullanma konusunda ortalamanın üzerinde olduğunu iddia ettiği ortaya çıkmış İlginç olan trafik kazası geçiren insanların pek çoğunun şoförlük yeteneklerine ortalamadan daha fazla güvendiği görülmüş
Benzer şekilde pozitif yetenekler –zekâ, beceriklilik, doğruluk, güvenirlilik, sorumluluk vb-söz konusu olduğunda insanlara kendilerini değerlendirmeleri istendiğinde, pek çoğu kendilerini ortalamanın üzerindeki kategoriye dahil etmiş Ancak aynı soru negatif yetenekler konusunda sorulunca, averajın altında bir yerlerde yer aldıklarını beyan etmişler


Bu bencil illüzyon "ortalamanın üzerinde olma etkisi" olarak nitelendiriliyor Bu kadar yaygın olmasına karşın genellikle göz ardı edilen bir özelliktir İronik bir şekilde insanlar, kendilerini olduğundan fazla şişirmeye, ortalamaya göre daha az meyilli oldukları iddiasındadır


Ayrıca sevdiklerimizi de olduğundan fazla "şişirme" eğilimi yaygındır İnsanların %95'i eşlerini ortalamadan daha akıllı, çekici, şefkatli ve çalışkan olduğunu beyan eder Anababalar için de çocukları, yaşıtlarından daha akıllı, sevimli ve çalışkandır


Alıntı