Çiçekli Bir Bahçe-Epikuros

Mutluluk duymadan yaşayanlar budalalardır, diyordu Demokritos Genç Epikuros bu sözü iyice bellemiş olmalı Demokritos yüz yaşında öldüğü yıl, Epikuros (İÖ 341-270) on dokuz yaşındaydı

Tanrı korkusuyla ölüm korkusunun büsbütün serseme çevirdiği insanların, büyücülük eden annesinden titreye titreye nasıl yardım dilediklerini de hemen her gün görüyordu
Bir ara, Platon'un satın aldığı Akademos'un bahçesine (Akademi) gidip gelerek, Ksenokrates'in ağzından Platon öğretisini dinlemişse de bundan çabucak vazgeçmişti

Kuramsal bilimler onu ilgilendirmiyordu İnsanlara gerekli olan tek bilimin, mutlu yaşama bilimi olduğuna inanmıştı

Bilimin görevi, insanları mutlu kılmak olmalıydı Bunu sağlamak için de, mutluluğun engelleri olan o iki büyük korkuyla, tanrı ve ölüm korkularıyla, koca bir geleneğe karşı koymayı göze alarak, savaşmak gerekiyordu Şu güzelim dünyanın tadını çıkarmak dururken, şişirilmiş iki kuruntu yüzünden acı çekmek neden?

Genç Epikuros, atomcu Leukippos ve Demokritos'a olduğu kadar hazcı Aristippos'a da çok şeyler borçlu olmalıdır Aristippos, Epikuros'un ustaca biçimlendireceği mutlu yaşama biliminin babasıdır

Ona göre, Sokrates'in aradığı mutluluk (eudaimonia), en üstün iyi, tek sözle hazdır İnsanlar hoşlanmayı ararlar, hoşlanmayı isterler ve ancak hoşlanarak mutlu olabilirler Hoş olmayan her şey kötüdür Nereden gelirse gelsin, ne türlü olursa olsun bir anlık hazdır insanlığın dileği Hazzın her türlüsü iyidir ve iyiliktir

Bir açıdan bakarsanız, Epikuros'u, mutluluğu aramak gerektiğini ortaya atan Sokrates'in zorunlu sonucu sayabiliriz Sokrates, insanların, erdeme erişerek mutluluğu elde edebileceklerini söylerdi
Sokrates'ten yola çıkan kynikler, örneğin Diogenes, çevresi yasaklarla sınırlanmış çekilmez bir yaşama biçimi getirmişlerdi Onlara göre mutlu olabilmek için hemen hemen bütün isteklerden vazgeçmek gerekiyordu İnsanlar, bu düşüncenin baskısı altında, sıkıntıdan bunalıyorlardı

Aristippos, ilk tepkiydi İkinci ve büyük tepki de Epikuros'tur Sokrates mutluluğu sağlamak için erdem mi arıyor?

İşte Epikuros'un bulduğu en yüce erdem: Mutluluğa götüren araçların tam ve doğru olarak tartılması erdemi (phronesis) Bu erdemin tartısına vurursak ortada ne tanrı korkusu kalacak, ne ölüm

Epikuros, Atina'da bir bahçe satın alıp okulunu kurduğu yıl, otuz beş yaşındaydı Daha önce Sisam adasında ve Lapseki'de öğretmenlik denemelerine girişmişti

Epikuros'un bahçesi, Platon'un bahçesine benzemiyordu Kapıları ardına kadar açılmıştı halka Sınıf, ırk, tür, bilgi, yaş ayrılığı gözetmeksizin her isteyen buyurabilirdi Bahçeye gelenlerin hepsi birbirleriyle kardeş sayılıyorlardı
Epikuros, tatlı tatlı konuşan pek sevimli bir öğretmendi

İnsanların gerçekten pek özledikleri yaşam sanatını öğretiyordu Bahçeye kapılananlar, gerçek dostluğun olağanüstü sevinciyle mutluydular

Epikuros onlara:
Ölümden neden korkuyorsunuz? diyordu, siz varken ölüm yoktur, ölüm varken de siz olmayacaksınız Hiçbir zaman onunla karşılaşmayacaksınız ki Ne etseniz birleşemeyeceğiniz bir şeyden korkmak budalalık değildir de nedir?

Epikuros'un üç yüzden çok yapıtı varmış Bugün elimizde sadece birkaç mektubu var Epikuros'un düşüncelerini bu mektuplarla ondan söz açan başka yapıtlardan öğreniyoruz Mektupları, öğretisinin, çoğunluğun hoşuna gidecek bir ustalıkla kurulduğunu belirtiyor:

Ölümün bizler için hiçbir şey olmadığını anlamaya çalış Menoikeos Gelmesi değil de, beklemesi ürkütücü olduğu için ölümden korkan kimse ahmağın biridir Çünkü o, geldiğinde karşısında bizi bulamayacağı için bize hiçbir acı veremeyecektir Bilge ölümden korkmaz Nasıl yemeklerin bolluğundan değil de iyiliğinden zevk alırsak, yaşamanın da uzunluğundan değil güzelliğinden zevk alırız

Ölüm gelecek diye acı çekmek en büyük aptallıktır Mademki mutluluğu elde edince her şeyi elde ediyoruz, öyleyse ilk işimiz mutluluğa erişmek yollarını aramak olmalıdır O halde sana her zaman öğrettiğim ilkeleri güt ve kullan Menoikeos(Menoikeos'a Mektup)

Epikuros'un Menoikeos'a öğrettiğini söylediği bu ilkeler şunlardır:

Aç kalmamak, susuz kalmamak, üşümemek Bu durumda bulunan ve ilerideki günlerde de bu durumda olacağını uman insan mutlulukta Zeus'la yarışabilir

Bütün erdemler hoş yaşamayı sağlamak içindir İnsanın amacı salt sükun halinde (ataraksia) yaşamaktır Bu sükunu bozacak her türlü bağlılıklardan, bu arada evlilikten ve devlet işlerine karışmaktan, kaçınmalı ve dostlukla yetinmelidir

Övülecek tek bağlılık, dostluktur (kardeşlik)

Tanrılar kendi kendilerine yeter oldukları halde evreni yaratmak işine neden girişsinler? En yüksek derecede mutlu bulunurlarken, evreni yönetmek gibi ağır bir yükün altına niçin girsinler? Böylesine kötülüklerle dolu bir dünyayı neden yaratsınlar?

İlkin her sözcüğün anlamını incelemek gerekir Herodotos O zaman diyebiliriz ki, hiçbir şey hiçten doğmaz, çünkü her şeyin kendine özgü doğurucu bir tohumu olmasaydı her şey, her şeyden doğabilirdi Öte yandan da her gözden yok olan yokluğa dönseydi bütün şeyler yok olurdu, çünkü gözden yok olan her şey ancak yoklukta karar kılabilirdi Bundan çıkan sonuç şudur ki, dünya her zaman, şimdi olduğu gibi, var olagelmiştir ve şimdiden sonra da, şimdi olduğu gibi, var olacaktır Dünya, maddelerden kurulmuştur Bu maddelerin varlığını da duyumlarımız tanıtlamaktadır Cisimlerden kimileri bileşiktir, kimileri de bileşikleri meydana getiren elemanlardır Elemanlar, görünmez ve değişmez nitelikte bulunan atomlardır Çünkü hiçbir şey yokluğa dönmediği gibi, bileşikler dağılınca, onları meydana getiren varlıkların da varlıkta kalmaları gerekir Dünya sonsuzdur Çünkü her sonlunun bir ucu, olması gerekir, dünyanın ucu bulunmadığına göre, sonsuzluğa açıktır, sonu olmadığına göre de zorunlu olarak sonlu değil demektir Atomların hareketinin başlangıcı yoktur Çünkü atomlar boşluk kadar öncesizdir Atomların hareketi sürekli ve sonsuzdur (Herotodos'a Mektup, Büyük Filozoflar Antolojisi, Mehmet Karasan çevirisi,İstanbul, 1949, s 59-68)

İsteklerimizin kimileri doğal, kimileri de gereksizdir Menbikeos Doğal olanlardan kimileri sadece doğal, kimileri de zorunludur Zorunlu isteklerimizden kimileri yaşamak için, kimileri vücudumuzun rahatlığı için, kimileri de mutluluğumuz içindir İsteklerimiz üstüne doğru bir bilgi, bizlere, istenenlerle istenmeyenlerin, vücudun sağlığıyla ruhun rahatlığını aradığını öğretmektedir Mutlu bir yaşamanın amacı, sadece budur Bütün davranışlarımızın nedeni, vücut acılarımızı olduğu kadar, ruh acılarımızı da önlemektir Biz zevki, ancak yokluğunda acı duyduğumuz zaman ararız
Acı duymadığımız zaman ona ihtiyacımız yoktur Bunun içindir ki zevk, mutlu bir yaşamanın gereğidir diyoruz Bize göre zevk, doğal iyiliklerin başında gelir Zevkin bu gücü, karşımıza çıkan ilk zevke sarılmamızı gerektirmez Çünkü birçok zevkler sonunda acı doğururlar Acı doğuran zevkleri istemediğimiz gibi, zevk doğuran acıların başımızın üstünde yeri vardır Bu acılar, o zevklerden üstündür elbet Böylece ve aynı şekilde her acı, bir kötülüktür ama, her acıdan kaçmak gerekmez Her acıyı ve her zevki, yararı ve zararı bilgece gözden geçirilerek, değerlendirmeli Gerçekten, birçok hallerde, iyi kötü olduğu gibi, kötü de iyidir

Zevk en üstün iyidir dediğimiz zaman ne sefihlerin zevklerini, ne de hayvanca hazları ileri sürmekteyiz Bizi anlamayan bilgisizlerin suçlamalarına kulak asma Bizim sözünü ettiğimiz, sadece, ruh rahatsızlığıyla beden acısının yokluğundaki mutluluktur Bedenimiz acısız ve ruhumuz rahatsa, mutluyuz Menokieos İnsanı mutlu kılan, ne kıyasıya içme, ne tıka basa yeme, ne cinsel sapıklıklar, ne de zengin sofralarını dolduran balıklarla etlerin sağladığı hazlardır İnsanı mutlu kılan; akla uygun ve sade alışkanlıklar, arayacağımız ve sakınacağımız şeyleri iyice ölçebilen, ruha rahatsızlık veren yanlış inanışları söküp atabilen bir akıldır O halde bütün bu söylediklerimizin ilkesi, iyiliklerin en büyüğü olan bilgeliktir
Onu felsefeden de üstün tutmak gerek O bütün erdemlerin kaynağıdır Bu erdemlerse bizlere bilgelik, namus ve doğruluk olmaksızın mutlu olunamayacağını öğretiyor Bunlarsa zevksiz elde edilemez Gerçekten, bunlarsız mutlu bir yaşama olamayacağı gibi, mutlu bir yaşama olmadan da bunlar var olamaz (Menoikeos'a mektnp)

Bilgelik, mutlu bir yaşamanın, hem sonucu hem de nedeni oluyor böylece

*
Alıntı