İmmanuel Kant...

Kant modern felsefenin babalarındandır yalnız geçmiş çocukluğu onu hayat arayışına ittiği düşünülür


IMMANUEL KANT
NASIL BİLEBİLİRİM?
NE BİLEBİLİRİM?
Bir dev den söz etmeğe çalışacağız hep birlikte Tüm yaşamını, özellikle bilgi konusunda kendisinden önce verilmiş yanıtları gözden geçirerek ve onlara eleştirel bir yaklaşım ile yaklaşarak yeni bir bilgikuramı oluşturmaya adamış bir insan gündemimizde

Kant; Bilgikuramı , etik, estetik,metafizik , varlıkbilgisi (ontoloji) gibi felsefenin ana konularındaki görüşleri günümüzde de tartışılan bir filozof

Kant'tan önce dünya hakkında ne bilebileceğimiz sorusuna verilen yanıtlar iki kümede toplanıyordu
Dünya duyularımızla algıladığımız gibidir
Dünya usumuza göründüğü gibidir
Tabi bu iki görüşe karşı olan kuşkucuları da unutmamalıyız

Kant bu iki görüşü birleştirmeye çalıştı Descartes'ın usçuluğu ile Francis Bacon'ın deneyciliğini kendi felsefesinde birleştirdi

Kant şeyin kendisi ile şeyin görüneni arasına önemli bir ayrım koydu Ve yalnızca şeyin görüneni ni bilebileceğimizi öne sürdü
Aklın başarabildikleri ile başaramadıklarını birbirinden ayırmayı amaçladı
Önsel bilgiyi sonsal olan deney bilgisinden üstün saydı
Sağlam bilginin , veri
ve düşünce nin birleşmeleri halinde olanaklı olacağını düşündü


Kant , Königsberg ? de doğdu ve orada öldü

11 çocuklu bir ailenin dördüncü çocuğu idi

1724'te, Doğu Prusya'nın Königsberg şehrinde (günümüzde, Rusya Federasyonu'nda Kaliningrad) dünyaya gelen Immanuel Kant , bu doğduğu şehirden hiç dışarı çıkmadı

Iskoç asıllı mütevazı bir saracın ve dindarliğı çocukluk yıllarına damgasını vurmuş olan bir annenin oğlu olan Kant, kunduracı amcasının mali desteğiyle okudu Kolejdeyken, bilimlere, matematiğe ve felsefeye karşı büyük bir merak ve yeteneği vardı



Önce kırsal kesimde bir rahibin ve çevredeki çeşitli ailelerin yanında eğitmen olarak çalıştıktan sonra, 1755'te, privardozent (doçent) unvanıyla üniversitede ders vermeye başladı ve on beş yıl sonra Latince olarak kaleme aldığı «Duyulur ve Düşünülür Dünyanın Biçimi ve İlkeleri Üzerine» (De mundi sensibilis atque intelligibilis forma et principus) adlı bilimsel incelemesiyle mantık ve metafizik profesörü unvanını aldı

Kant , bundan böyle, kendini bir yandan, üzerinde çok uzun yıllar düşündüğü bir felsefî öğreti inşa etmeye (ki, Saf Aklın Eleştirisi [1781] ve bunu izleyen büyük eserler bunun ölmez kanıtlarıdır) ve bir yandan da, üniversitede ders vermeye adadı

Derslerini kırk yılı aşkın bir süre içinde bir gün olsun aksatmadı ve 1797'ye kadar sürekli olarak günde beş saat ders verdikten sonra günün azaldığını hissederek fakültesinden izin alıp kalan yıllarını felsefe tarihinin belki en geniş ve en sağlam bir biçimde kurulmuş sistemlerinden birine son şeklini vermeye harcadı

Bu eserler, son derece dakik ve muntazam bir şekilde ayarlanmış bir hayatın meyvesiydi Kant, gün içinde zamanını nasıl kullanacağını bir saatçi hassasiyetiyle yine kendi tayin ederdi «Darda kalsaydım, en son satacağım şey saatim olurdu!» sözü de onundur

Tanışlarından biri, Königsberg belediye başkanı ve yazar olan Von Hippel, bu konuda bir komedi bile yazmıştı: «Gözü Saatinde BirAdam» (Der Mann nach der Uhr, 1760)

Yaz kış her sabah uşağı Lempe tarafından saat tam 455'te uyandırılır, iki fincan çayın içer, günün tek piposunu tüttürür ve «örsüm» dediği yazı masasına otururdu

Fakülteye gideceği günler saat 745'te ayağa kalkıp dolaşmaya başlar, saat 750'de şapkasını başına giyer, beş dakika sonra bastonunu eline alır ve saat 8'i çalar çalmaz arabasının kapısını açardı Böylece, sekreteri ve hayat hikâyecisi Jachmann'ın yazdığına göre, «mahallenin bütün sakinleri saatlerini onun hareketlerine göre ayar ederlerdi»

Öğleden sonra, filozof, her gün aynı güzergâhı takip eder ve tam bir saat süren ünlü yürüyüşüne çıkardı

Kırk yıl zarfında sadece iki kez bu düzenin dışına çıkarak her gün durduğu yeri geçtiği söylenir: bir defasında Rousseau'nun yeni çıkan bir kitabını bir an önce almak için, bir sefer de Fransız Devrimi'nden haber almak için!



NASIL BİLEBİLİRİZ ?



KANT'IN KOPERNİK DEVRİMİ

Bilimsel bilginin, sentetik a priori önermelerin realist bir tavır ve zihnin nesnelerine uyduğu varsayımıyla hiçbir şekilde açıklanamayacağını düşünen ve a priori, yani tümel olan, yalnızca geçmiş ve şimdi için değil, gelecek için de geçerli olan bilgiyi açıklamak üzere, zihinle nesneleri arasındaki ilişki için yeni bir varsayım bulmak zorunda kalan Kant'ın, ünlü astronom Kopernik'ten etkilenerek gerçekleştirdiği, nesnelerin zihne ve zihnin işlemlerine ya da faaliyetlerine uyduğu teziyle belirlenen devrime verilen ad

Kant'a göre, gökteki cisimlerin hareketlerini, bu cisimlerin onları gözlemleyen kişinin çevresinde döndükleri varsayımını temele alarak açıklama çabasında yeterince ilerleme kaydedemeyen Kopernik, yıldızların yerlerinde sabit durduklarını ve gözlemcinin onların çevresinde döndüğünü kabul ettiği zaman başarılı olabileceği inancına kapılmış ve bu kabulüyle gökteki cisimlerin hareketlerini açıklama çabasında gerçekten de başarılı olmuştur Kopernik'in durumuyla kendi problemi arasında bir analoji kuran Kant, şimdiye kadar tüm bilgilerimizin konu aldığı nesnelere uyduklarının varsayıldığını söyler

Kant'a göre, şimdi yeni bir deneme yapmanın, ve bilginin nesnelere değil de, nesnelerin bilgiye uyduklarını öne sürmenin tam zamanıdır Çünkü bilgide sezginin nesnelere uymak zorunda olduğu kabul edilirse, nesneler hakkında a priori bir bilgiye sahip olmamız olgusu açıklanamaz Nesneler hakkındaki bilgimizi açıklamak için, Kant'a göre, nesnelerin insandaki sezgi yetisine uyduklarını kabul etme zorunluluğu vardır

Bununla Kant hiç kuşku yok ki, insan zihninin bilgide konu aldığı nesneleri gelişigüzel yaratmakta olduğunu söylemek istemez; o, bununla zihnin doğuştan düşüncelere sahip olduğunu da anlatmak arzusunda değildir Onun felsefe alanında gerçekleştirdiği devrim, daha çok insan zihninin tecrübe ettiği, algıladığı nesnelere bir şey kattığını söylemekten oluşur Kant bilgimizin deneyden başladığı konusunda David Hume'la tam bir uyuşma içindedir, fakat o, Hume'un tam tersine, insan zihninin tecrübe ettiği nesnelere bir şey katan, duyu yoluyla gelen malzemeye bir form, bir çerçeve kazandıran aktif bir güç olduğunu öne sürer

İnsan zihni, ona göre, öyle yapılanmıştır ki, kendi biliş tarzını nesnelere aktarır, nesnelerin kendi biliş tarzına uymasını sağlar İnsan zihni doğası gereği, deneyimlerimizi aktif bir biçimde düzenler Başka bir deyişle, düşünme faaliyeti yalnızca, duyular aracılığıyla birtakım izlenimler almayı değil, fakat aynı zamanda tecrübe ettiğimiz şeyler hakkında yargılar oluşturmayı içerir Tıpkı renkli gözlükler takan bir kimsenin herşeyi gözlüklerinin rengiyle görmesi gibi, düşünce yetisine sahip olan her insan varlığı, şeyleri kaçınılmaz bir biçimde kendi zihninin doğal yapısına göre düşünür

Ahmet Cevizci Paradigma Felsefe Sözlüğü

NE BİLEBİLİRİZ?

Biz ancak duyularla verilmiş, anlayışgücünün işlenmiş,biçimlendirilmiş, düzene sokmuş olduğu şeyleri bilebiliriz

Dış dünyayı, olduğu gibi, yani ''kendinde nasılsa öyle'' ve hiç değişikliğe uğramamış olarak bilmemiz olanaksızdır KENDİNDE ŞEY

Aklın ''ideler'' i deneyüstü nesnelere ilişkindir (deneyüstü dünyasında kendilerine hiçbir zaman karşılık olarak bulunmadığı kavramlar -ruh,evren,tanrı-)

Akılgücünün incelediği nesneler , deneyde verilmemiştir

Bilgimiz, nesnelerin , bize göre oluşuna ilişkin bir bilgidir Yani göreli bir bilgidir

''Olabilir deneyin konusu'' olan her şey görüngü dür Duyularla bağlı insan usu yalnızca görüngüleri bilebilir, onların arkasındaki kendiliğinde şeyleri bilemez

Kaynaklar:
Felsefe Tarihi-Sahakian Çeviri:Aziz Yardımlı
100 Soruda Felsefe El Kitabı Selahattin Hilav
Axıs 2000


ETİĞİN TEMELLERİ

Belirlenimciliğin insanlar için de geçerli olduğuna gerçekten inanan biri, bu sonuçlara mahkumdur Ancak, görüldüğü kadarıyla bu tür insanlar yoktur Böyle bir şeyin olanaksızlığı bizim için bir olgudur Alçakların ve suçluların, hatta psıkopatların, hatta belirlenimci olduklarına inanan kişilerin bile kötü muameleye maruz kaldıklarında incindikleri ve itiraz ettikleri, kim olursa olsun yapılmaması gerektiğini düşündükleri görülmektedir

Dolayısıyla, görüldüğü kadarıyla (en azından zaman zaman) özgür seçim diye bir şeyin var olduğuna inanmadan edemeyiz Fakat, buna inanmak, maddi nesnelerin bazı hareketlerinin tamamen bilimin yasaları tarafından belirlenmediğine inanmadan da edemeyeceğimiz anlamına gelir Bu hareketlerden bazılarına, kendi irademizin özgür eylemleri karar vermektedir ( bu bağlamda özgür', kişinin dışında belirlenmemiş, bilimsel yasalarca yönetilmeyen anlamına gelir)

Böylece diyor ki Kant ister itiraf edelim ister etmeyelim var olanın yalnızca deneysel dünyadan ibaret olmadığına inanırız Bedenimizin hareketlerini etkileyen kararların alındığı ve aynı zamanda yapılan seçimlerde, alınan kararlarda övgü ve yergi sözcüklerinin geçerli olacağı deneysel olmayan bir dünyanın varlığına inanırız Kant'ın bütün felsefesi, bunun nasıl olanaklı olduğunu bilimsel açıklamaya uyan bir dünyada ahlakın ve özgür iradenin nasıl var olabildiğini anlama çabası olarak görülebilir

Kant, ancak bir şeyi yapmanın lehte ve aleyhte nedenlerini anlama yetisine sahip bir yaratığın ahlaka uygun ya da ahlak dışı davranabileceğine, o nedenle ahlakın yalnızca akılcı yaratıklar için olası olduğuna inanıyordu Zehirli bir yılan ahlak dışı davranmakla suçlanamaz Fakat, bu tür nedenlerin geçerliliği, sadece bireysel bir beğeni konusu değildir Belli bir nedenin iyi bir neden olduğu konusunda farklı yargılarda bulunabiliriz; fakat bu konuda fikir yürütüyor ve birbirimizi ikna etmeye çalışıyor olmamız, gerçekten iyi bir neden gösterildiğinde bunun rıza yaratacağına inandığımızı ortaya koymaktadır Geçerli bir neden, ister kabul et ister kabul etme gibi bir şey değildir; evrensel olarak geçerlidir Bir şeyin, aynı koşullarda, benim için doğru başka biri için yanlış olabileceğini savunmak olanaksızdır: Benim için doğruysa, aynı durumdaki bir başkası için de doğru olması gerekir Bu, tıpkı deneysel dünyanın evrensel geçerliliğe sahip bilimsel yasalarca yönetilmesi gibi, ahlaki dünyanın da evrensel geçerliliği olan ahlaki yasalarca yönetilmesi anlamına gelir Yine bu, bilimin olduğu gibi ahlakın da akıla dayandığı anlamını taşır

Bu düşünceler, Kant'ı ahlakın temel kuralı olarak ünlü Kategorik İmperatif'ini formüle etmeye götürdü: Aynı zamanda evrensel olmasını isteyeceğin ilkelere göre davran

Bryan Magee -Felsefenin Öyküsü

NE YAPMALIYIZ ?





Kant'a göre bilgi , deneyimle kavramların bir sentezinin sonucuydu; Duyularımız olmasaydı nesneleri FARK EDEMEZDİK , öte yandan anlayış gücümüz olmasaydı , bu sefer de onları KAVRAYAMAZDIK

Bilgi edinme süreci algılamayı, hayal gücünü ve anlayış gücünü gerektiren birleşik bir süreçti Duyarlılık ve anlayış karşılıklı ilişki içindeydi

Kant açıklamalarının devamında bu sürecin ayrıntılarını anlatıyordu: ZAMAN ve UZAM herkes de önsel ve saf sezgiler olarak bulunmaktaydı Bunlar mutlaktı Duyu izlenimlerinden bağımsız ve onlardan önceydiler

İkinci olarak , gerçekliği kavrama tarzımızın yapısını oluşturan DÜŞÜNCE KATEGORİLERİ vardı

Bunlar dünyaya anlam vermemizi sağlayan bir tür temel kavramsal aygıt konumundaydılar

Yeni Başlayanlar İçin Felsefe-Richard Osborne

ARI USUN ELEŞTİRİSİ

Kant bilgikuramına ilişkin görüşlerinin temellerini Arı Usun Eleştirisi (Kritik der reinen Vernunft, 1781) adlı yapıtında ortaya koyar Olgunluk döneminin en önemli yapıtı sayılan bu kitapta Kant, işe genel olarak metafıziğin olanaklılığını ya da olanaksızlığını göstermek ve olanaklıysa metafıziğin sınırlarını ve kapsamını belirlemek üzere usu eleştiriden geçirerek başlar

Ona göre, asıl sorun, deneyimden bağımsız olarak usun ve anlama yetisinin neyi ne kadar bilebileceğidir Bu canalıcı sorunu çözmek ise insanın anlama yetisinin deneyimlere katkıda bulunurken kullandığı temel ilkeleri keşfetmekle ve insan usunun bu ilkeleri deneyim sınırlarının ötesine geçmeye zorladığında baş gösteren metafızik yanılsamaların maskesini düşürmekle olanaklıdır Bilginin kaynağını ve oluş umunu çözümlemek amacıyla Kant , Arı Usun Eleştirisi? nin ilk bölümünde "sentetik apriori" niteliğini taşıyan bilgiler olduğunu göstermeye girişir Deneyimden gelen bilgilerin özelliklerini taşıması yönünden "sentetik", ancak deneyimi aşan bir kesinlik taşıması nedeniyle de "apriori" olacak bu türden bilgiler adeta deneycilerin kuşkuculuğuyla usçuların içi boş kesinliğini birleştiren bir çimento görevi görecektir

Kitabın "Aşkınsal Estetik" başlığını adlı bölümünde, Kant kendi arı uzam ve zaman görülerimizde temellenmiş iç ve dış deneyimlerin uzamsal ve zamansal biçimlerinin (formlarının) "sentetik apriori" bilgisini taşıdığımızı göstermeyi amaçlar Kant'a göre, uzamın ve zamanın bu apriori bilgisi için "Nesnelere baktığımızda yalnızca uzamlılık ve zamanlılık biçimlerini görürüz; kendi başlarına nesnelerin özelliklerini göremeyiz" diyen aşkınsal idealizm zorunlu koşuldur

Arı Usun Eleştirisi'nin "Aşkınsal Analitik'' başlığını taşıyan bölümünde ise Kant çığır bir görüş ortaya atar Deneyimin olanaklılığının zorunlu koşulları olan algı biçimlerinin (formlarının) yanı sıra düşüncenin en temel ulamlarının da kendi başlarına insanın ürünü olduğunu savunur

Aynı yapıtın "Aşkınsal Diyalektik" adli bölümünde ise Kant geleneksel metafıziklerin, anlama yetisinin ulamlarını görü biçimlerimizin (Formlarımızın) ötesinde kalan nesneler hakkında bilgi edinmek üzere kullanılmasından kaynaklanan yanılsamalar olduğunu savunur

Ancak, tüm bunlara dayanarak Kant ' ın Arı Usun Eleştirisi 'ni bütün bütün olumsuz değerlendirmelerle bitirdiğini düşünmek yerinde bir saptama olmaz Kant, usun kuramsal kullanımının metafizik kavrayışlar yaratmaktan uzak olsa bile deneysel araştırmaların yürütülmesi sırasında, hem doğa yasalarının yalınlığıyla hem de doğal biçimlerin çeşitliliğiyle karşımıza çıkan "düzenleyici" ilkeler sağladığını belirtir


Kitabın son bölümlerinden "Arı Usun Kanonu" ndaysa pratik usun, erdem ile mutluluğun birleşmesiyle, özgürlük ile doğanın kavuşmasıyla en yüce iyilik idealini sunduğunu savlar

Yargıgücünün Eleştirisi nde (Kritik der Urteilskraft, 1790) zorunluluğun egemen olduğu doğa ile özgürlüğün ilke olduğu iç dünya arasında köprü kurmanın öneminden söz eder


Aynı bakış açısını son yapıtlarından Yetişkinlerin Çatışması 'nda (Der Streit der Fakultâten, 1798) da koruyarak, felsefenin ne yalnızca birtakım kavramların, görüşlerin bilimi ne de bilimlerin bilimi olduğunu; felsefenin insanı hem doğal haliyle olduğu gibi hem de toplum içinde olması gerektiği gibi her yönüyle ele alan bir insan bilimi olduğunu ileri sürer
Bu nedenle, usun eleştirilmesi, insanın evrendeki yerinin belirlenmesinde en önemli rolü üstlenecektir; çünkü insan tüm kavramların yaratıcısı olarak tüm yaptıklarından sorumlu tutulmalıdır


GÜZEL VE YÜCE
? Kutsal ormandaki koca meşeler ve gölgeli yalnızlık yücedir; çiçek tarlaları, alçak çalılar ve budanmış ağaçlar güzeldir? Gece yüce, gündüz güzeldir Yüce olan ulu ve basittir (Mısır piramitleri gibi); güzel olan küçük ve zariftir (kadın gibi) Zeka ve cesaret yücedir; yetenek ve kurnazlık güzeldir Yardımseverlik ve terbiye de güzeldir ?Kara saç ve kara gözlerin yücelikle ilişkisi daha fazladır; mavi gözle ve soluk ten daha çok güzelliğe yakındır? Güzellik amacı olmayan bir amaçtır Yücelik sonsuzluk duygusu yaratır

Hayır, bunları yazan romantik bir şair değil Küçük, keyifli Güzel Ve Yüce Üstüne Gözlemler kitabında bunları yazan Kant, Yargı Gücünün Eleştirisi adlı yapıtında geliştireceği estetik ilkelerini ilk bu kitapçığında ortaya koymuştu Yine de, Somerset Maugham?ın nadir ve nefis felsefe denemelerinden birinde belirttiği gibi, Kant estetik algıdan yoksun görünüyor Salon ve galerilerde her türlü resme ve sanat eserine karşı hepten ilgisiz kalırdı

Kant için güzel şeylerin verdiği haz bu şeylere duyulan ilgiden bağımsızdır, haz yalnızca duyuların hoş bulduğudur Bir Yunan tapınağına hayran olmak ona göre güzel bir şeyi düşünmek olabilir; lezzetli bir şekere duyulan hayranlık da yalnızca hoş olmasındandır Biçimsel sanatlarla ilgili olarak( ona göre müzik ve aşçılık ?aşağılık sanat?lardır, çünkü yalnızca bazı duyuları kullanırlar) Kant şöyle der: ?Resme ilgi duyabilirdim çünkü resim idealar alanına çok daha fazla girebilir? Ona göre güzellik nesnede değil, nesnenin bize verdiği özel haz duygusundadır ? Kendi aklımızın yüceliğini bize hissettiren şeylere yüce diyoruz? der Başka deyişle Kant?a göre güzel olan her şey idea, akıl yürütme dünyasındadır, doğa ve duyu dünyasında değil Ona göre güzellik, insan aklının içeriden ya da dışarıdan aldığı etkilere verdiği tepkisidir; bu da insanın ruhsal yapısını güçlendiren bir nitelik taşır Arzunun yokluğu gerçek estetik hoşlanmanın özü olabilir Güzel insana kendi üstündeki efendiliğini, güçlerini serbestçe kullanabilmeyi, yüce varlığın ruhsal olarak kendini özgürleştirme duygusunu geri verir Kant ? doğa sanat gibi göründüğünde, sanat da doğa gibi göründüğünde güzeldir? diye yazıyordu
Felix Marti İbanez ? Felsefe Öyküleri

ZAMAN VE MEKAN(UZAM)

Mekan(uzam) , dışsal nesnelerin bize görünmelerinin koşuludur Bu masa mekanda varolmadıkça , biz bu masanın varolduğunu kavrayamayız Öte yandan masa olmadan mekanı, ya da herhangi bir nesne olmadan boş mekanı kolayca hayal edebiliriz İmgelemimizde , mekandaki bütün nesneleri yok edip , geri kalan tamamen boş mekanı
düşünebiliriz Âma bu süreci tersine çeviremeyiz İmgelemde mekânı yok edip nesneleri muhafaza edemeyiz Demek ki mekânın tanınması nesnelerin tanınmasının öncel(önsel) koşuludur Âma nesnelerin tanınması; deney dediğimiz şeyin kendisidir Demek ki mekânın tanınması bütün deneylere önceldir; çünkü bütün deneylerin koşuludur ve her koşul kendisine bağımlı olana öncel olmalıdır Demek ki mekânın tanınması bize deneyden, dışarıdan gelmez ve mekân edilgin olarak duyularımız yoluyla aldığımız bize dışsal bir şey değildir Dışımızda varolan şeylerin biçimi değildir; kendi algılama yetimizin biçimidir Kendi zihnimizin yaratısıdır ~eyler mekânı zihnimize kabul ettirmez, biz mekânı şeylere kabul ettiririz Mekân bizim dışımızda varolmaz O, bizim şeyleri algılama yolumuzdur


Kant, zaman konusunda da aynı şeyi kanıtlamak için , benzer bir kanıtlama yöntemi kullanır

Bu doğruysa, zaman ve mekânla ilgili önermelerin zorunluk ve evrenselliğini anlayabiliriz ve bunu başka hiçbir şekilde anlayamayız, Çünkü zaman ve mekân bizim algılama yetimizin öznel biçimleriyse, demek ki zaman ve mekânın yasaları -geometri ve matematik önermeleri bu çeşitten yasalardır- bizim kendi zihinlerimizin yasalarıdır ve bizim algılama yetimizin yasası, algıladığımız her şey için zorunlu ve evrensel olarak doğrudur

Renkli gözlük takınca her şeyi renkli görürüz Aynı şekilde, zaman ve mekân bizim şeyleri algılama yolumuz olduğuna göre, bizim algılamamızın yasaları, algıladığımız her şeye kendilerini- empoze ederler

Burada bir uyarıda bulunmak gerekiyor Kant zaman ve mekân ın tanınmasının tüm, deneylere öncel olduğunu söylerken, şüphesiz, dünyaya zaman ve mekân hakkında hazır 'bilgilerle geldiğimizi anlatmak , istemiyor

Zaman ve mekân bilgisinin çocuklarda ve hayvan yavrularında, gelişmesi sürecini psıkoloğlar uzun uzadıya incelediler Elbette ki, böyle bilgiler yavaş yavaş, deneylerle elde edilir Ama bu çeşitten psıkolojik vargılar Kant'ın ,teorisiyle hiçbir şekilde çelişemez - hattâ onunla ilgileri de yoktur Ne Kant ne de başkası, zaman ve mekân ın tanınmasının deneye zamanca öncel olduğunu düşünmez; sadece mantıki sıralama içinde önceldirler, çünkü deneyin mantıki koşuludurlar

Kant'ın teorisi zaman ve mekân bilgisini, psıkologların anlattığı gibi, yavaş yavaş edindiğimiz halde, böylece bılmeye başladığımız şeyin dışımızda olmadığı, kendi yarattığımız bir şeyi bilmeye başladığımızdır
Yabancı bir şeyin değil, kendi zihinlerimizin içeriğinin bilgisini ediniyoruzdur Bu ayrımı anlamazsak Kant ve Hegel konusunda çok yanlış şeyler anlayabiliriz

Zaman ve mekân, duyumun zorunluk ve evrenselliğe sahip iki ögesidir Bunlar duyumun zorunlu biçimleridir Bu biçimleri dolduran örneğin renk, koku gibi duyu verileri evrensel ya da zorunlu değildir

Kaynak:Hegel Üzerine-WTStace- V Yayınları

NE BİLEBİLİRİZ -2 (KATEGORİLER VE KENDİNDE ŞEY)

Kategoriler de zaman ve mekân(uzam) gibi, içeriksiz ve maddesiz katıksız biçimlerdir, bütün deneylere öncel(önsel)dirler ve dış kaynaktan verilmez, zihin tarafından bilgi edinme işlemine katılırlar Bu , kategoriler ayrıca evrensel ve zorunludur Bir şey kırmızı olabilir de, olmayabilir de Ama bu, bir nedenin sonucu o1malıdır İlinekleri (arazları) olan bir töz olmalıdır Tek ya, da çok olmalıdır İçinde beyazlık, ya , da ağırlık olmayan bir evren düşünebiliriz, ama birlik, çokluk, gerçeklik, olumsuzlama, vb olmayan bir evren düşünemeyiz Bu evrensellik ve zorunluk da, zaman ve mekânın evrensellik ve zorunluğu gibi açıklanmalıdır

Kategoriler zihnimizin eseridir Zihinlerimizin yapısı öyledir ki, şeyler bize bu biçimler yoluyla görünmelidir Dolayısıyla bu biçimler her şey için geçerlidir ve bizim için evrensel ve zorunludur Ve nasıl kendinde-şey zaman ve mekânda değilse, bu kategoriler de kendinde-şeye uygulanamaz Kendinde-şey bir neden ya da bir töz değildir; ne tek, ne çoktur; niceliği, niteliği, ilişkisi de yoktur Bu kavramlar, kendi içinde olduğu şekilde şey (nesne) için değil, bize görünen şeyler için geçerlidir

Bütün bunları söylemek, söylemektir Kendinde-şey gegerçekliğin bilinemez olduğunu rçekliktir; zihinlerimizin öznel kavramları dışında gerçekten varolandır Bizim bildiğimiz şekliyle şey, bir görünüştür Gerçeklikte olduğu şekliyle şey zaman ve mekanda değildir, ne niceliği, ne niteliği, ne de ilişkisi vardır ve tek kelimeyle, tamamen kavranamazdır

O halde bizim sözde-bilgimiz için ne söylenebilir? Bilgimizin, görünüş sınırlârı içinde, yeterli ve sağlam olduğu söylenebilir Şüphesiz bizim bildiğimiz şekliyle dünya görünüştür, ama sadece yanılsama değildir, çünkü bu görünüşün biçimleri evrensel ve zorunludur Yapısı bizimkiler gibi olan bütün zihinler için geçerlidir Sadece bir bireyin zihninin uyduruk hayalleri değildir; oysa yanılsâma olmak için böyle olması gerekir Onun için bu görünüş dünyasının bize göre gerçeklik olduğunu söyleyebiliriz ama gerçekliği kendinde olduğu şekliyle bilmenin bizim için mümkün olduğunu sanıyorsak, kendimizi aldatıyoruz demektir Dolayısıyla bilgi deney dünyasındâ kalmalıdır Bunun önüne geçilemez Dünyanın kendi iç geçekliğine nüfuz edemez
Zihinlerimizin yapısından dolayı o gerçeklik ebediyen bilgimiz dışında kalacaktır

Deney de sadece içsel ve dışsal duygularımızla incelediğimiz evren olduğuna göre , Kant?ın son sözü , sadece olayları , yani bir yanda duyu-dünyası olaylarını , öbür yanda da zihin içsel psişik dünyasının olaylarını bilmemizin mümkün olabileceğidir
Hegel Üzerine- WTStace


() Kant günümüz matematiği ile fiziğini görecek kadar yaşasaydı, büyük bir olasılıkla, sentetik a priori felsefesinden vazgeçmede fazla gecikmeyecekti Öyleyse, onun kitaplarını o dönemin belgeleri, Newton fiziğine beslediği inançtan kaynaklanan kesinlik tutkusunu doyurmaya yönelik birer girişim saymak yerinde olur Aslında, Kant?ın felsefe sistemi, mutlak uzay, mutlak zaman ve doğanın mutlak belirleyiciliği gibi kavramları içeren bir fizik temeli üzerine oturtulmuş ideolojik nitelikte bir üst-yapı olarak yorumlanmalıdır Sistemin bu kökeni bize hem başarısını, hem de başarısızlığını anlatmakta, Kant?ın neden pek çok kimse tarafından tüm zamanların en büyük filozofu sayıldığını, ama aynı zamanda, felsefesinin, Einstein ve Bohr fiziğine tanık olmuş biz çağdaşlara neden bir şey söylemediğini açıklamaktadır
()Sistemin bu kökeni, ayrıca, Kant?ın sentetik a priori öğretisini temellendirme yolunda başvurduğu mantıktaki zayıf noktayı nasıl gözden kaçırdığını da (ki psıkolojik bir olaydır) gün ışığına çıkarıcı niteliktedir Filozofu üstü örtük kabul ettiği varsayımına karşı körleştiren şey, ön yargıya dayalı amacıdır
()Diyelim ki a priori ilkelere hiçbir deneyimin ters düşmeyeceği doğrudur Bunun anlamı şudur: Gözlemlerimiz ne olursa olsun bunları daima bu ilkeleri doğrulayacak biçimde yorumlayıp düzenlemek olasıdır Örneğin, üçgenler üzerindeki ölçmelerin, iç açıların toplamına ilişkin teoremle bağdaşmadığını bir an düşünelim Böyle bir durumda, aykırılığı gözlemsel yanlışlıklara bağlayarak ölçme sorunlarının teoremi tümüyle doğrulayacak biçimde ?düzeltilmesi? yoluna gidilecektir Ama filozof böyle bir işlemin tüm a priori ilkeler için geçerli olduğunu ispatlayabilirse, o zaman bu ilkelerin boş ve dolayısıyla analitik oldukları gösterilmiş olur Başka bir deyişle, a priori ilkeler olası deneyimleri hiçbir biçimde sınırlamamakta, bu nedenle fizik dünyanın özelliklerine ilişkin bize bir şey öğretmemektedirler Gerçekte, Kant teorisinin bu yönde ileri götürülmesi girişimine uzlaşmacılık (conventionalism) adı altında Poincare'?e rastlamaktayız Kant?ın felsefesini uzlaşmacılık olarak yorumlamak için Kant?ın ilkelerinin olası tüm deneyimler karşısında geçerli kaldığını ispatlamamız gerekir
Ne var ki böyle bir ispat verilemez Kaldı ki, a priori ilkeler, Kant?ın inandığı gibi sentetik nitelikte iseler, öyle bir ispata olanak bile yoktur ?Sentetik? sözcüğü a priori ilkelere ters düşen deneyimler düşünebileceğimiz anlamına gelir Düşünebileceğimiz deneyimlerin bir gün gerçekleşmeyeceği de kesinlikle söylenemez Oysa Kant için böyle bir olasılık yoktur; çünkü, onun gözünde a priori ilkeler deneyimlerimizin zorunlu koşullarıdır; ya da, başka bir deyişle, düzenlenmiş gözlemler olarak deneyimlere bu ilkeler olmaksızın olasılık bile tanınamaz Ama sormak gerekir: Kant deneyimin daima olası kalacağını nasıl bilmektedir? Kant?ın elinde, kendi a priori ilkeleri çerçevesinde düzenlenemeyecek ve deneyimi (hiç değilse Kant?ın koyduğu anlamda deneyimi) olanaksız kılacak bir gözlemler bütününe erişemeyeceğimize ilişkin bir kanıt yoktur A priori ilkeler çerçevesinde deneyimin daima olanaklı kalacağı postülatı, Kant sisteminin dayanaksız varsayımı, ya da sistemin dayandığı ispat edilemez öncüldür Öncülünü açıkça ortaya koymaması da göstermektedir ki, kesinlik arayışı tutkusu, argümanındaki kusuru gözden kaçırmasına yol açmıştır
Aydınlık çağı filozofuna saygısızlık etmek istemiyorum Ona bu eleştirileri yöneltebiliyorsak, bunu fiziğin bugün eriştiği aşamada Kant bilgi teorisinin çöküşünü görmemize borçluyuz Günümüz fiziği artık ne Euclid geometrisinin aksiyomlarını, ne de nedensellik ve töz ilkelerini geçerli saymaktadır Artık matematiğin analitik olduğunu, matematiğin fizik dünyaya tüm uygulamalarının (fiziksel geometri dahil) ise empirik türden bir doğrulamaya konu oluşturduğunu bilmekteyiz Kısacası ?sentetik a priori? diye bir şey yoktur Ama unutmayalım ki, bilimsel gelişmeler Newton fiziği ile Euclid geometrisini geride bıraktıktan sonra ancak bu yargıya ulaşabilme olanağını bulduk Bilimsel bir sistemin en parlak döneminde çöküş olasılığını akla getirmek çok zordur; ama sistem bir kez çöktükten sonra herşey kolay görünmeye başlar
Böyle bir deneyimden geçmemiz bizi her sistemin çökebileceği olasılığını düşünmeye hazırlamıştır Ama cesaretimiz kırılmış değildir Yeni fizik, Kant ilkelerinin çerçevesi dışında bilgi edinebileceğimizi, insan aklının, içinde deneyimin doldurduğu kategorilerden oluşan katı bir sistem olmadığını gösterdi bize Artık biliyoruz ki, bilginin ilkeleri içeriği ile birlikte değişmekte ve bu ilkeler ve bu ilkeler Newton mekaniğine göre çok daha karmaşık bir dünyaya uygulanabilir niteliktedir Umuyoruz ki, ilerde karşılaşacağımız tüm yeni durumlarda, aklımız her türlü gözlem verilerini düzenlemeye elverişli mantıksal yöntemleri oluşturacak yeterli esnekliği gösterecektir Bu bir umuttur yalnızca; yoksa ispatı elimizde imiş gibi görüntü verdiğimiz bir inanç değildir Gerçi kesinliği amaçlamaksızın edemeyiz; ama bilgiye yönelik bu geniş anlayışın oluşumu uzun süre almıştır Kesinlik tutkusunun geçmişin felsefe sistemlerinde tükenmesini beklemek gerekmiştir Çünkü ancak bundan sonra, evrensel ve değişmez doğruları dışlayan yeni bir bilgi anlayışının doğuşu gerçekleşebilirdi

(Bilimsel Felsefenin Doğuşu, Hans Reichenbach, Remzi Kitabevi yay , s 38-41)

BİR FELSEFE YA DOĞRUDUR YA DA YANLIŞ
(SÖZDE MODERN FELSEFELER: YENİ MİSTİZM )

Felsefe tarihi bu iki uçta yeralmış filozofların tartışmalarından ibarettir
Doğru felsefenin en önemli üç filozofu: Aristo (MÖ 384-322), StThomas Aquinas (1225-1274) ve Ayn Rand'dır (1905-1982)
Yanlış felsefenin en önemli filozofları ise: Plato (MÖ 428-348), Saint Augustine (354-430) ve Immanuel Kant'dır (1724-1804)
Başta, " Hegel'cilik, Nietzche'cilik, Egzistansiyelizm (Varoluşculuk), Mantık Pozitivizmi, Pragmatizm ve Marksizm " olmak üzere, sözde modern felsefelerin hepsi doğrudan veya dolaylı olarak Immanuel Kant'dan kaynaklanmıştır

Bir felsefe -asli hatlarıyla- ya doğrudur (rasyoneldir), ya yanlış (irrasyonel) Felsefe tarihi bu iki uçta yeralmış filozofların tartışmalarından ibarettir Bu uçlarda yer almış filozofları birer mihver olarak düşünürsek; rasyonel mihverin -yirminci yüzyıl öncesine kadarki- en önemli iki filozofu, Aristo (MÖ 384-322) ve StThomas Aquinas'tır (1225-1274); irrasyonel mihverin en önemli bazı filozofları ise, Plato (MÖ 428-348), Saint Augustine (354-430), Immanuel Kant'tır (1724-1804) Plato ve öğrencisi Aristo'nun felsefeleri arasındaki savaş, mistisizmle akıl arasındaki savaş olarak kabul edilir Fakat; irrasyonelliğin, kötülük olduğu ölçüde, en irrasyonel filozof -genellikle önerildiği gibi- Plato değil, Kant'tır Plato, hiç değilse, "iyi bir hayat"ın nasıl olacağı üzerinde kafa yormuş, felsefenin çoğu temel meselesini -bu arada bazı yanlışları da- formüle etmiştir Kant ise bütün ömrünü, insanın akla olan güvenini yıkmayı amaç edinmiş bir felsefenin inşaına hasretmiştir Bu kitapta sıkça geçen "Modern Felsefe"nin kurucu atası, Kant'tır Bugünün felsefesine egemen olan eğilimlerin hemen hepsi -başta Hegel'cilik, Marx'cılı, Nietzche'cilik, Egzistansiyelizm (Varoluşculuk), Mantık Pozitivizmi, Pragmatizm- doğrudan veya dolaylı olarak Kant'tan kaynaklanmıştır ve "Modern Felsefe" olarak anılacaktır

Başta Kant olmak üzere modern filozofların hepsinin, insan zihnine yaptıkları saldırının ağırlık merkezi, metafiziken-verili olan ile insan-yapısı arasındaki farkı bulanıklaştırmak doğrultusunda olmuştur Bu fark üzerindeki zihin karışıklığı, çok eskilere dayanır (Aristo dahi, Plato'nun etkisini yok edemediği bazı görüşlerinde buna katkıda bulunmuştur); fakat, bugün bu karışıklık, insan bilincini inanılmaz ölçülerde köreltmektedir ve geçmişteki hiç bir mazeret, bu günün insanları için söz konusu değildir

Bu karışıklığı yaratmak için tipik bir yaklaşım, bugünün felsefe kürsülerinde şöyle dile gelir: evrende "gereklilik" diye birşeyin olmadığını isbat etmek için, felsefe profesörü şu örneği verir: nasıl ki, Türkiye altmışyedi vilayete sahip olmak zorunda değildi, altmışbeş veya altmışdokuz da olabilirdi; aynı şekilde, güneş sistemi de dokuz gezegene sahip olmak zorunda değildi, yedi veya onbir de olabilirdi

İnsan zihnini felç etmenin temel tekniği, bir yandan insan-yapısı şeyleri metafiziken-veriliymiş gibi sunmak, öte yandan tabiata (yani, metafiziken-verili olana) insani bir kimlik vermekten ibarettir Bu tekniğin hilesi, insanın bilgi eksikliğinden başka bir şeye işaret etmeyen "şans" veya "probabilite" gibi kavramlarla yüklü bir bağlam kurarak, tabiata belirsizlik atfetmektir "İnsan davranışları kestirilemez; dolayısiyle, tabiat kestirilemez" gibi örtülü bir yanılgıdan, "Tabiatın iradesi vardır, insanın yoktur; tabiat özgürdür, insan bilinmez kuvvetlerce yönetilir; tabiat fethedilmez, insan fethedilir" gibi açıkca vahim yanılgılara kısa bir mesafe vardır

Metafiziken-verili olan ile insan-yapısı ayrımının tam bilincinde olmamak, insanların çoğunun içinde bulundukları belirsizlik duygusunun, ümitsizliğin, karamsarlığın, içebakıştaki başarısızlıklarının temel sebeplerinden biridir

İnsan bilinci, en az bilinen ve en çok suistimal edilen; dolayısiyle, üzerindeki kontrolun en sık kaybedildiği hayati organdır Bir insanın, bilinci üzerindeki kontrolu kaybetmesi, insani tecrübelerin en korkuncudur: kendi etkinliğinden şüphe eden bir bilinç, dayanılmaz bir rahatsızlık duyar Fakat; çoğu insan, bilincini felç etmek için herşeyi yapar; saçlarına, ayak tırnaklarına, midesine gösterdiği itinayı, bilincine göstermez Bilir ki, bu şeylerin spesifik kimlikleri ve spesifik ihtiyaçları vardır; saçları muhafaza etmek için taramak, ayak tırnaklarını muhafaza etmek için kesmek, mideyi muhafaza etmek için asit içmekten geri durmak gereklidir Fakat, sıra insan bilincine gelince Onlara göre, bilinç, hiçbir şeye ihtiyacı duymaz ve her şeyi mideye indirebilir; psikiyatrist karşısına vardıklarında, hala, hiçbir sebep yokken kronik bir korku ve sıkıntı içinde olduklarını söylemektedirler
--------------------
Ağır olacak demiştim hayır bende tam olarak okumadım okuduğumuda anlıyor değiliM
İster inanın ister inanmayın insanlar bunlarla yatıp kalkıyor ve sabahlara kadar muhabbetleri sürebiliyoR
--------------------
ntıdıR