Kemer Ve Tokaları...

KEMER VE TOKALARIİlkbaşlarda bir ihtiyaç sonucu kullanılmaya başlanan kemerler, zamaniçinde giyimin önemli bir aksesuarına dönüştü Böyle olunca daözellikle tokaları bir sanat eseri gibi işlenerek, önemli bir mücevheredönüştü Kemer, atalarımızın bize, adına atlı bozkır kültürü denilenzamanlardan, yani MÖ ikinci asırlardan kalma bir hediyesidir Daha ozamanlar, Türkler, kemeri bir ihtiyaç ve süs vasıtası olarakkullanmışlardı Türk mezarları olarak bilinen kurganlarda yapılankazılarda elde edilen birçok eserin yanı sıra, çok sayıda, değişikteknik ve üsluplarda, altından ve diğer madenlerden yapılmış kemertokaları dikkati çekmektedir İşte bu kemerler, Türkler’in kurduklarıçeşitli devletlerden sonra, onların torunları olan Anadolu Türkleri’ninelinde değişe yoğrula aşağıda anlatacağımız kemer ve tokalarlanoktalanıyordu Toka kelimesi Türkçe olup eski manasıyla iki akar suyunbirleştiği yer demektir Zamanla dilde birçok şekillerdekullanılmıştır Tokalaşmak iki elin birleşmesi, karşılıklı mutabakat,anlaşma, birleşme manalarında olup, manadan maddeye geçişte kemertokasına ifade kazandırmıştır Bugün artık şarkı, şiir ve eskiresimlerde kalmış olan kemerler, dünkü giyinme ve süslenme hayatımızınbir parçası idi İçtimai durumu ve cinsiyeti ne olursa olsun, herkesinçeşitli durumlar için kuşandığı birkaç kemeri olurdu Bu kemerler birdevirde o kadar çok rağbet görmüştür ki, dervişler bile etrafımadenlerle çerçevelenmiş akik, kantaşı, yeşim vb’den yapılmış tokalıkemerler takarlardı ve onlar tarikatlarının alameti sayılırdı
Kemer,iki ile beş parmak eninde, beli bir kere dolandıktan sonra toka ilenihayetlenen bir giyim tamamlayıcısıdır Kemerin tokası ile beraber birbütün olarak sanat eseri olanlarının yanı sıra, çoğunluğunda esasönemli ve sanat eseri olan kısımları tokalardır Kemerler, kuşaklargibi her gün kullanılmayıp, kutlu ve mutlu günlerde güzel elbiselerüzerine takılırlardı Mesela gelinlere kemer bağlamak bir gelenekolmuştur Gelinin babası, eğer vefat etmiş ise en yakın erkekakrabalarından biri, gelin elbisesi olan bindallı üzerine, kendigücünün elverdiği nisbette kıymetli bir kemer takardı Daha sonra gelinbir kılıç üzerinden atlatılır ve babası tarafından sırtı sıvazlanarakhayırlı evlatlar yetiştirmesi temenni edilirdi Kemerler, özellikleAnadolu’nun değişik yörelerinde milli karakterlerinin de ötesinde,bölgelere göre karakter kazanmışlardır Mesela Karadeniz yöresindealtından veya gümüşten hasır örgü kemerler, Doğu Anadolu’da sevadlı gümüşkemerler, Orta Anadolu savadlı gümüş kemerler, Orta Anadolu veTrakya’da telkari kemer bağlamak düğün ve eğlencelerde adet halinegelmişti Özellikle İstanbul kemerleri kıymetli kumaşlardan yapılmışolup, tokaları altın ve gümüştendi Bu altın veya gümüşten yapılmıştokaların üzerlerine genellikle mıhlama tekniği ile yeşim ve mercangibi kıymetli taşlar döşenirdi
İstanbul’dasaray için yapılan bu murassa kemerlerin, padişaha ait olanlarının birbaşka görevleri vardı: Kılıç kuşanma: Gerçi bütün ordu mensuplarıkılıçlarını bellerindeki kemerden sarkan zincirlere asarlardı ama,Osmanlı’da kılıç kuşanma, Batı’daki kralların taç giyme merasiminedenkti Tahta çıkan her padişah biat merasimini takip eden haftaiçersinde, herhangi bir gün sabah namazından sonra yola çıkardıGenellikle saltanat kayığı ile deniz yolundan Eyüp Sultan’a gider, EyüpSultan Hazretleri’nin türbesini ziyaret eder ve orada kılıç kuşanırdı(Kılıç, kemerden sarkan biri uzun diğeri kısa olan zincirlere, kılıcınkınındaki halkalardan asılır) Daha sonra padişah at ile karadan sarayadönerken, yol üzerindeki atalarının türbelerini ziyaret ederdi Osmanlısultanlarından ilk defa İkinci Murat 1421 yılında Bursa’da kılıçkuşanmıştır İstanbul’da ise Fatih Sultan Mehmet, fetihten sonra EyüpSultan’da hocası Ak Şemseddin’in elinden kılıç kuşanmıştır Yine hemenhemen Anadolu’nun her yanında, tokaları kakma tekniği ile yapılmış sadeve tombaklı kemerlere de sıkça rastlanırdı Bu durumda kemerlerimizikaba bir sıralama ile şöyle sınıflandırabiliriz:
1-Kemeri ve tokası madenden yapılanlar: Genellikle gümüşten, zenginaileler için ise altından yapılmışlardır Gümüş üzerine savatlamatekniğinde, telkari tekniğinde (haddeden çekilmiş gümüş tellerden),hasır örgü tekniğinde veya kalem işi tekniklerinde yapılırlar
2-Kemerleri kumaştan, tokaları madenden yapılanlar: Bunlarda süslü olansadece tokalardır Kemer ise kıymetli kumaştan yapılmıştır Mıhlama;zümrüt, mercan, akik ve yeşim gibi kıymetli taşları madeni tokaya çakmatekniği, kakma (kabartma çökertme) tekniği ile yapılan son derece zarifşekiller veya bakır veya gümüşü tombaklama (civa ile altın kaplama)tekniklerinde yapılırlar

3- Kıymetli kumaşlar üzerine altın telle işlemeli kemerler: Tek renkli kıymetli kumaştan yapılmış, her tarafıaltın tellerle oya oya işlemeli kemerler veya kumaştan kemer üzerine,madenden değişik tekniklerde yapılmış ve takılmış, baklalı kemerler

4-Etrafı maden ile çerçevelenmiş yekpare taşlı kemerler: Bunlar genellikle akik taşından yapılmış olup, tarikat mensuplarıncakullanılmış sade kemerlerdir Özellikle bektaşilerde rastlanır