Taş Baskısı

Taş baskı ya da litografi/litografya, kireç taşı üzerine yağlı mürekkeple çizilmiş şekil ve yazıların basım sanatı Taşbaskıya el litografyası da denir Taşbaskı, modern ofset litografyanın başlangıcıdır Taşbaskı tekniğinin esası, yağın suyu itmesi özelliğine dayanır

Kireçtaşı, kalsiyum karbonat olup gözeneklidir Baskı kalıbı olarak kullanılacak kireç taşı 6-8 cm kalınlığında levha şeklinde hazırlanır Yüzeyi pürüzsüz hale gelinceye kadar tesviye edilir Bu düzgün yüzeye yazı veya resim özel bir mürekkeple nakşedilir Mürekkebin özelliği yağlı olmasıdır Yağlı mürekkep, arapsakızı eriyiğinin bir iki damla nitrik asitle karışımından yapılır Baskı kalıbı, yazı işleri tamamlandıktan sonra yazıların ve resmin net bir görünüm alması için terebentinle silinir Baskı kalıbı daha sonra su içine sokulup çıkarılır Kireçtaşı gözenekli olduğu için yazılar ve resim çizgileri haricindeki sathın tamamındaki gözenekler suyla dolar Baskı taşına bu durumda baskı mürekkebi sürülür Mürekkep yazıların bulunduğu susuz yüzeylerden gözeneklere emilirken boş kısımlardaki sulu yüzeylerden itilir Baskı kalıbı bir kağıda bastırılmak suretiyle istenilen baskı elde edilir Gözeneklere emilen mürekkep bitinceye kadar baskı yapılabilir

Kalıplar saklanarak ilerde tekrar baskıda kullanılabilir Tekrar baskı yapmak için baskı kalıbının terebentinle silinip suya sokulması yeterlidir Bazan taş kalıp yerine kâğıt ıslatılır Kağıt bilahare kurutulur

Mürekkep rengi değiştirilerek, değişik renklerde baskı da yapılabilir Renk ayrımına göre şekil ve yazıları ayrı ayrı hazırlanan taşlar, sırayla aynı kâğıt üzerine basıldığında ofset renkli taşbaskı elde edilmiş olur Modern ofset litoğrafyanın esasını taşbaskı usulleri teşkil eder Modern litografi, fotokimyasal metodlarla hazırlanmış çinko ve alüminyum levhaları kalıp (matris) olarak kullanır

Taşbaskılarda taşın yazı ve resim çizgilerinin geldiği yerler hafif oyuk veya hafif kabarık olan türleri de vardır Bu türe, taşbaskılarda taş üzerine gravürleme denir Gravür şekli ile hazırlanacak ve kazılacak kelimeler hafif asitlerle ve özel gravür makinalarıyla hazırlanır

Taş baskı tekniği 1831 yılında Türkiye'ye girmiştir İlk taş baskı atölyesi bugünkü İstanbul Üniversitesi (Eski Harbiye Nezareti)nde kuruldu İlk basılan kitaplar askeri eğitim gayeliydi Daha sonra Anadolu'nun bazı büyük şehirlerinde de taş baskı atölyeleri kuruldu Baskıda tipografinin gelişmesi üzerine, 20 yüzyılın başlarında yavaş yavaş taş baskıcılık yerini, bugünkü modern teknik baskıcılığa terk etti


Taş baskısına düz baskı da denir Suyun ve yağın birbirini itmesinden ve baskı taşının basacak ve basmayacak kısımlarının hazırlanmasından ibarettir Taş baskısında, yağı emen sert kireç taşları (lito taşı) kalıp olarak kullanılır Lito taşı tüzeltilip perdahlandıktan sonra, yapılacak resim, üzerine yağlı lito kalemi ya da yağlı tuşe mürekkebiyle işlenir

Yapılan resmin kuruması için bir süre beklenir Daha sonra Arap zamkı ve nitrik asit karışımı bir sıvı, resmin üzerine sürülür Böylece taşın yağ almamış kısımlarının, tekrar yağ almasına karşı hassasiyeti giderilir Baskı işine geçmeden önce de süngerle taşın bütün yüzüne su sürülür böylece resmin bulunduğu yer, yağlı olduğu için suyu almaz, diğer kısımlar suyu emer Mürekkepli bir merdane taşın üzerinde gezdirildiğinde yağlı kısımlar boyanır, suyu emen gereksiz kısımlar ise boyanmaz Baskı yapılacak kağıt taş kalıp üzerine konduktan sonra, temiz bir merdane ile presten geçirilir